Kunst tot 1900
Hoorcollege 1. Inleiding en de 14 e eeuw
Overzicht kunsthistorische periodes (weten voor tentamen!)
Romaans 1000-1150/1200
Gotiek 1150/1200-1420/1500
– Protorenaissance 1300-1340
– Internationale Stijl/Gotiek 1400-1420
Vroegrenaissance Italië 1420-1500
Vlaamse primitieven 1420-1500
Hoogrenaissance Italië 1500-1520/1600
Renaissance Noorden 1500-1600
Maniërisme 1520/30-1600
Barok 1600-1750
Rococo 1730-1770
Neoclassicisme 1760-1800/1820
Romantiek 1800/1820-1850
Realisme 1850-1870
Impressionisme 1870-1885
Postimpressionisme 1885-1905
Model (driehoek)
Alles heeft met elkaar te maken.
Inhoud
Iconografisch onderzoek. Iconografisch = het beeld beschrijven wat je ziet. Vervolgens afvragen
of het een specifiek onderwerp is.
• Wat is het onderwerp?
• Wat is de (schriftelijke) bron?
• Heeft het een diepere betekenis? Welke? Is er sprake van symboliek?
• In welke periode favoriet onderwerp?
• Hoe is het onderwerp in de loop van de tijd uitgebeeld?
Vorm
Materiaal-technisch onderzoek
• Waarvan is het gemaakt?
• Hoe is het gemaakt?
Functie
• Waarom/waarvoor gemaakt?
• Voor wie gemaakt? (Opdrachtgever,
doelgroep)
,14de eeuw: Protorenaissance 1300 – 1340
T Giotto di Bondone
Arenakapel/Scrovegnikapel
Padua
Circa 1303/1305 (begin 14e eeuw).
Algemene informatie
De Arenakapel is te vinden in Padua, Italië. Het is een kleine, privékapel die verbonden was aan
het paleis van de Scrovegni familie. Het wordt de arenakapel genoemd, omdat het vlakbij een
oude Romeinse arena staat.
De kapel is gemaakt in opdracht van Enrico Scrovegni. Giotto heeft de schilderingen in de kapel
aangebracht. Hij was waarschijnlijk ook de ontwerper van het gebouw, omdat hij ervaring als
bouwmeester had.
De kapel is bijzonder, omdat het een geheel is in allerlei inzichten. Vaak werd een kapel of kerk
in de loop van de tijd versierd met schildertechnieken of mozaïeken. Daardoor pasten bepaalde
voorstellingen soms niet, door bijv. te weinig ruimte. In de arenakapel paste alles perfect. De
kapel is een totaalconcept. Hij is relatief hoog, met weinig ramen. Er is veel muuroppervlak,
waarop Giotto alle schilderingen kwijt kon.
Giotto’s roem verspreidde zich. De inwoners van Florence waren trots op hem. Zij stelde belang
in zijn leven en vertelden anekdotes over zijn geestigheid en handigheid. Zoiets was nog nooit
eerder gebeurd. Over het algemeen vond men het niet nodig namen van de meesters voor het
nageslacht te bewaren.
,Inhoud
Wat is het onderwerp?
De onderwerpen in de arenakapel:
• Het leven van Maria;
• Anna en Joachim, de ouders
van Maria;
• Het leven van Christus;
• De passie van Christus.
Wat is de bron? Het Nieuwe Testament
(er staan geen verhalen in over bijv. Anna en Joachim). Legenda aurea – De Gulden Legende –
komt uit ca. 1260. Dit was een halve eeuw voor het schilderen kapel. De Gulden Legende is een
bundel vol verhalen over Maria en heel veel heiligen. De verhalen zijn verzonnen, omdat men
wilde weten wat er voorafgaand aan het leven van Jezus was gebeurd. De schrijver van het boek
komt uit een van de kloosterorden. Met dit boek wilde men het geloof toegankelijk maken voor
iedereen en het geloof dichter bij het dagelijks leven brengen van een grote groep mensen.
Anna en Joachim willen een kind, dit lukt niet. Joachim wil offer maken. Hij wordt geweigerd uit
de tempel, omdat hij geen nageslacht heeft. Durft niet meer terug naar huis. Verkondiging van
engel aan Anna en Joachim, krijgen kind, die moeder Jezus zal zijn. Ontmoeten elkaar bij Gouden
Poort in Jeruzalem. Vanaf dat moment is Anna zwanger en zal bevallen van Maria.
Kloosteroorden ontstaan in de 13e eeuw: de Franciscanen en Dominicanen. De kloosterorden
wilden informatie toegankelijk maken voor een grote groep mensen. Ze bouwden daarom
kerken om in te preken. Deze preken werden gehouden in de volkstaal i.p.v. Latijn. Ook
vertelden ze verhalen voor de mensen die als voorbeeld konden dienen. Dit was de manier om
aan te sluiten bij de belevingswereld van het volk.
Vorm
Hoe is het gemaakt? De arenakapel is gemaakt met de muurschildertechniek buon fresco (‘ware
fresco’). Dit gebeurde vanaf ca. 1275 in Italië. Bij deze frescotechniek werd de afbeelding op de
muur of het plafond geschilderd, terwijl de kalk nog vers – nat – was. Hierdoor worden de
kleuren opgenomen in de muur, en vormt het na het drogen één geheel. De kleur blauw was heel
duur. Daarom werd vaak later, op de droge muur, blauw aangebracht (a secco: ‘op droog
oppervlak’). Dit bleef meestal niet goed hechten en is van de muur gesleten. De frescotechniek
laat zien dat een schilder heel goed kan schilderen. Het is heel lastig en vergt veel tijd en
techniek. Het kon niet meer veranderd worden, zoals bij olieverf.
Giotto schilderde vanuit een andere gedachte dan men in die tijd gewend was. Hij had meer
aandacht voor details en de afbeelding moest er zo realistisch en echt mogelijk uit zien.
Functie
De opdrachtgever van de kapel van Enrico Scrovegni. Een van de rijkste mannen in de
stadsrepubliek Padua in zijn tijd. De kapel is gemaakt ter ere van Maria en om de stad Padua te
eren en verfraaien. Maar de kapel is vooral gemaakt ter ere van hemzelf, om ervoor te zorgen dat
Enrico naar de hemel ging, i.p.v. de hel. De kapel was voor algemeen gebruikt. In die tijd van het
bijzonder dat zo’n grote opdracht geschilderd werd in opdracht van een particulier. Het was een
keerpunt in het mecenaat en de kunstgeschiedenis. Vroeger waren opdrachtgevers alleen de
kerk, de vorst of het stadsbestuur, nu ook particulieren.
, T Enrico Scrovegni
Functie
De kapel is gemaakt vanwege de zonde van
woeker. Enrico zijn vader en hijzelf waren
beruchte woekeraars. Zij leenden geld uit met
rente, en verdienden dus aan mensen. Ze
hadden een beruchte naam. Een bankier zijn
zorgde voor veel geld, maar in het geloof, zou
het je naar de hel sturen. Dante, poëet, stuurde
Enrico zijn vader naar de hel. Enrico was
bezorgd en verrichtte (volgens het katholieke
geloof) een ‘goede daad’ door het bouwen van
de kapel. Dit was zijn manier om zijn zonde van
woeker goed te maken en om te hopen dat dit
zou helpen zijn ziel naar de hemel te laten gaan.
Op de schildering van het laatste oordeel zien
we Enrico, knielend, de kapel overdragen naar
de maagd Maria. Hij heeft zichzelf aan de kant van de hemel geplaatst, aan de kant van christus
zijn rechterhand.
T Giotto
Laatste Avondmaal
Arenakapel Padua
Inhoud
Wat is het onderwerp? Het Laatste Avondmaal.
Christus zit met zijn apostelen om de tafel.
Wat is de (schriftelijke) bron? De Bijbel.
Vorm
Waarvan is het gemaakt? Het is een fresco.
Hoe is het gemaakt? De schildering is
driedimensionaal. De figuren zijn geplaatst in
een soort poppenhuis. Giotto ging uit van het
naturalisme. Hij schilderde zoals het er in het
echt ook uit zou kunnen zien.
Functie
Waarom/waarvoor gemaakt? Gemaakt in opdracht van Enrico Scrovegni.
