Dit is een samenvatting van de colleges over Nietzsche en Heidegger (dus voor het tweede deeltentamen.) Ze zijn volledig en de verschillende begrippen zijn op een duidelijke manier uitgelegd.
Geschiedenis van de Filosofie 4 – samenvatting deeltentamen 2
1 – Friedrich Nietzsche (hoorcolleges 8-9)
Nietzsche en het nihilisme
Nietzsche is bekend van zijn nihilisme; zijn werk wijst op de waardeloosheid van het bestaan, de
zwakte en decadentie van westerse landen en valt de waarde van morele waarden aan. De term
‘nihilisme’ komt oorspronkelijk uit het pantheïsme debat, waar het werd geïntroduceerd door Jacobi –
Nietzsche heeft deze term dus niet zelf ingebracht/bedacht.
Het punt van Nietzsche is dat we ‘ja’ moeten zeggen tegen het bestaan: het dapper accepteren
van de betekenisloosheid. Dit staat haaks op de christelijke houding; volgens Nietzsche verzinnen de
christenen allerlei elementen om betekenis te geven aan het bestaan. Daarnaast hebben de zwakkeren
alle macht overgenomen van de sterken. Ook is het ‘perspectivisme’ hier van toepassing, het idee dat
er alleen maar verschillende perspectieven zijn.
Nietzsche is een naturalist, wat past bij de ommezwaai van de negentiende eeuw. Aan het einde van de
negentiende eeuw werd er namelijk meer naar ideeën als natuurlijke selectie gekeken en verdween het
rationalisme meer naar de achtergrond.
Die Gebürt der Tragödie (1872)
In dit werk beschrijft Nietzsche twee soorten kunstinstincten. Deze kunstinstincten zijn manieren om
kunst te aanschouwen; in het oude Griekenland werd deze manier van kunstbeschouwing volgens
Nietzsche heel goed begrepen.
1. Dionysisch: chaotisch en irrationeel
2. Apollinisch: ordelijk en rationeel
Volgens Nietzsche is het belangrijk om beide instincten te volgen en niet alleen maar aan de
ordelijkheid vast te houden. Hij ziet de westerse cultuur als te ‘apollinisch’ en stelt dat we ook de
chaos moeten accepteren.
Desondanks is het ook niet de bedoeling van Nietzsche om chaos te verheerlijken, het gaat
erom dat er ruimte voor is in de cultuur.
De Griekse tragedie past in Nietzsches leer: de Griekse held ondergaat zijn onvermijdelijke lot,
waarbij hij uiteindelijk ook verliest. Dit is het dapper ondergaan van het lot, passend bij de
betekenisloosheid die Nietzsche aan het leven toekent.
Dit werk schijnt Nietzsches academische carrière om zeep geholpen te hebben; het werd niet
erg positief ontvangen/serieus genomen.
De wil tot macht
‘De wil’ is een metafysische kracht die menselijk gedrag aanstuurt. ‘De wil’ is eigenlijk de ‘wil tot
macht’, gezien het altijd streeft naar uitbreiding van zichzelf; de wil tot macht wil altijd zoveel en zo
groot mogelijk bestaan.
Wat ‘de wil’ nu precies is komt niet duidelijk naar voren uit Nietzsches werk. Het kan zowel
metafysisch als psychologisch geïnterpreteerd worden; de tekst uit de reader leent zich meer voor de
psychologische lezing van de wil tot macht. Dit heeft te maken met de historische analyse die
Nietzsche gebruikt in zijn theorie. Bij zijn gebruik van de geschiedenis moet wel de kanttekening
geplaatst worden dat de specifieke tijdspan onduidelijk is, er veel informatie mist en Nietzsche veel
speculeert.
Nietzsches notie van ‘de wil’ kan vergeleken worden met die van Schopenhauer. Waar
Schopenhauer de wil als twee kanten van dezelfde munt zag (metafysisch tegenover de
verschijningswereld, de wereld als zichzelf is wil) en daarbij stelt dat we ‘nee’ moeten zeggen tegen
de wil (passief nihilisme), zegt Nietzsche dat we de wil juist moeten affirmeren en de
, betekenisloosheid van het bestaan moeten accepteren. Nietzsche noemt de houding van Schopenhauer
ook wel ‘westers boeddhisme’ en ziet het als onderdeel van de slavenmoraal om de wil af te stompen.
Nietzsche spreekt van zogenoemde waarden als uitingen van de wil tot macht. Deze waarden komen
uit bijvoorbeeld de ethiek, religie of filosofie. Maar: Nietzsche stelt dat deze waarden niet bestaan. De
platoons-christelijke waarden uit de westerse samenleving zijn verzonnen en kunnen leiden tot
schuldgevoel. Voorbeelden van deze waarden zijn zelfopoffering, nederigheid, orde, beheersing,
schuld, etc.
Nietzsches nihilistische opvatting (dat het bestaan betekenis- en waardeloos is) past bij de
‘error theory’. De error theory stelt dat morele oordelen onwaar zijn, en dat het maken of uitspreken
van zo’n oordeel dus gebaseerd is op vergissingen of fouten. Dit sluit aan bij Nietzsches idee dat
waarden eigenlijk niet bestaan maar een door de mens verzonnen construct is.
De mens moet ‘ja’ zeggen tegen de wil, de wil moet naar buiten komen. Maar door de heersende
waarden in de samenleving wordt de mens genoodzaakt naar binnen te keren en de wil te
onderdrukken. Het grotere goed of het hogere doel is om volledig jezelf te zijn en je eigen instincten te
volgen (dus in andere woorden, de wil affirmeren) en daarmee voorbij het ‘goed versus kwaad’ te
treden.
Nietzsche geeft hiervoor het voorbeeld van het lammetje en de roofvogel: de roofvogel volgt
zijn instinct (affirmeert de wil) en eet het lammetje op. Dit staat buiten goed en kwaad, dit is niet meer
dan het natuurlijke volgen van het instinct en we zouden niet zeggen dat de roofvogel schuldig is aan
het eten van het lammetje. De mens daarentegen wordt wel schuldig gehouden wanneer hij zijn wil
volgt.
In de natuur wordt de roofvogel gezien als de ‘sterke’ en het lammetje als de ‘zwakke’.
Nietzsche stelt dat onder de mensen net zo’n verdeling heerst, maar dat de zwakken de macht hebben
overgenomen.
De meester-slaaf dialectiek
De bovenstaande verdeling tussen sterken en zwakken is terug te vinden in de meester-slaaf dialectiek
van Hegel. Hegel stelt dat zowel meester als slaaf niet vrij zijn: in eerste instantie willen ze elkaar
vermoorden (these), vervolgens domineert de meester over de slaaf (anti-these) en uiteindelijk is er
wederzijdse erkenning (synthese) waarbij ze wél vrij zijn. Meester en slaaf zijn afhankelijk van elkaar
in hun rol.
Nietzsche onderscheid een ‘meestermoraal’ en een ‘slavenmoraal’.
a) De meestermoraal: wat moreel goed is wordt bepaald door het nut van de (consequenties
van de) handeling. Het meestermoraal heerste in de historische situering vóór stad- en
staatsvorming aan.
b) De slavenmoraal: wat moreel goed is wordt bepaald door de intentie van de handeling in
plaats van de praktische waarde of de consequenties van de handeling. Er zijn
(christelijke) waarden verzonnen om te bepalen welke acties goed en slecht zijn.
In de analogie van de roofvogel en het lammetje doet de roofvogel wat voor hemzelf nuttig is. Er is
geen sprake van intentie bij de roofvogel, het gaat om de praktische waarde van het eten van het
lammetje. Volgens de meestermoraal is dit moreel goed.
In de periode van opkomst van steden en staten (wanneer dit precies is, is onduidelijk) is er een
omslag van de meestermoraal naar de slavenmoraal.
1. Door het zich verzamelen in steden zijn de zwakken in grotere getale aanwezig dan de sterken.
2. De zwakken nemen wraak op de sterken, aangestuurd vanuit hun wil tot macht. (Dit is een
onbewust iets.) Deze wraak wordt ook wel ‘ressentiment’ genoemd; het ressentiment is
zelfscheppend, vandaar dat het een onbewuste ontwikkeling is.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper klstrmn. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,44. Je zit daarna nergens aan vast.
