Richtlijn ADHD
(Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk, Nederlands
Instituut van Psychologen, Nederlandse vereniging van pedagogen
en onderwijskundigen)
Hoofdstuk 4: interventies
De behandeling van ADHD bestaat uit:
- Psychoeducatie
In psycho-educatie wordt informatie over ADHD en de
behandelmogelijkheden gegeven. Onderwerpen die aan bod moeten
komen zijn:
o Wat is ADHD? Hoe ‘werkt’ de DSM-5? Wat zijn de criteria voor
ADHD in de DSM-5?
o ADHD is geen verklarende, maar een beschrijvende diagnose.
o Het onderscheid tussen lichte, matige en ernstige ADHD en de
consequenties die dit heeft voor het behandelbeleid.
o De stand van zaken in het onderzoek naar oorzaken van
ADHD.
o Hoe vaak en hoe veel ADHD voor komt.
o Veel voorkomende bijkomende problemen en klachten
(comorbiditeit).
o Beloop en prognose.
o Gevolgen van ADHD voor het functioneren thuis en op school
en eventuele andere settings.
o Wat zijn de behandelmogelijkheden en wat weten we over de
effectiviteit?
- Psychosociale interventies
o Ouder- en ouder-kind interventies
Oudertraining: eerste keus bij kinderen jonger dan 6
jaar. In een oudertraining leren ouders
gedragstherapeutische vaardigheden die zij in de
opvoeding van hun kind met ADHD kunnen toepassen.
In de meeste programma’s leren ouders de
antecedenten en gevolgen van gedrag te herkennen en
beïnvloeden, en probleemgedrag te monitoren. Ouders
leren bijvoorbeeld hoe ze gewenst gedrag bij hun kind
uit kunnen lokken door middel van structuur en goede
instructies, en hoe ze gewenst gedrag kunnen
versterken door het geven van complimenten, positieve
aandacht en beloningen. Ook leren ze hoe ze ongewenst
gedrag kunnen verminderen, bijvoorbeeld door het te
negeren, een time-out te geven en andere, niet-fysieke,
disciplineringsmaatregelen.
Gezinsinterventies: interventies die zich expliciet op het
hele gezin richten. Deze gezinsinterventies zijn niet
specifiek voor de doelgroep jeugdigen met ADHD
ontwikkeld, maar veelal voor multiprobleemgezinnen of
voor de bredere groep jeugdigen met
, gedragsproblemen. Voor jongeren waarbij naast ADHD
sprake is van ernstige gedragsproblemen, agressie,
verslaving, of ander grensoverschrijdend gedrag, zijn
diverse systeeminterventies ontwikkeld en onderzocht,
zoals Relationele gezinstherapie (RGT), Multi
Dimensionele Familie Therapie (MDFT) en Multi Systeem
Therapie (MST).
o School- en leerkrachtinterventies: het trainen van
leerkrachten (leerkrachtinterventies) gericht op het
verbeteren van de werkhouding en het taakgerichte gedrag
van de jeugdige en op het terugdringen van storend gedrag
van de jeugdige. Een effectieve leerkrachtinterventie is
gericht op het verminderen van ADHD-symptomen en van het
aan ADHD gerelateerde gedrag.
o Interventies voor de jeugdige zelf:
Cognitieve gedragstherapie gericht op impulscontrole en
zelfregulatie: meestal in de vorm van een
groepsbehandeling - gericht op het versterken van
impulscontrole en zelfregulatievaardigheden (zoals
stoppen en nadenken, probleemoplossingsvaardigheden
leren gebruiken, doelen formuleren, eigen gedrag
monitoren en zelfbekrachtiging), het verbeteren van
sociale vaardigheden en op het leren plannen en
organiseren van huis- en schoolwerk. Deze cognitief
gedragstherapeutische programma’s zijn er al voor
jeugdigen met ADHD vanaf zes jaar, maar de
meerderheid wordt ingezet bij jeugdigen van acht jaar
en ouder.
Sociale vaardigheidstraining: Sociale vaardigheden kun
je leren. Ze variëren van sociaal-communicatieve
vaardigheden als het maken van adequaat oogcontact,
het reguleren van het stemvolume en het aannemen
van de juiste lichaamshouding, tot meer complexe
sociale vaardigheden als luisteren, complimenten geven
aan anderen, onderhandelen, samenwerken in een
team, wachten op je beurt, ruzies oplossen, reageren op
pesten en assertief zijn.
Planning- en organisatietrainingen: Jeugdigen met ADHD
hebben vaak veel moeite om hun schoolspullen en
huiswerk te organiseren en te plannen. Dit heeft een
negatief effect op hun schoolfunctioneren en hun
schoolprestaties. Behandelprogramma’s waarin
jeugdigen met ADHD leren plannen en organiseren
kunnen het schoolfunctioneren van de jeugdige met
ADHD verbeteren.
Combinatiebehandeling (jeugdige met ouders en/of
school; ouders en school): Voor jongeren met ADHD is
een combinatiebehandeling (multimodaal) meestal het
meest aangewezen. Dit betekent een geïntegreerde
, behandeling gericht op de thuissituatie én de
schoolsituatie. Daarnaast zullen ook interventies gericht
op de jeugdige zelf worden ingezet, bijvoorbeeld een
interventie om sociale vaardigheden of plannings- en
organisatievaardigheden aan te leren.
Residentiele interventies: het dagelijks opvoedend
handelen op de leefgroep van belang. Daarnaast moet
de jeugdprofessional interventies inzetten die specifiek
gericht zijn op het aanpakken van de ADHD. De eerder
besproken interventies kunnen daarbij worden ingezet.
o Overige interventies:
(neuro)cognitieve interventies
Neurofeedback
Cognitieve trainingen
Dieetinterventies
Mindfulnesstraining
Psychomotorische- en speltherapie
- Medicatie
Bij een ernstige vorm van ADHD bij jeugdigen met ADHD ouder dan
zes jaar, wordt vaak medicatie voorgeschreven. De
jeugdprofessional kan een ondersteunende rol spelen in de
medicamenteuze behandeling.
Hoofdstuk 5: het pedagogisch klimaat op school en in de behandelgroep
Een voorspelbare en stimulerende (groeps)omgeving
- Een positief opvoedingsklimaat = een omgeving waarin een
jeugdige zich veilig en vertrouwd voelt, goed wordt verzorgd en
waarin er sprake is van de mogelijkheid tot zelfontplooiing en het
aanleren van nieuwe vaardigheden. In een positief
opvoedingsklimaat wordt rekening gehouden met de zorgen,
eigenaardigheden, spanningen en het plezier van individuele
jeugdigen.
- Gedragsbeïnvloeding = Gedrag kan effectief worden veranderd door
gebruik te maken van technieken die gebaseerd zijn op de
zogeheten leertheorie. Deze theorie gaat ervan uit dat gedrag wordt
beïnvloed door wat eraan voorafgaat (antecedenten: bijvoorbeeld
de mate van structuur, de regels die gehanteerd worden en de wijze
waarop instructies gegeven worden) en door wat erop volgt
(consequenties: bijvoorbeeld een positieve of negatieve reactie van
de beroepsopvoeder). Voor beroepsopvoeders is het van belang dat
zij kennis hebben van opvoedingstechnieken waarmee zij de
antecedenten en consequenties van gedrag kunnen veranderen, om
daarmee het gedrag van de jeugdige ten goede te beïnvloeden.
o Antecedenten van gedrag beïnvloeden: Het is belangrijk om
situaties die aan gedrag voorafgaan zó in te richten dat de
jeugdige de kans krijgt om succeservaringen op te doen en
gewenst gedrag te vertonen.
, o Consequenties van gedrag beïnvloeden: Reacties en gevolgen
op gedrag, die voor de jeugdige positief zijn, noemen we ook
wel bekrachtiging. Bekrachtiging is één van de effectiefste
opvoedingstechnieken. Wanneer (gewenst of ongewenst)
gedrag bekrachtigd wordt, neemt de kans toe dat het zich
vaker voor zal doen. Jeugdigen zullen dus vaker gewenst
gedrag vertonen als dat gedrag regelmatig bekrachtigd wordt,
maar ongewenst gedrag zal ook toenemen als dit (ongemerkt
of onbedoeld) bekrachtigd wordt. Daarnaast kan bekrachtiging
bijdragen aan de ontwikkeling van een positief zelfbeeld.
Sociale bekrachtiging: complimenten
Bekrachtiging met activiteiten: leuke en prettige
activiteiten inzetten
Materiele bekrachtiging: iets lekkers, stickers, punten
etc.
