Orthopedagogiek - Individuele factoren
Cursusdoelen Individuele factoren
Na deze cursus ben je in staat om:
• wetenschappelijke modellen te beschrijven waarin de mogelijke verklarende en in
standhoudende factoren van ontwikkelingsstagnatie uiteengezet worden;
• verschillen in de ontwikkeling van kinderen en ontwikkelingsstagnaties te duiden en
verklaren op basis van wetenschappelijke modellen;
• het effect van vroege stagnaties op het beloop van de ontwikkeling van kind tot
volwassene te beschrijven;
• het effect van ontwikkelingsstagnaties op opvoeding en systeem te beschrijven &
omgekeerd: het effect van omgeving op ontwikkelingsdomeinen van het individu te
beschrijven.
College 1 - normale en afwijkende ontwikkeling: algemeen kader
Normaal vs abnormaal
Normaal = geen noodzaak om iets te doen
Normaal = de afwezigheid van stoornissen
Normaal = een statistisch gegeven
Normaal = een ideale of gewenste toestand
Normaal = een succesvolle adaptatie (zodra het afwijkt krijg je problemen in de adaptatie)
Rosenhan’s experiment (1973)
- Opname van 8 gezonde pseudopatiënten in psychiatrische klinieken door het faken
van auditieve hallucinaties (stemmen die zeiden: leeg, hol, dreun)
- Allen opgenomen en gedwongen tot slikken van antipsychoticum als voorwaarde
voor ontslag & 7/8 geclassificeerd met ‘schizofrenie in remissie’ bij ontslag
- Gemiddelde duur opname: 19 dagen
- Rond 200 nieuwe ‘patiënten’ laten screenen; personeel van het psychiatrisch
ziekenhuis ‘ontdekte’ 41 pseudopatiënten
- Science: ‘on being sane in insane places’
→ belang van kijken naar afwijkend gedrag en wanneer is het normaal
Ontwikkelingspsychopathologie
- Pathologie: stoornis, ziektes diagnosticeren
- Psychopathologie: ziektes van de psyche, geestelijke stoornissen
- Ontwikkelingspsychopathologie: kinderen die tegen problemen aanlopen, deze
kinderen zijn nog in ontwikkeling, kijken naar afwijkend gedrag door de tijd heen
Psychologist: studie van ons bewustzijn
Psychiatrist : houdt zich bezig met diagnosticeren en behandelen van mensen met
psychische symptomen, zorgen voor lijden
Verschil: psychiater is een arts en kan medicatie voorschrijven
- Orthopedagoog is eigenlijk hetzelfde als een psycholoog, maar specifiek focus op
omgeving en opvoeding
,Vraag 1: Welke deskundige(n) heeft/hebben expertise op het gebied van psychopathologie
bij kinderen? (meerdere antwoordopties zijn mogelijk)
a. Pedagoog
b. Orthopedagoog
c. Kinder- en jeugdpsycholoog
d. Kinder- en jeugdpsychiater
Vraag 2: Er bestaan verschillende deskundigen die expertise hebben op het gebied van
psychopathologie. Welke deskundige heeft in het bijzonder kennis over de atypische
ontwikkeling van kinderen en jeugdigen, waarbij opvoeding & omgevingsfactoren centraal
staan?
Vul in: Orthopedagoog
Ontwikkelingspsychopathologie
Beperkingen in het dagelijks leven zijn afhankelijk van de kwaliteit van het vervullen van
ontwikkelingstaken (normale uitdagingen voor een kind op een bepaalde leeftijd):
- Taal leren
- Motoriek verbeteren
- Sociaal ontwikkelen
Modellen van normale ontwikkeling
Trekmodel
- De ontwikkeling wordt bepaald door individuele karakteristieken
- Houdt geen rekening met effecten van de omgeving op het kind
- Een ‘trek’ is een aangeboren kenmerk, zoals temperament, kan ook een verworven
kenmerk zijn, zoals coping
- Een trek is relatief onbeïnvloedbaar
Maar trekmodel wordt tegenwoordig verworpen, omdat omgeving ook een rol speelt
Omgevingsmodel (contextueel)
- Externe omgevingsfactoren beïnvloeden de ontwikkeling van een kind
- Prenatale omgeving, opvoeding, school en leeftijdgenoten
- Omgeving is de belangrijkste invloed
- Dus elke eigenschap kan bijgestuurd worden, bij de juiste omgeving
Interactiemodellen
- zowel het kind als de omgeving bepalen de ontwikkeling
- Actieve wisselwerking tussen kindkenmerken en omgeving
Goodness of fit: verklaring voor de observatie dat bepaalde kinderen zich niet optimaal
ontwikkelen
- Het gaat om de interactie, positief (goodness of fit) of negatief (poorness of fit)
Transactioneel model: Zowel kindkenmerken als de omgeving beïnvloeden elkaar, maar
worden ook beïnvloed, waarbij beide veranderen als gevolg
Diathese-stressmodel: wederzijdse invloed van omgeving en het kind op elkaar op een
dynamische manier
Onderzoek naar modellen
,Stress-generation-model: bepaalde kinderen zijn kwetsbaarder voor psychopathologie dan
andere, omdat ze ook meer stresserende omgevingen opzochten
Differentiële susceptibiliteit: kinderen met een kwetsbare diathese het niet alleen slechter
deden bij stress, maar het ook beter deden in een positieve omgeving
Vantage sensitivity: Sommige kinderen blijken alleen gevoelig te zijn voor een positieve
omgeving, maar niet voor een negatieve omgeving
Ontwikkelingspsychopathologie
• Verstoorde, afwijkende ontwikkeling: de normale ontwikkeling is verstoord
• Gedrag is niet (meer) passend bij het niveau van ontwikkeling van een kind
dus!
• Afwijkend gedrag is afhankelijk van het moment dat het kind het gedrag laat zien
Hoe ontwikkelt een kind zich normaal gesproken?
- Hoe ontstaat gedrag?
- Hoe wordt een kind volwassen?
- Hoe leren kinderen?
- Hoe ontwikkelen de cognitieve vaardigheden zich?
- Wat is van invloed op de ontwikkeling van een kind?
- Hoe ontwikkelt de persoonlijkheid zich?
Als de ontwikkeling anders verloopt…
Taak om gedrag te:
- Beschrijven, zodat we weten of het om afwijkend of normaal gedrag gaat
- Verklaren, waarom?
Voorspelbaarheid, rekening houden met:
- zegt nooit iets over een specifiek individu
- complexe interacties
- Toevalsfactoren
- Geen historicisme (het heden uit het verleden verklaren)
Wel gradualisme: een reeks kleine verandering resulteert in complexe uitkomsten
Psychopathologie en basisprincipes van pedagogiek
Psychopathologie:
- Stoornis: lichamelijk (hersen)afwijking
- Beperking: als iemand iets niet kan door de stoornis
- Handicap: als de maatschappelijke rolvervulling niet meer mogelijk is
Ontwikkelingsmodel
Psychopathologie ontstaat door de interactie van de
verschillende variabelen op een bepaald moment, maar
ook door de tijd heen
Er zijn verschillende factoren die ontwikkeling hebben
op de ontwikkeling van het kind
Bronfenbrenner’s ecological model
- Micro = directe omgeving
- Meso = invloed van subsystemen
, - Macro = maatschappelijke factoren
• Biologische context:
- Genetica, hersenchemie en –structuur, neurologisch en neuropsychologisch functioneren,
temperament
• Individuele context:
- Persoonlijkheid, cognitie, emoties, verwachtingen
• Familie context:
- Achtergrond moeder én vader, opvoeding
• Sociale context:
- Relaties buiten de familie
• Culturele context:
- Etniciteit, religie, SES
Leerproblemen, concentratieproblemen, sociale problemen (geen vrienden) en emotionele
problemen (angstig gedrag) = probleemgedrag
Verklaringen:
→ beneden gemiddelde intelligentie
→ Sociale beperkingen
→ Hechtingsproblematiek
Psychodynamische / analytische theorieën
Psychopathologie =
• Klassieke psychoanalyse: fixatie of regressie (Freud)
• Ego psychologie: onvermogen om de problemen van de psychosociale ontwikkelingsstadia
het hoofd te bieden (Erikson)
Hoe ontwikkelt psychopathologie?
• Klassieke psychoanalyse: conflicten id, ego. superego
• Ego psychologie: falen om ontwikkelingsstadia te doorlopen
Interactie ontwikkeling (kindervaringen) en omgevingsprocessen
Waarom hebben we theorieën nodig?
• We willen gedrag kunnen beschrijven, ook in termen als ‘normaal’ en ‘afwijkend’
• We willen (zo) objectief (mogelijk) kunnen vaststellen wanneer gedrag problematisch is
• We zien de wijze waarop mensen zich gedragen als consistent en van binnenuit komend
• We etiketteren op informele wijze en dit beïnvloedt hoe we gedrag van anderen
interpreteren
• We willen dat een persoon kan worden beschreven in een paar termen: zijn/haar
‘persoonlijkheid’ om gedrag te begrijpen
Behaviorisme
Leertheoretisch, sociale leertheorie
Psychopathologie = Onaangepast gedrag
Hoe ontwikkelt psychopathologie?
Versterken of ontwikkelen van onaangepast gedrag
• Klassieke conditionering (Pavlov)
• Operante conditionering (Skinner)
• Sociale leertheorie (Bandura)
