Natuur en Techniek toelatingstoets samenvatting
Hoofdstuk 1: planten
1.1
1.1.1: de groene wereld van de planten
Planten hebben een groene kleur door het bladgroen wat in de planten zit.
Dierlijke cellen bevatten geen bladgroen. Als een plant bladeren heeft, zit
het bladgroen (voornamelijk) in de bladeren.
Bladgroen speelt een belangrijke rol bij de fotosynthese. Dit is het proces
wat de planten in staat stelt om met behulp van zonlicht hun eigen
voedsel te maken. Door deze eigenschap vormen planten een onmisbare
schakel in bijna alle voedselketens.
De indeling van het plantenrijk is gebaseerd op de mate van verwantschap
tussen soorten. De bouw van planten en de manier waarop ze zich
voortplanten, vormen karakteristieke kenmerken die gebruikt worden bij
de indeling van het plantenrijk.
1.1.2: Wieren (algen)
De Wieren vormen de hoofdgroep met de eenvoudigste bouw. Je kunt ze
onderscheiden van andere plantengroepen doordat zij geen echte wortels,
stengels en bladeren hebben.
Net als andere groene planten kunnen wieren hun eigen voedsel maken
door middel van fotosynthese. Zuurstof is een belangrijk ‘bijproduct’ van
de fotosynthese. Omdat wieren in zulke grote getale in water voorkomen,
leveren wieren meer dan de helft van de zuurstof in de atmosfeer.
Algen zijn eencellige wieren. De groene aanslag op de ruit van een
aquarium bestaat voornamelijk uit een laagje van deze algen. Er zijn ook
meercellige wieren, die lange draden vormen of zelfs bladachtige vormen
hebben. Wieren en algen leven voornamelijk in het water. Er bestaan
zowel zeewieren, als zoetwatersoorten.
Sommige algen komen ook op het land voor. Op boomstammen en
vochtige stoeptegels zie je vaak een groene laag zitten. Die groene laag
bestaat uit eencellige boomalgen, die weliswaar op het land kunnen leven,
maar wel het best gedijen onder vochtige omstandigheden.
Naast de groene laag van algen, zie je vaak dat een boomstam begroeid is
met grijsgroene plakkaten of ‘korsten’. Dit zijn korstmossen. Korstmossen
zijn een samenlevingsvorm tussen een alg en een schimmel.
1.1.3: Mossen
Mossen zijn landplanten, maar hebben wel een vochtige leefomgeving
nodig. Je kunt ze bijvoorbeeld vinden op vochtige bosgrond, aan de
schaduwzijde van een boomstam en op vochtige tegels of muren. Mossen
hebben geen transportsysteem van vaatbundels. Ook hebben ze geen
échte wortels, maar een soort haartjes waarmee ze zich aan de bodem
vasthechten. De mosplanten nemen het water met de daarin opgeloste
voedingsstoffen rechtstreeks op via hun dunne, eenvoudige blaadjes. Om
,het benodigde water goed vast te houden en verdamping tegen te gaan,
zie je dat mosplanten in groepen bij elkaar groeien.
Ten behoeve van de voortplanting produceren mosplanten zogenoemde
sporendragers of sporenkapsels. Sporen zijn vele malen kleiner dan zaden.
Sporen bestaan slechts uit wat erfelijk materiaal, omgeven door een
omhulsel. Bij droog weer springt de sporendrager open en worden de
lichte sporen als een soort stof via de lucht verspreid. Als een spore op een
geschikte plaats terechtkomt, groeit deze uit tot een dun draadje van
cellen, waaruit weer nieuwe mosplanten kunnen groeien.
1.1.4: Paardenstaarten
In vergelijking met mossen zijn paardenstaarten en varens beter
aangepast aan een droger landleven. Ze hebben echte wortels en hun
bladeren en stengels hebben een wasachtige laag die uitdroging
tegengaat. Hun stengels en bladeren bevatten vaatbundels waarmee
water en voedingsstoffen door de plant kunnen worden getransporteerd.
1.1.5: Varens
Varens groeien uit een wortelstok en hebben meestal grote veernervige
bladeren. Vaak is elk blaadje weer vertakt in kleinere ‘deelblaadjes’.
Varens, maar ook mossen en paardenstaarten, planten zich dus
geslachtelijk voor door middel van sporen.
1.1.6: Zaadplanten
Net als paardenstaarten en varens hebben zaadplanten een uitgebreid
wortelstelsel en vaatbundels. Vanwege deze vaatbundels kun je deze
planten dan ook indelen in de groep van vaatplanten.
Zaadplanten zijn het best aangepast aan een droog landleven.
Karakteristiek voor zaadplanten is dat ze zich kunnen voortplanten door
middel van zaden. Een zaad is veel groter dan een spore.
De zaadplanten kun je indelen in twee subgroepen: de coniferen en de
bloemplanten. De indeling is gebaseerd op de manier waarop de zaden
gevormd worden.
Coniferen: (naaktzadigen)
Conifeer betekent letterlijk ‘kegeldrager’. Coniferen hebben geen bloemen
en vruchten.
Coniferen noem je ook wel naaktzadigen omdat de zaden zich niet in een
vrucht ontwikkelen, zoals bij bedektzadigen het geval is, maar open en
bloot op de schubben van de kegels liggen. De zaden hebben een extra
vliesje waardoor de wind ze beter kan verspreiden.
Bloemplanten: (bedektzadigen)
Bloemplanten maken 80% van alle plantensoorten op aarde uit.
Bloemplanten hebben bloemen die een centrale rol spelen bij de
voortplanting. Je ziet deze groep een grote variëteit aan strategieën om
ervoor te zorgen dat stuifmeel bij een bloem van een soortgenoot
terechtkomt.
,Na de bestuiving vindt de bevruchting plaats in het vruchtbeginsel van de
bloem. Nu kan het zaad zich ontwikkelen in het vruchtbeginsel. Het
vruchtbeginsel groeit uit tot een vrucht met daarin het rijpe zaad. Daarom
noemt men bloemplanten ook wel bedektzadigen. Tot de groep van
bloemplanten behoren, loofbomen, struiken en kruidachtige planten.
1.2
1.2.1: Wat heeft een plant nodig om te groeien?
De toppen van stengels en wortels zorgen voor groei in de lengte.
Knoppen kunnen uitgroeien tot nieuwe zijtakken, bladeren en/of bloemen.
Planten kunnen sneller groeien als de omstandigheden gunstig zijn.
1.2.2: De bouw en functie van bladeren
De belangrijkste functie van bladeren is het aanmaken van voedsel voor
de eigen plant door middel van het proces van fotosynthese. De
fotosynthese vindt plaats in de bladgroenkorrels, die zich bevinden in de
cellen van bladeren. Bladgroenkorrels zijn groen doordat zij alle kleuren
van het zonlicht dat erop valt absorberen, behalve het groene licht, dat
weerkaatst wordt. Met behulp van de energie uit het geabsorbeerde
zonlicht kunnen de bladgroenkorrels uit eenvoudige grondstoffen
(koolstofdioxide en water) energierijke suikers vormen. Dit proces wordt
ook wel assimilatie (aanmaak) genoemd. Als belangrijk bijproduct van
fotosynthese ontstaat zuurstof.
Een plant gebruikt de suikers als bouwstof voor de opbouw van zijn eigen
weefsels. De voedingszouten die de wortels opnemen uit de bodem zijn
ook belangrijke bouwstoffen.
De suikers dienen ook als brandstof. De verbranding van suikers is het
omgekeerde van het fotosyntheseproces. De suikers worden met behulp
van zuurstof afgebroken (verbrand) tot koolstofdioxide en water, waarbij
de vastgelegde energie vrijkomt. Dit proces wordt dissimilatie (afbraak)
genoemd. De vrijgekomen energie wordt o.a. gebruikt bij de groei van een
plant en de vorming van bloemen, vruchten en zaden.
1.2.2b: de bouw van een blad
Een blad heeft meestal een brede, platte vorm, waardoor er een groot
oppervlakte ontstaat waarmee licht kan worden opgevangen. De cellen
met de meeste bladgroenkorrels zitten aan de bovenkant van het blad,
zodat er veel zonlicht kan worden opgevangen.
Afbeelding 1.2.2c
Een plantencel heeft een extra begrenzing in de vorm van een celwand.
Een celwand zorgt voor stevigheid en kan ook verhouten; zo ontstaan
houtvaten. De dierlijke cellen bevatten weinig of geen vacuolen; een
plantencel heeft deze juist wel. Een vacuole is een blaasje gevuld met
water en opgeloste stoffen als zouten, reservestoffen, kleurstoffen en
afvalstoffen.
1.2.3: De bouw en functie van wortels
, Het wortelstelsel van een plant heeft twee belangrijke functies. Wortels
verankeren de plant stevig in de grond. Daarnaast nemen de wortels water
en voedingszouten op uit de bodem.
De plant heeft water nodig voor het proces van fotosynthese en voor het
verkrijgen van stevigheid. Als een plant te weinig water krijgt, of als de
verdamping vanuit de bladeren sterker is dan de aanvoer van water uit de
wortels, zie je dat de plant zijn stevigheid verliest.
De wortelharen zorgen voor de wateropname. Omdat een wortelstelsel
miljoenen wortelharen heeft, is het totale worteloppervlak dat water en
voedingszouten kan opnemen zeer groot.
Wortels hebben soms nog een derde functie. Zij kunnen dienstdoen als
opslagplaats van reservevoedsel.
1.2.4: De bouw en functie van stengels
De stengel draagt de bladeren, die daardoor een gunstige plaats kunnen
innemen ten opzichte van het licht. Daarnaast heeft een stengel
stevigheid aan een plant. Als de stengel groen is, vindt er ook
fotosynthese plaats in de stengel. De belangrijkste functie betreft echter
het transport van water en voedingsstoffen.
De stengel beschikt over een uitgebreid stelsel van vaatbundels. De
vaatbundels bestaan uit buisachtige cellen die met elkaar verbonden zijn.
Een vaatbundel bestaat uit twee soorten vaten: de bastvaten en de
houtvaten.
De bastvaten liggen het dichts bij de buitenkant van de stengel en
vervoeren suikers vanuit de bladeren naar de rest van de plant. De
houtvaten liggen meer naar het midden van de stengel en vervoeren
water en zouten (mineralen) vanuit de wortels omhoog. De celwanden van
de houtvaten zijn extra verstevigd met houtstof. Anders zouden ze het
water niet goed op kunnen nemen, omdat de celwanden tegen elkaar aan
zouden kunnen plakken.
Tussen de bast- en houtvaten zit een dun laagje cellen, het cambium, dat
voortdurend nieuwe cellen aanmaakt. Naar de buitenkant vormt het
cambium bastcellen, naar de binnenkant houtcellen. Doordat de plant
vaak een laagje cambium heeft in de stengel, kan een plant ook in de
dikte groeien.
1.2.5: Bomen
Bomen zijn bijzondere planten. Zij hebben hetzelfde basisbouwplan van
wortels, stengels en bladeren als andere zaadplanten, maar hebben ook
de mogelijkheid om ‘hogerop te komen’ doordat zij beschikken over een
extra stevige en houtachtige stengel (de stam).
Het cambium vormt naar buiten toe de bastvaten en naar binnen toe de
houtvaten. De levende laag van bastvaten wordt elk jaar vernieuwd, maar
de laag met houtvaten blijft bestaan, ook al zijn de cellen afgestorven.
Naarmate het groeiseizoen vordert, groeit de boom steeds langzamer en
worden er steeds kleinere houtcellen aangemaakt, die er donkerder
uitzien. Vandaar dat je in een boom jaarringen kunt onderscheiden. Als je
de donkere ringen telt, weet je de leeftijd van de boom.
