Samenvatting Strafprocesrecht Rechtsmiddelen
Strafprocesrecht rechtsmiddelen
Rijksuniversiteit Groningen
Master strafrecht, 2018-2019
Samenvatting literatuur
1
, Samenvatting Strafprocesrecht Rechtsmiddelen
Strafprocesrecht rechtsmiddelen
Week 1A: Inleiding, verdragsrechtelijk kader, rechtsmiddelenbedeling, beginselen en competentie
Knigge: hoofdstuk 17, paragraaf 1
Corstens: XVII, paragraaf 1
A.E. Harteveld e.a., Het EVRM en het Nederlandse strafprocesrecht, hoofdstuk 5, paragraaf 5.1 en
5.2, p. 185-199
Knigge hoofdstuk 17, paragraaf 1 Rechtsmiddelen
De behandeling van een zaak in eerste aanleg eindigt in een vonnis. De verdachte en OvJ kunnen
meestal een rechtsmiddel tegen het vonnis instellen. Een rechtsmiddel is een wettelijke mogelijkheid
voor de betrokken procespartijen om een beslissing van de rechter, waar zij het niet mee eens zijn, ter
toetsing voor te leggen aan een rechterlijke instantie, die de bevoegdheid heeft om de rechterlijke
beslissing teniet te doen. Tegen vonnissen van de Rb staat, enkele uitzonderingen daargelaten, HB
open bij het Hof, art. 60 RO, art. 404 Sv. Dit behelst een nieuwe behandeling en beoordeling van de
strafzaak op grondslag van de TLL, art. 415 Sv. Tegen de arresten van de hoven staat ook weer,
uitzonderingen daargelaten, cassatie open, art. 78 RO en 427 Sv. Het beroep in cassatie leidt niet tot
een nieuwe feitelijke behandeling en beoordeling. De HR kan het arrest vernietigen wegens verzuim
van vormen of schending van het recht. Centraal staan daarbij de tegen de bestreden beslissing
ingebrachte klachten, die middelen van cassatie worden genoemd, art. 437 Sv.
De ratio van rechtsmiddelen houdt verband met de doelstelling van strafvordering:
- het verzekeren van een juiste toepassing van het materiële strafrecht. Mogelijkheden
tot correctie vergroten de kans dat het materiële strafrecht juist wordt toegepast.
- Daarnaast speelt ook de eis van procedurele rechtvaardigheid een rol. Het draagt bij
aan aanvaardbaarheid van uitspraken.
- Rechtsmiddelen hebben daarnaast een belangrijke functie bij het bevorderen van de
rechtseenheid (vooral bij beroep cassatie)
Gewone rechtsmiddelen (Boek III Deel A, art. 404 e.v.)
HB en cassatie, worden in het Wetboek van Strafvordering aangeduid als ‘gewone rechtsmiddelen’.
Het belang daarvan blijkt uit art. 557 lid 1 Sv: in beginsel mag geen beslissen ten uitvoer worden
gelegd zolang daartegen nog een gewoon rechtsmiddel openstaat en, zo dit is aangewend, totdat het is
ingetrokken of daarop is beslist. Dit is de schorsende werking van de rechtsmiddelen. Daarop bestaat
een uitzondering voor zover het gaat om vonnissen en arresten die bij verstek gewezen zijn (lid 2).
Buitengewone rechtsmiddelen (Boek III Deel B, art. 456 e.v.)
Cassatie in het belang der wet en herziening van arresten en vonnissen (ten voordele of nadele). Deze
rechtsmiddelen kunnen juist uitsluitend worden aangewend tegen een rechterlijke beslissing of
handeling waartegen een gewoon rechtsmiddel niet meer openstaat.
1) Cassatie in het belang der wet, art. 456 Sv:
Het bijzondere aan cassatie in belang der wet is dat zij geen nadeel toebrengt aan de rechten
door partijen verkregen, art. 78 lid 7 RO. Het recht van het OM om een veroordeling ten
uitvoer te leggen gaat bij cassatie in belang der wet niet verloren. Het bevorderen van de
rechtseenheid staat bij dit rechtsmiddel nog meer voorop dan bij het gewone beroep in cassatie
(dat heeft ook een wezenlijk rechtsbeschermend aspect).
2) Herziening ten voordele (457) en ten nadele (482a):
Hier staat het herstel van fouten centraal.
Gratie
Ook een gratieverzoek kan ertoe leiden dat verdere tenuitvoerlegging van een rechterlijke uitspraak
achterwege blijft. Een gratieverzoek wordt door het Wetboek van Strafvordering echter niet als
rechtsmiddel aangemerkt. Het leidt er ook niet toe dat de zaak wordt voorgelegd aan een rechter die de
bevoegdheid heeft de genomen beslissing teniet te doen. Gratie wordt verleend bij KB, art. 122 Gw, al
2
, Samenvatting Strafprocesrecht Rechtsmiddelen
brengt de rechter wel een advies uit dat gewoonlijk zwaar weegt. Tegelijk is gratie wel een recht dat de
wet komt om op te komen tegen een strafvorderlijke beslissing.
Klacht bij EHRM
Ook voor een klacht bij het EHRM geldt dat het een recht in de wet is om op te komen tegen een
strafvorderlijke beslissing. Iedere natuurlijke persoon die meent slachtoffer te zijn van schending door
een van de verdragsluitende partijen van de rechten die in het Verdrag of de Protocollen zijn vervat,
kan een verzoekschrift indienen, art. 34 EVRM. Het EHRM kan de zaak in behandeling nemen nadat
alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput, art. 35 EVRM. Daarmee vertoont deze procedure
gelijkenis met een buitengewoon rechtsmiddel. Maar het EHRM kan een strafrechtelijke veroordeling
niet teniet doen. Het kan slechts uitspreken dat een artikel in het verdrag of een bijbehorend protocol is
geschonden.
Waarom is het verdragsrecht, behalve het klachtrecht, nog meer van belang bij rechtsmiddelen?
1) Recht op rechtsmiddel:
a) Art. 2 Zevende Protocol EVRM:
Het EVRM en de bijbehorende protocollen zijn ook om andere redenen van betekenis
voor rechtsmiddelen in strafzaken. Art. 2 Zevende Protocol formuleert een recht op een
rechtsmiddel. Bij de precieze invulling wordt aan de nationale wetgever veel vrijheid
gegeven. Lid 2 bepaalt dat uitzonderingen mogelijk zijn bij lichte overtredingen. Het moet
wel in de wet zijn neergelegd. Nederland heeft dit protocol niet geratificeerd. De regering
wil niet gebonden zijn aan het oordeel van het EHRM waar het de uitsluiting van
‘offences of a minor character, as prescribed by law’ betreft.
b) Art. 14 lid 5 IVBPR:
Ook art. 14 lid 5 IVBPR geeft een recht op rechtsmiddel. Ook de betekenis van deze
bepaling is gering, omdat de HR van oordeel is dat zij zich niet leent voor rechtstreekse
toepassing. Dat neemt niet weg dat deze verdragsbepalingen richtinggevend moeten zijn
voor de uitleg van de Nederlandse wetgeving.
2) Inrichting van ons nationale stelsel van rechtsmiddelen
Schendingen van het EVRM kunnen via dit stelsel worden voorkomen of hersteld. Zo is van
een schending van het uit art. 6 EVRM afgeleide recht van de verdachte om bij de berechting
in eerste aanleg aanwezig te zijn geen sprake als hij, nadat hij van de strafzaak op de hoogte
raakt, een fresh determination van de strafzaak kan krijgen. Schendingen van andere
verdedigingsrechten, zoals het recht om getuigen te ondervragen, kunnen door het aanwenden
van rechtsmiddelen worden hersteld.
Andere opties
Verdere mogelijkheden die het recht biedt om op te komen tegen strafrechtelijke beslissingen zijn:
1) Civiele voorzieningenrechter om tenuitvoerlegging te voorkomen (restvoorziening);
2) Herstelbeslissing (buitenwettelijke mogelijkheid voor de rechter om een eigen uitspraak te
herstellen). Het moet daarbij gaan om een evident geval: een kennelijke rekenfout of
schrijffout bijvoorbeeld. De HR biedt hiervoor maar zeer beperkte ruimte: mede tegen die
achtergrond blijft bespreking achterwege.
Rechtsmiddel tegen beschikking
Een beschikking is de verzamelnaam voor niet op terechtzitting gegeven beslissingen, art. 138 Sv.
Deze zijn grotendeels rechterlijke beslissingen. Denk bijvoorbeeld aan het bevel van VH. Een
voorbeeld van een beschikking, niet rechterlijke beslissing, is de OM-afdoening; de strafbeschikking.
In beginsel komt de zaak alleen op zitting als de verdachte verzet doet tegen de strafbeschikking.
Verzet gaat daarmee aan de berechting in eerste aanleg vooraf. Vooral bij beschikkingen blijken de
consequenties van ons gesloten stelsel van rechtsmiddelen.
3
, Samenvatting Strafprocesrecht Rechtsmiddelen
Corstens Hoofdstuk XVII, paragraaf 1 Rechtsmiddelen
Rechtsmiddelen zijn in de wet geregelde mogelijkheden voor procespartijen om op te komen tegen
beslissingen of handelingen van autoriteiten in het strafproces bij een (hogere)rechter (enge definitie).
Beschikking of uitspraak
Beslissingen van de rechter kunnen worden onderscheiden in beschikkingen en uitspraken, art. 138 Sv.
Beschikken zijn niet, en uitspraken wel, op zitting gegeven beslissingen. Deze abstracte definitie krijgt
nadere contouren bij lezing van art. 21 lid 1 Sv: als niet is voorgeschreven dat de beslissing op de
terechtzitting moet geschieden of als deze niet ambtshalve op de terechtzitting wordt genomen,
geschiedt de behandeling door de raadskamer. Als vorderingen, verzoeken of voordrachten op de
terechtzitting worden gedaan, moeten onderzoek en beslissing daaromtrent op de terechtzitting
geschieden. Zo wordt bijvoorbeeld niet voorgeschreven dat over een vordering gevangenhouding op
de terechtzitting moet worden beslist, waardoor dit dus door de raadkamer wordt beoordeeld en leidt
tot een beschikking. Als de gevangenhouding van een in bewaring zijnde verdachte echter op de
terechtzitting wordt gevorderd, moet daarover op de terechtzitting worden beslist. Die beslissingen
zijn uitspraken. De rechtbank kan ambtshalve na aanvang van het OTT gevangenhouding bevelen, dit
gebeurt dan bij uitspraak.
Tussen-eind-en bijkomende uitspraken
Einduitspraken zijn de uitspraken tot schorsing van de vervolging en de negatieve antwoorden op de
andere drie voorvragen van art. 348 Sv; nietigheid dagvaarding, onbevoegdheid rechter en niet-
ontvankelijkheid van de OvJ en de uitspraken die na afloop van het gehele OTT worden gedaan;
vrijspraak, OVAR, het rechterlijk pardon en de veroordeling, art. 138 Sv. In appel zijn onder de
einduitspraken ook de niet-ontvankelijkheid in het gehanteerde rechtsmiddel en de bevestiging van de
bestreden uitspraak te verstaan. Geen einduitspraak is bijvoorbeeld de terugverwijzing naar de rechter
in eerste aanleg.
Tussenuitspraken zijn bijvoorbeeld beslissingen over het oproepen van getuigen of over het aanhouden
van de zaak.
Gewone en buitengewone rechtsmiddelen
Gewone rechtsmiddelen zijn gegeven om op te kunnen komen tegen uitspraken die nog niet in kracht
van gewijsde zijn gegaan; HB en beroep in cassatie.
Buitengewone rechtsmiddelen richten zich tegen uitspraken die wel in kracht van gewijsde zijn
gegaan; Herziening en cassatie in het belang der wet.
Waarom zijn rechtsmiddelen gegeven (ratio)?
1. Herstel:
De bij een strafproces betrokken partijen moeten de keuzemogelijkheid hebben om in hun
ogen onjuiste of onjuist tot stand gekomen beslissingen voor een nieuwe behandeling en
beoordeling aan een of meer rechterlijke instanties voor te leggen, waardoor de kans op een
juiste en beter aanvaardbare einduitspraak wordt vergroot.
2. Rechtseenheid:
Voor een goede strafrechtspleging is het van belang dat er procedures bestaan die een
uniforme wetsinterpretatie en toepassing en controle op een juist verloop van de
strafprocedures bevorderen, in welk kader het onder meer wenselijk is dat een overkoepelende
rechterlijke instantie zich kan uitspreken.
3. Herstel:
Voor het aanzien en het gezag van de strafrechtspraak in de samenleving is het nodig dat er
procedures bestaan, die de kans op juiste en voor partijen aanvaardbare beslissingen vergroten
en die steeds de mogelijkheid bieden om aperte onjuistheden teniet te doen.
4
