Fashion & Irrationality
Leerdoel: Het begrijpen van mode als een cultureel fenomeen. In dit
geval vanuit Elizabeth Wilson’s perspectief. Zij is een toonaangevend
figuur op dit vlak.
Elizabeth Wilson: Adorned in Dreams (1985) Het boek Adorned in
Dreams onderzoekt mode als een cultureel fenomeen, als een
esthetisch medium voor het uiten van ideeën, verlangens en geloven
die in de samenleving circuleren.
‘People who make mistakes or dress badly are the real stylists.’ – Jean
Paul Gaultier in Harpers and Queen, 1984.
Mode is irrationeel
Rationeel = met verstand.
Irrationeel = zonder verstand.
Mode is irrationeel. Bij iets wat nu in de mode is wordt er beloofd dat dit op het moment het
allermooiste is, maar dit zal later uit de mode raken. Iets wat dus uit de mode is geraakt kan
weer in de mode raken en dit is erg irrationeel. Voorbeelden:
- Gescheurde kleding. Het is niet logisch om deze kleding te kopen, maar door de
trend wordt het wel gedaan.
- Korset. Vrouwen die zichzelf verminken om een bepaald silhouet te dragen.
Kwestie:
Theoretici, modecommentatoren, enzovoort, lijken het volgens Wilson moeilijk te hebben om
de mode overtuigend uit te leggen.
Wilson geeft commentaar op verschillende theorieën en studies over mode om hun
tekortkomingen aan te geven en waarom. Ze is het dus niet eens met alle theorieën en wilt
aangeven dat die niet kloppen.
Kunst geschiedenis
De studie van mode was van oudsher een tak van de kunstgeschiedenis, waarin
kledingstukken in detail werden beschreven, zoals de vorm, het maken en de nauwkeurige
datering van het kostuum. Het ging dus heel erg om het omschrijven van hoe het kledingstuk
eruit zag en uit welke tijd het kwam.
Problemen:
1. Puur beschrijvend.
2. De meeste van deze kunsthistorici waren mannen. Mode werd altijd gezien als
domein van vrouwen en werd dus vaak niet als serieus gezien door mannen.
3. Onderscheid tussen hoge en populaire kunst. Wanneer kleding bij populaire kunst
komt dan is het niet meer zo interessant om te onderzoeken.
Onderscheid tussen hoge en populaire kunst:
1. Het verval van haute couture huizen.
2. Het verval van de ontwerper als een kunstenaar. Een ontwerper wordt niet meer als
een kunstenaar gezien.
, 3. De toename van de massakledingindustrie. Er zijn nog maar weinig modehuizen die
haute couture kunnen veroorloven.
Als gevolg: Nieuwe disciplines (zoals sociologie, psychologie en antropologie) begonnen
met het onderzoeken van mode, in een poging dit fenomeen te verklaren. Deze schrijvers
werden geconfronteerd met de irrationaliteit van mode en probeerden zo mode in functionele
termen uit te leggen.
Maar waarom: De vraag die Wilson stelt, is waarom deze schrijvers iets irrationeels in
functionele termen willen beschrijven.
1. Mode heeft rechtstreeks betrekking op het menselijk lichaam en moet daarom
rechtstreeks in verband worden gebracht met menselijke biologische behoeften.
2. De neiging om irrationeel gedrag van buiten de activiteit zelf uit te leggen.
Functies van mode
Biologisch perspectief
Kledingstukken hebben bijvoorbeeld beschermende functies, zoals tegen het klimaat en
gevaren.
Niet waar volgens Wilson: Biologische behoeften en functies (zoals voedsel of warmte) zijn
sociaal geconstrueerd en dus verschillend in verschillende samenlevingen. Het is niet iets
biologisch, de reden dat mensen zich dik aankleding tegen de kou is geen biologische
behoefte.
Voorbeeld: De Yapoo Tekeenica-stam die Charles Darwin ontdekte in Tiera del Fuego. Als
stam kun je je aan bepaalde levensomstandigheden aanpassen.
Statusdifferentiatiefuncties in mode
Simmel (1904): Trickle-down. Vanuit de catwalk naar beneden toe. De mensen in de
hoogste status van de hoogste maatschappij starten ermee en de klassen daar beneden
gaan dat kopiëren. De hoge klassen willen er niet bijlopen zoals de andere klassen en
komen dus telkens met iets nieuws.
Veblen (1899): Conspicuous Consumption. De mensen met de meeste status in de
maatschappij hebben doorgaans het meeste geld. Om aan te geven dat ze de hoogste
status hebben geven ze veel uit aan mode.
Niet waar volgens Wilson: Deze theorieën kunnen niet de vorm verklaren die
modeveranderingen aannemen, zoals waarom de bustle de crinoline heeft vervangen. Het
verklaart de verandering van vormen en silhouetten niet. Het creatieve proces van het
ontwerpen is niet alleen afhankelijk van de hoogste maatschappij.
Consumentisme in mode
Consumentisme belichaamt een compromis tussen de noodzaak om te innoveren en de
andere hoeft niks te veranderen. (Baudrillard)
Het systeem van consumeren is behoorlijk manipulatief. Wat het systeem doet is dat ze je
iets moois beloven maar dat is gebaseerd op iets dat schoonheid nooit kan bereiken. Als een
daadwerkelijk prachtig kledingstuk zou bestaan dan zou mode ophouden. Dan zou er geen
behoefte meer zijn naar iets nieuws. Mode is altijd gebaseerd op dat er weer iets anders
,komt. Dit systeem is gebaseerd op consumenten wat de consumenten zelf niet doorhebben.
Ze beloven het beste, maar je wilt als consument telkens opnieuw het beste en dus blijf je als
consument kopen. Wij hebben hier als consument geen invloed op. Consument is slaaf aan
de consumptiemaatschappij.
Niet waar volgens Wilson: Een deterministisch beeld ziet onze wereld als een naadloos
web van onderdrukking, waarin we de slaven zijn van een ijzeren systeem waaruit een
ontsnapping mogelijk is. Als consument kunnen we best wel dingen veranderen. Het beeld
van een consument dat slaaf is aan de consumptiemaatschappij is overtrokken.
Economisch
Een type economische verklaring van mode interpreteert het in termen van technologische
vooruitgang. Mode veranderd door technologische veranderingen, omdat technologie
veranderd gebeurd dit bij mode ook.
Niet waar volgens Wilson: Dit kan het geval zijn geweest bij de uitvinding van de
naaimachine. Maar dit verklaart niet de parade van stijlen de afgelopen 166 jaar. Met een
naaimachine kwam een hele massa industrie opgang. Een hele periode maakt men al
gebruik van dezelfde technologie. Dit verklaart niet waarom we bijvoorbeeld om de 2-3
weken een nieuwe stijl in de winkel hebben hangen.
Anthropological 1
Vrouwen en mannen droegen kleding uit bescheidenheid (kruisheidredenen), om hun
naaktheid te verbergen en de seksuele delen die hen deden denken aan hun dierlijke aard.
Niet waar volgens Wilson: Dat zou betekenen dat je met het bedekken van kleding je doel
bereikt. Maar waarom zou je dan constant nieuwe kleding nodig hebben? Het is niet alleen
het bedekken van het lichaam. Er is een behoefte aan constant nieuwe stijlen. Ze citeert de
seksuoloog Havelock Ellis: ‘Many races which go absolutely naked possess a highly
developed sense of modesty.’.
Anthropological 2
De variëteiten van kleding weerspiegelen de gelijkvormigheid van de menselijke natuur, ten
allen tijde en op alle plaatsen. En deze menselijke natuur houdt van nieuwigheden,
verkleden, eigenbelang en pracht.
De grote verscheidenheid aan kleding is een reflectie van een soort menselijke natuur. Deze
menselijke natuur is hetzelfde voor iedereen. De mens houd van aantrekken en dat is iets
wat iedereen met zich meedraagt. Dat wil men constant met zich meedragen en verklaart
verschillende kledingstijlen.
Niet waar volgens Wilson: Dit vermindert alle sociale en culturele verschillen met een
zinloos oppervlak. Maar kleding en stijlen hebben specifieke betekenissen. Anders zou een
kledingstuk voor iedereen dezelfde betekenis hebben.
Mode en communicatie
Alison Lurie: Fashion communiceert (on)bedoelde uitspraken over zelfbeeld en sociale
aspiratie. Hoe je het wend of keert, wat je aanhebt communiceert altijd wel wat.
Niet waar volgens Wilson: De mode taal is niet altijd duidelijk genoeg om deze uitspraken
aan te nemen of te begrijpen. Deze theorie versterkt alleen de blik dat mode irrationeel is.
,Mode en psychoanalyse
René König: Hij ziet mode als een verdediging tegen de menselijke realiteit van het
veranderende lichaam, tegen ouder worden en de dood. De manier waarop de mode
voortdurend verandert, dient eigenlijk om het idee van het lichaam als onveranderlijk en
eeuwig te fixeren. Door iets nieuws aan te trekken voel je je weer als nieuw.
Komt dichtbij de essentie volgens Wilson: Het mist niettemin de doelgerichte en creatieve
aspecten van de mode.
Wilson’s conclusie op de voorgaande theorieën
“Sometimes fashion is explained in terms of an often over- simplified social history;
sometimes it is explained in psychological terms; sometimes in terms of the economy.
Reliance on one theoretical slant can easily lead to simplistic explanations that leave us still
unsatisfied.”
“Soms wordt mode uitgelegd in termen van een vaak over vereenvoudigde sociale
geschiedenis; soms wordt het in psychologische termen uitgelegd; soms in termen van de
economie. Afhankelijkheid van een theoretische inslag kan gemakkelijk leiden tot
simplistische verklaringen die ons nog steeds niet tevreden stellen.”
Uit alle theorieën die ze had onderzocht kreeg ze geen voldoening. Ze vond het geen
voldoende verklaring van wat mode is. dit kwam omdat ze alles in functionele termen vanuit
een perspectief bekeek.
1. Maar hoe kunnen we mode uitleggen of beschrijven volgens Wilson?
“It may well be true that fashion is like all ‘cultural phenomena, especially of a symbolic and
mythic kind, [which] are curiously resistent to being imprisoned in one...”meaning”. They
constantly escape from the boxes into which rational analysis tries to pack them. [...] The
attempt to view fashion through several pairs of spectacles simultaneously – of aesthetics, of
social theory, of politics – may result in an obliquity of view, even of astigmatism or blurred
vision, but it seems that we must attempt it.”
“Het kan heel goed waar zijn dat mode is zoals alle ‘culturele fenomenen, vooral van een
symbolische en mythische soort, [die] vreemd genoeg weerstand bieden om gevangen te
worden in een …’ wat betekend’. Ze ontsnappen constant aan de kaders waarin rationele
analyse ze probeert in te pakken. […] De poging om mode tegelijkertijd door meerdere
brilparen te bekijken – van esthetiek, van sociale theorien, van politiek – kan resulteren in
een schuine stand van het zicht, zelfs van astigmatisme of wazig zien, maar het lijkt erop dat
we dat moeten proberen.”
Mode is symbolisch, omdat er betekenissen aan vast zitten. Omdat het een symbolisch
product is kun je het niet vanuit een betekenis verklaren. Je moet mode door verschillende
brillen bekijken en bestuderen.
2. Maar hoe kunnen we mode uitleggen of beschrijven volgens Wilson?
“Fashion is ‘Modernity’ (as opposed to postmodernism). Wilson: “[m]odernity does seem
useful as a way of indicating the restless desire for change characteristic of cultural life in
industrial capitalism, the desire for the new that fashion expresses so well.”
Mode is ‘moderniteit’ (in tegenstelling tot het postmodernisme). Wilson: “[m]odernity lijkt
nuttig als een manier om aan te geven welk onrustig verlangen naar verandering
,kenmerkend is voor het culturele leven in industrieel kapitalisme, het verlangen naar het
nieuwe dat mode zo goed uitdrukt.”
Voor haar is mode moderniteit. Daarmee bedoeld ze het tegenovergestelde van
postmodernisme. Mode heeft dezelfde karakteristieken als moderniteit. Het vindt plaats
binnen industrialisatie en kapitalisme.
3. Maar hoe kunnen we mode uitleggen of beschrijven volgens Wilson?
Fashion’s meaning for Wilson is actually spiritual, something that is there but can only be
sensed, or as she names it, fashion is ‘unspeakably meaningful’.
This means that new fashions find their ground in strongly felt urges that cannot be explained
rationally or verbally quite as well as they can be expressed through dress.
De betekenis van mode voor Wilson is eigenlijk spiritueel, iets wat er is maar alleen kan
worden waargenomen, of zoals ze het noemt, mode is ‘onuitsprekelijk zinvol’.
Dit betekend dat nieuwe modes hun weg vinden in sterk gevoelde impulsen die niet zo
rationeel of verbaal verklaard kunnen worden, net zo goed als ze kunnen worden uitgedrukt
door middel van kleding.
Mode is betekenisvol, maar je kunt het niet verbaal uitleggen. Kleding is de enige manier die
de behoeftes kan uitdrukken.
Conclusie: Fashion is ‘unspeakably meaningful’ within the context of modernity. (Mode is
‘onuitsprekend betekenisvol’ binnen de context van de moderniteit)
Postmodern Fashion
Leerdoel: Het begrijpen van het concept postmodernisme in combinatie met mode.
Postmodernisme: Binnen het postmodernisme nemen mensen geen
genoegen met de zogenaamde grote verhalen (zoals geloof). Het is niet
iets dat zomaar is ontstaan, want het is geconstrueerd. Het zijn geen
absolute waarheden, maar iets sociaals dat is gecreëerd door de mens.
Malcolm Barnard: Postmodern Fashion (2007) Het boek refereert naar
het postmodernisme: een periode van tijd (na moderniteit).
Modernisme vs. Postmodernisme
Modernisme in kunst
De modernistische kunst zocht naar innovatie, nieuwheid en hedendaagse
thematische relevantie, waarbij ze traditie verwierp door oude esthetische
vormen te negeren en nieuwe te creëren.
De modernistische kunstenaar werd dus gedreven om het goede werk, het
meesterwerk en zijn of haar eigen unieke individuele stijl te creëren. Genie,
, monumentalisme en onderscheidende stijl en visie waren dus intrinsieke kenmerken van
modernistische esthetiek. (Best & Kellner, 1997)
Postmodernisme in kunst
De zoektocht naar een nieuw begin dat het modernisme kenmerkte, maakte
plaats voor een gevoel van einde.
Alles wat de postmoderne kunstenaar te doen had, dacht men, was om met
de stukken van het verleden te spelen en ze in verschillende vormen
weer in elkaar te zetten. (Best & Kellner, 1997)
Postmodernistische kunstenaar
In plaats van uit te gaan van de thema’s zelfheid, authenticiteit, originaliteit en bevrijding,
bootsen postmoderne kunstenaars ze belachelijker wijs na. In plaats van nieuwe
materialen uit te vinden, citeren postmodernisten wat er al is en combineren ze fragmenten
in een pastiche (kunstwerk: beeldende kunst, muziekstuk of literair werk) – zoals
bijvoorbeeld rap-artiesten ‘sample’-riffs uit vorige nummers. (Best & Kellner, 1997)
In plaats van opzoek te gaan naar een eigen signature gingen ze ermee spelen. Het was niet
alleen kunst maar ook muziek. Ze gebruikten bijvoorbeeld hetzelfde ritme en zetten er een
eigen tekst op.
Malcolm Barnard: postmodernisme
[P]ostmoderniteid is een globaliserende postindustriële wereld van media-,
communicatie- en informatiesystemen. Het is georganiseerd op basis van
een marktgeoriënteerde wereld van consumptie (3) in plaats van werk en
productie…het is een wereld van cultuur waarin traditie, consensuele
waarden…universele overtuigingen en normen zijn uitgedaagd (1),
ondermijnd en afgewezen voor heterogeniteit, differentiatie en verschil
(2). (Bernard, 2007)
3 elementen die cruciaal zijn binnen postmodernisme:
1. Consumptie.
2. Traditie, consensuele waarden, universele overtuigingen en normen zijn uitgedaagd.
3. Heterogeniteit, differentiatie en verschil. (verschil creëerd betekenis)
(1) Barnard: postmodernisme – crisis van representatie
Representatie: Is de naam voor de manier waarop een ding voor iets staat of staat voor iets
anders. (Barnard, 2007)
De crisis betreft de relatie tussen betekenaar en betekende. Waar het ooit stabiel,
voorspelbaar en betrouwbaar was (modernisme), is het nu onstabiel, onvoorspelbaar en
onbetrouwbaar (postmodernisme). (Barnard, 2007)
Vroeger stond de betekenis vast, maar tegenwoordig heeft alles meerdere
betekenissen. Voorbeeld: De gitarist van Guns & Roses draagt sinds het
begin van zijn carrière al een hoge hoed en niet sinds dat hij bekend is. Hij
wilt hiermee dus niet zijn status uitdrukken, maar het is onderdeel van zijn
identiteit.
