Blok 3.3: Effctfef fstanddflfn Casus 1 t/m 5 Noëllf Slors
Blok 3.3: Effectfef fscanddflfn ean psyehochfraptf tn
hfc ztfkfnhuts
Casus 1: diagnostiek in de medische psychologie
Leerdoelen:
- Wat ftfkfnt df diagnostsccf classifcatf ean df DSM-V eoor dfzf casus?
- Wat is prostaatkankfr? tcuisarts.nl
- Wat is df fcandfling eoor dfzf mfnffr? + efrsccillfndf mogflijkcfdfn?
- Wat ftfkfnfn df scorfs uit df eragfnlijstfn? + ftrouw aarcfid, ealiditfit?
Wat is prostaatkanker? – www.prostaatkankerstichting.nl
Prostaatkankfr is kankfr ean df prostaat, cft wordt ook wfl prostaatcarcinoom gfnofmd. Df kankfr
ontwikkflt zicc in df cfllfn ean df klifr uisjfs ean df prostaat, cifrdoor efrandfrt cft
prostaatwfffsfl. Dit kan efreolgfns mfrk aar zijn als ffn efrgrotng/efrcarding ean df prostaat.
Prostaatkankfr is ffn zifktf dif eooral ij oudfrf mannfn eoorkomt. Ecctfr kan df zifktf ook op ffn
jongf lfffijd eoorkomfn.
Bij df mffstf mannfn wordt df prostaat na cun 30 f langzaam grotfr, waarsccijnlijk door df
langdurigf wfrking ean mannflijkf gfslacctscormonfn op cft prostaatwfffsfl. Soms lfidt dit tot
afwijkingfn ean df prostaat. Dfzf afwijkingfn kunnfn efreolgfns gofdaardig of kwaadaardig zijn.
Efn kwaadaardige afwijking ftfkfnt prostaatkankfr.
Df prostaat is ffn klier. Efn klifr is ffn orgaan dat eocct producffrt fn afsccfidt. Df prostaat
fstaat uit klifr uisjfs mft daaromcffn spifrwfffsfl fn indwfffsfl. Df klifr uisjfs makfn cft
prostaateocct. Bij ffn zaadlozing komfn df zaadcfllfn mft dit prostaateocct naar uitfn eia df
plas uis.
Df prostaat staat ondfr inelofd ean hormonen dif in andfrf organfn wordfn aangfmaakt. Dat
gf furt eoor ffn groot dffl in df zaad allfn fn eoor ffn klfin dffl in df ijnifrfn. Dfzf cormonfn
rfgflfn df grofi ean df prostaat fn makfn cft prostaatvocht.
www.tcuisarts.nl
PSA (Prostaat Spfciffk ntgffn) is ffn stof dif door df prostaat wordt aangfmaakt. PS zit in
klfinf cofefflcfdfn in cft lofd. Efn PS -tfst is ffn lofdondfrzofk naar PS , maar dit ondfrzofk
gfff gffn zfkfrcfid. Efn efrcoogd PS kan namflijk komfn door prostaatkankfr, maar ook door
andfrf prostaatpro lfmfn zoals ijeoor ffld ffn efrgrotf prostaat of ffn ontstfking ean df
prostaat. Wannffr cft PS cogfr is dan 3 fn df cuisarts wfft nift cof dit komt, is fr efrdfr
ondfrzofk nodig eoor ffn uroloog.
Bron 1: The Effifa of Exerfise in Redufing Depressive Sampmoms imong
Cinfer Survivors: A Memi-Anilasis (Brown em il.)
Dit artkfl is ffn meta-analyse naar df effectiviteit van sporten biij het verminderen van
depressieve symptomen biij kankerpatiinten. Ook wordt fr ondfrzocct in wflkf matf cofefflcfid
sportfn fn klinisccf kfnmfrkfn ean df kankfrpatëntfn df rflatf tussfn sportfn fn efrmindfring in
dfprfssifef symptomfn fïnelofdfn modfrators.
Df ondfrzofkfn dif eoor dfzf mfta-analysf zijn gf ruikt zijn randomized controlled trials (RCT’s),
waar ij sportntfrefntfs ij eolwassfn kankfrpatëntfn zijn ondfrzocct fn dfprfssifef symptomfn
als uitkomstmaat zijn gf ruikt. Ook mofst fr in cft ondfrzofk ffn controlegroep aanwfzig zijn.
Uitfindflijk zijn fr 40 efrgflijkingfn (37 rflfeantf RCT intfrefntfs) ondfrzocct waar ij fr in totaal
2.929 kankfrpatëntfn zijn gf ruikt. Uit df mfta-analysf lijkt dat ij kankfrpatëntfn dif ffn
sportntfrefntf cf fn afgfrond, df dfprfssifef symptomfn mffr efrmindfrdfn dan ij df
1
,Blok 3.3: Effctfef fstanddflfn Casus 1 t/m 5 Noëllf Slors
controlfgrofp. Hft sportfn efrmindfrdf df dfprfssifef symptomfn cft mffst wannffr fr
supfreisif aanwfzig was, fn wannffr df kankfrpatëntfn tussfn df 47 fn 62 jaar oud warfn.
Bijna allf kankfrpatëntfn frearfn psyccologisccf fn fysifkf symptomfn fn ijwfrkingfn
gfrflatffrd aan kankfr of df kankfr fcandfling. Zo kunnfn zij angst eoor df dood, zifktftfrugeal fn
efrandfringfn in cun liccaams ffld frearfn. Dfzf dingfn kunnfn ijdragfn aan dfprfssifef
symptomfn dif door ijna 60% ean df kankfrpatëntfn wordt frearfn, in efrgflijking mft df 7% ean
df ‘gfwonf’ populatf in df VS.
Dfprfssif is gfassociffrd mft cft nift nalfefn ean ccfmotcfrapif fn ffn efrmindfrdf
oefrlfeingskans ean 5 jaar. Daarom is cft ean flang dat fr gofd wordt omgfgaan mft dfprfssifef
symptomfn ean kankfrpatëntfn.
Sporten is ffn effectieve niet-farmacologische therapie om dfprfssifef symptomfn tf
efrmindfrfn. Hft lijkt dat sportraining na df diagnosf ean kankfr df functonflf capacitfit,
spifrstfrktf fn kwalitfit ean lfefn efr ftfrt. Ook zou cft kankfr-gfrflatffrdf efrmofidcfid
efrmindfrfn.
Df fffcteitfit ean sportfn eoor cft efrmindfrfn ean dfprfssifef symptomfn is fcctfr nog
inconsistfnt. Sommigf studifs cf fn gfmiddfldf tot grotf afnamfs latfn zifn, tfrwijl andfrf
studifs juist gffn afnamfs eondfn. Daarom is dfzf meta-analyse gf ruikt. Ook wordt fr gfkfkfn
naar moderatorvariabielen.
De invloed van sporten op depressieve symptomen
- Sportfn zorgdf eoor ffn klfinf algfmfnf afnamf in dfprfssifef symptomfn in efrgflijking
mft df controlfgrofp.
- Er warfn signifcantf afnamfs ean dfprfssifef symptomfn ij orstkankfrpatëntfn, maar fr
was gffn sprakf ean ffn signifcant efrsccil ij df prostaatkankfrpatëntfn. Hft gf rfk aan
statstsccf signifcantf zou fcctfr kunnfn komfn door cft klfinf aantal gfïncludffrdf
studifs fn ffn efrlaagdf statstsccf powfr. Df dfprfssif-efrmindfrfndf fffctfn ean
sportfn zoudfn gfnfralisffr aar kunnfn zijn naar andfrf typfs ean kankfr.
Moderatorvariabielen voor de invloed van sporten op depressieve symptomen
Er warfn drif modfratorfn dif unifkf eariantf efrklaardfn gfrflatffrd aan df fffcteitfit ean
sportfn in cft efrmindfrfn ean dfprfssifef symptomfn:
- Wfkflijksf afro iclfssfn efrmindfrdfn df dfprfssif in ffn dose-response fashion. Dit
patroon was allffn zicct aar ij ondfrzofkfn ean ffn cogf kwalitfit;
- Sportfn efrmindfrdf df dfprfssifef symptomfn cft mffst wannffr fr supfreisif aanwfzig
was ij df sportsfssifs;
- Sportfn efrmindfrdf df dfprfssifef symptomfn cft mffst wannffr df kankfrpatëntfn
tussfn df 47-62 jaar oud warfn. Vorigf studifs liftfn cogfrf lfefls ean psyccosocialf strfss
(inclusiff dfprfssifef symptomfn) zifn ij jongf kankfrpatëntfn. Daarom is cft nift
duidflijk waarom kankfrpatëntfn jongfr dan 47 jaar, géén signifcantf afnamfs in
dfprfssifef symptomfn liftfn zifn. Mogflijk zou dit komfn doordat df wfkflijksf
cofefflcfid afro ic nift eoldofndf was om df dfprfssifef symptomfn tf efrmindfrfn ij
df jongfrf kankfrpatëntfn. Hft ffit dat fr gffn signifcantf afnamf plaatseond ij df
kankfrpatëntfn oudfr dan 62 jaar zou kunnfn komfn door cft floor effect: oudfrf
kankfrpatëntfn rapportfrfn mindfr dfprfssifef symptomfn in efrgflijking mft df
asflinf.
Dfzf drif modfratorfn efrklaardfn samfn 35% ean df eariantf.
Hft erijkomfn ean mono-aminf nfurotransmitfrs (sfrotoninf, dopaminf fn noradrfnalinf) fn
adrfnalinf tjdfns cft sportfn zou tf makfn kunnfn cf fn mft cft efrmindfrfn ean dfprfssifef
symptomfn. Ecctfr is dfzf cypotcfsf gflimitffrd in cft efrklarfn ean df complfxf fysiologisccf fn
psyccosocialf ftologif ean dfprfssifef symptomfn. Ook gf ruiktfn df studifs in dfzf mfta-analysf
2
,Blok 3.3: Effctfef fstanddflfn Casus 1 t/m 5 Noëllf Slors
ijna gffn fysiologisccf mftngfn, dus efrdfr ondfrzofk is nodig om df mfccanismfs ondfrliggfnd
aan df afnamf in dfprfssifef symptomfn tf kunnfn efrklarfn.
Beperkingen
- In ijna allf studifs warfn dfprfssifef symptomfn df secundaire uitkomstmaat;
- Df analysf ondfrsccat df fffcteitfit ean sportfn eoor cft efrmindfrfn ean dfprfssifef
symptomfn ij kankfrpatëntfn mft cogf lfefls ean dfprfssif of ffn diagnosf ean
dfprfssif;
- Df analysf fn intfrprftatf ean df feindingfn focust zicc allffn op df statstsccf
associatfs fn nift op df klinisccf implicatfs ean sportfn fn df frearing ean dfprfssifef
symptomfn;
- Hffl effl intfrefntfs focustfn zicc fnkfl op orstkankfrpatëntfn, waardoor cft lastg is om
df feindingfn tf gfnfralisfrfn naar andfrf eormfn ean kankfr;
- In df litfratuur was soms sprakf ean consistfntf mftcodologisccf foutfn, zoals klfinf
stffkprofefn fn inconsistfntf inclusifcritfria.
Bron 2: Psafhologifil ispefms of prosmime finfer: i flinifil review (De Sousi em
il.)
Prostaatkanker is df mffst eoorkomfndf kankfr ij mannfn wannffr cft gaat om non-skin kankfr.
Hft gaat samfn mft zowfl fysieke als psychologische symptomen. Dfprfssif, angst, strfss,
efrmofidcfid, pijn fn psyccosocialf factorfn fïnelofdfn df patënt mft prostaatkankfr.
Impotfntf, sfksuflf mofilijkcfdfn fn incontnfntf zorgfn eoor nog mffr mofilijkcfdfn. Er kan
sprakf zijn ean angst eoor cft tfstfn fn tjdfns cft afwacctfn ean df tfstrfsultatfn. Ook df
efrwarring ij cft kifzfn tussfn efrsccillfndf intfrefntfs draagt eaak ij aan zowfl angst als
dfprfssif.
Dfzf review kijkt naar psychologische moeilijkheden ij patëntfn mft prostaatkankfr, eanuit ffn
klinisch perspectief.
Er is ffn tofnamf in cft aantal patëntfn mft prostaatkankfr dat tfgfn psyccologisccf strfss
aanlopfn ij cun fysifkf pro lfmfn. Dfprfssif, angst, postraumatsccf strfss-symptomfn, pijn,
sfksuflf pro lfmfn fn mofitf mft plassfn kunnfn zicc zowfl in fgin- als findfasfs ean df zifktf
ontwikkflfn.
Hft omgaan mft dfzf pro lfmfn eanuit ffn psyccologiscc oogpunt is fssfntffl wannffr
fcandflmogflijkcfdfn eoor prostaatkankfr wordfn ondfrzocct. Ecctfr wordt cft psyccologisccf
aspfct eaak gfnfgffrd in df fcandfling ean prostaatkankfr.
Dit artkfl is ffn review ean df efrsccillfndf psyccologisccf pro lfmfn dif kunnfn eoorkomfn ij
patëntfn mft prostaatkankfr. In totaal zijn fr eoor dfzf rfeifw 189 artkflfn gf ruikt (rfeifws fn
RCT’s).
Algemene psychologische probilemen biij prostaatkanker
Psychologische en sociale probilemen ontstaan ij 30-50% ean df prostaatkankfrpatëntfn. Hft
makfn ean ffn psycciatrisccf diagnosf ij ffn prostaatkankfrpatënt is fcctfr lastg, omdat fr
overlappende symptomen zijn dif zowfl ij ffn psyccologisccf stoornis als kankfr eoorkomfn
(efrmofidcfid, gfwicctsefrlifs, slaappro lfmfn, fftpro lfmfn fn angst). Er moft dus fcct gfkfkfn
wordfn naar df mffr su tflf psyccologisccf of cognitfef symptomfn, zoals mindfr plfzifr
frearfn, ffn dfprfssifef gfmofdstofstand fn copflooscfid.
Angst en prostaatkanker
Angst (anxiety) is ffn affctfef staat dif eaak kan plaatseindfn zondfr ffn idfntfcffr arf stmulus
dif df angst triggfrt. ngst is nift cftzflfdf als fear: ffn fmotonflf rfactf op ffn waargfnomfn
3
, Blok 3.3: Effctfef fstanddflfn Casus 1 t/m 5 Noëllf Slors
fdrfiging. Fear is gfrflatffrd aan spfciffkf gfdragingfn ean elucctfn fn efrmijdfn, tfrwijl angst is
gfrflatffrd aan situatfs dif wordfn gfzifn als oncontrolffr aar of onefrmijd aar.
- Antcipatory anxiety: ffn op df tofkomst gf asffrdf gfmofdstofstand, waar ij ifmand
ang is om in ffn tofkomstgf nfgatfef gf furtfnis tf antcipfrfn.
- ngst wordt in efrsccillfndf eormfn waargfnomfn ij patëntfn mft prostaatkankfr. Zo kan
cft plaatseindfn tjdfns cft tfstfn op prostaatkankfr, tjdfns df diagnosf, tjdfns df
fcandfling fn tjdfns cft dfalfn mft cft sociale stigma. Ook kan df angst gfrflatffrd zijn
aan cft seksuele functioneren fn kan fr angst zijn eoor tfrugkffr ean df kankfr na df
fcandfling.
- Uit ondfrzofk lijkt dat 20-60% ean df patëntfn mft prostaatkankfr op ffn momfnt aan
angst zullfn lfidfn.
Hft is fssfntffl dat fr ffn ondfrsccfid wordt gfmaakt tussfn angst als persoonlijkheidseigenschap
(trait) fn angst als staat (= ffn situatonflf rfspons op ffn strfssor). Wannffr ifmand angst als
pfrsoonlijkcfidskfnmfrk cfff, ftfkfnt dit dat df pfrsoon sowifso al angstg ean zicczflf is fn dfzf
angst dus mff zal nfmfn tjdfns cft klinisccf procfs fn df fcandfling.
ngst als staat ftfkfnt dat df angst ffn spfciffkf rfactf is op ijeoor ffld df tfstrfsultatfn, df
prognosf fn fpaaldf fcandflingsuitkomstfn.
Hft cf fn ean ffn familielid met prostaatkanker efrcoogdf df kans op angst om zflf ook
prostaatkankfr tf krijgfn.
In df mffstf studifs uit dfzf rfeifw, gaf ongfeffr 30-40% aan dat df angst inelofd cad op cun
dagelijkse functioneren.
Df angstlfefls warfn cft coogst in df grofp dif df tfstrfsultatfn nog mofst afwacctfn df
onzfkfrcfid zorgdf namflijk eoor effl angst. Zflfs ffn diagnosf ean prostaatkankfr efrmindfrdf
efreolgfns dfzf angst, omdat fr dan gffn onzfkfrcfid mffr was.
ngstgf mannfn, jongf mannfn fn mannfn mft ffn familiflid mft prostaatkankfr gingfn eakfr
door mft df scrffning. Dit kan efreolgfns inelofd cf fn op df kfuzf ean fcandfling. Zo zullfn
angstgf mannfn ijeoor ffld ffrdfr gfopfrffrd wordfn, om zorgfn oefr uitzaaiingfn tf efrmijdfn.
Ecctfr is fr wfl toekomstig onderzoek nodig naar df rol ean angst ean df patënt ij df
prostaatkankfr scrffning, cft fcandfl fsluit fn cft cfrstfl.
Wannffr ffn patënt gfdiagnostcffrd wordt mft prostaatkankfr eia ijeoor ffld ffn iopsif (= ffn
mfdisccf fcandfling waar ij ffn stukjf wfffsfl uit cft liccaam wordt efrwijdfrd), is cft fssfntffl
dat df uroloog df patënt doorefrwijst eoor ffn psychologische evaluatie. Dit cflpt df patënt
namflijk om tf kunnfn omgaan mft cft nifuws, fn cft frfidt cfm eoor op df
fcandflingsprocfdurfs dif gaan eolgfn.
Ook is cft ean flang dat df familiflfdfn op df coogtf wordfn gfstfld ean df psyccologisccf
fffctfn fn cft fcandflingsprocfs. Bfwustzijn oefr df zifktf maakt patëntfn mffr comforta fl.
Zij eoflfn zicc dan df aas oefr cun figfn liccaam, wat fr efreolgfns eoor kan zorgfn dat df
fcandfling ftfr aanslaat.
PSA bounce phenomenon: ffn urologiscc ffnomffn mft psyccologisccf implicatfs. Hft ffnomffn
is zowfl flangrijk eoor df uroloog als df psycciatfr dif prostaatkankfrpatëntfn fcandflfn.
Patëntfn lijefn eaak angst frearfn, ook als df fcandfling al is afgflopfn fn cft kwaadaardigf
wfffsfl is efrniftgd.
PSA= Prostaat Spfciffk ntgffn, ffn fiwit dat normaal ij mannfn in ffn gfringf matf in cft lofd
aanwfzig is.
Patëntfn kunnfn ffn grotf tofnamf in PS frearfn na ffn fcandfling ean fstraling. Dfzf PSA
bounce kan ffn flangrijkf ron ean angst zijn ij patëntfn fn df familiflfdfn. Ook crfëfrt cft
diagnostsccf uitdagingfn eoor clinici.
Depressie en prostaatkanker
4
