Dit document omvat alles dat is gezegd in de hoorcolleges van het vak Rechtsfilosofie aan de Universiteit van Amsterdam in het jaar (jaar 3 bachelor). Bij het vak rechtsfilosofie bestaat de verplichte stof uit de stof in de reader, en de stof uit de hoorcolleges.
Rechtsfilosofie UvA jaar 3
Hoorcollege aantekeningen
Week 1 – wat is recht?
Vragen die dit college beantwoord zullen worden:
1) Wat is, en wat is niet, recht?
2) Als je weet wat recht is: wat moet je doen?
Drie belangrijke theorieën:
1. Natuurrecht
2. Rechtspositivisme
3. Legality (Fuller)
Is er een noodzakelijk verband tussen recht en moraal? Relevant bij een
casus bijvoorbeeld wanneer een democratisch gelegitimeerde wetgever
regels in het leven roept die eigen immoreel zijn. Rechter zal hier dan aan
moeten toetsen.
- Natuurrecht: ja er is een noodzakelijk verband
- Rechtspositivisme: nee geen noodzakelijk verband, kan wel toevallig
verband zijn
- Legality: wel degelijk een noodzakelijk verband tussen recht en
moraal maar niet zoals natuurrechtdenkers zeggen.
Natuurrecht: (Radbruch)
Fundamentele kenmerken: ‘natuur’ refereert naar menselijke natuur. Hoe
de menselijke soort in essentie is, vloeien bepaalde natuurlijke rechten uit
voort. Voorbeeld: mensen kunnen levensdoelen hebben en deze proberen
waar te maken (anders dan dieren die handelen vanuit instinkt). Hieruit
vloeit voort dat mensen zelfbeschikkings- en vrijheidsrechten moeten
hebben.
Wat de menselijke natuur is, kun je beredeneren door middel van de
menselijke rede. Maar je kan deze menselijke natuur ook kennen door
middel van goddelijke revelatie.
Wanneer door menselijke autoriteiten gepositiveerde normen te zeer in
strijd komen met die natuurlijke rechten, dan is er geen sprake van recht
in eigenlijke zin (volgens natuurrecht). Hieruit vloeit voort dat bepaalde
vormen van zeer onrechtvaardig recht, eigenlijk geen recht in volle zin
zijn.
Radbruch hierover: zeer onrechtvaardig recht is in principe wel recht
en geldend maar gebrekkig. Maar indien de overheid kwaadaardig is,
dan kun je het geen recht meer noemen.
Het inherente doel staat eraan in de weg om bewuste
onrechtvaardigheid nog recht te noemen.
,In deze zin (natuurrecht) is er dus een noodzakelijk verband tussen recht
en moraal. Er is alleen sprake van recht, als er is voldaan aan het doel van
streven naar rechtvaardigheid.
Lezen! Pagina 7 & 8 Radbruch uit reader.
Is dit wel een aannemelijk idee? Historische beschouwing zoals slavernij:
volgens de beredenering van radbruch is slavernij het bewust naleven van
onrechtvaardigheid. (zie hoorcollege)
Rechtspositivisme: (Hart)
Normatief wetspositivisme: de wet is de enige bron van recht, en die moet
je onder alle omstandigheden gehoorzamen en de rechter moet deze
onder elke omstandigheid toepassen.
Hart: net als Radbruch is Hart van mening dat recht een systeem is van
sociale controle dat een bepaalde orde creëert. Maar of dat een
rechtvaardige of onrechtvaardige orde is, is niet relevant voor het
rechtskarakter ervan. Het rechtspositivisme (in tegenstelling tot het
natuurrecht) wil het eeuwenoude verschijnsel ‘recht’ waardevrij
beschrijven. Dus vaststellen wat de kenmerken ervan zijn. Los van de
vraag of dit moreel of immoreel is.
Wat zijn de kenmerken van het ‘recht’ volgens het rechtspositivisme: het
recht van de samenleving bestaat uit de normen die afkomstig zijn van
instanties die in de betreffende samenleving worden erkend als instanties
die bevoegd zijn om officiële normen uit te vaardigen. Makkelijker: het
recht van de samenleving is het recht afkomstig van bevoegde instanties.
Het morele gehalte van de rechtsnorm is daarbij niet relevant, enkel de
herkomst (waar de norm vandaan komt) bepaalt of er sprake is van recht
of niet. Hart vindt hierom ook dat het Nazi-recht (ontworpen om de joden
te vernietigen en te onderdrukken) gewoon recht was omdat dit afkomstig
was van een bevoegde instantie.
,Het rechtspositivisme van Hart is louter beschrijving. Hij wil enkel
uitleggen maar plakt hier geen gehoorzaamheidsplicht aan vast. Dat iets
recht is, wil niet zeggen dat je het moet gehoorzamen. Volgens Hart is die
gehoorzaamheidsvraag een aparte, ethische kwestie die valt buiten het
bestek van zijn rechtspositivisme.
,Volgens rechtspositivisten (met name Hart) is het dus bepalend wat de
herkomst van rechtsnormen is, en niet het morele gehalte. Maar betekent
dit dan dat recht daadwerkelijk elke inhoud kan hebben? Volgens
rechtspositivisme: ja. Ondanks dit verdedigd Hart ook het idee genoemd
de ‘minimum content of natural law’. Het basisidee hiervan is dat gegeven
de menselijke natuur, (hoe mensen biologisch in elkaar zitten) kan een
menselijke samenleving enkel voortbestaan indien dingen als gebruik van
geweld, schenden van afspraken etc. door middel van sociale regels in
toom worden gehouden.
Voorbeeld 1: volgens Hart is het een onderdeel van de menselijke
natuur dat mensen ‘no angels’ zijn. Dat wil zeggen dat mensen vaak
geneigd zijn hun eigen belang na te streven ten koste van de
belangen van anderen, en zelfs daarbij geweld te gebruiken.
Tegelijkertijd zegt Hart dat mensen van nature geen duivels zijn. Dat
wil zeggen dat het is niet zo dat mensen zich nergens door laten
inperken in het nastreven van hun eigen belang. Mensen zijn vatbaar
voor de invloed van sociale sancties = sociale druk. En ook zijn
mensen beïnvloedbaar door de dreiging van sancties die verbonden
kunnen worden aan sociale regels. Kortom: geweld moet enigszins in
toom worden gehouden, anders kunnen samenlevingen niet
voortbestaan.
Voorbeeld 2: de mens heeft van nature voedsel en beschutting
nodig. Daar zijn hulpbronnen voor nodig. Dat betekent dat er binnen
de samenleving enige regels moeten zijn die de betreffende
hulpbronnen beschermen.
Voorbeeld 3: het hoort ook bij de menselijke natuur dat wij alleen
kunnen overleven als wij samenwerken. Dit kan alleen maar als we
afspraken met elkaar kunnen maken, en als er sociale regels zijn het
schenden van afspraken enigszins in toom houden.
Let op! Dit zijn empirische mogelijkheidsvoorwaarden voor het
voortbestaan van de samenleving. Dat wil niet zeggen dat als een
samenleving regels voortbrengt die hier in strijd mee zijn, dat dat
dan geen rechtsregels zijn, alleen dat zo’n samenleving niet
levensvatbaar is. Het gaat dus niet over rechtvaardig overleven,
maar over overleven überhaupt.
Kortom: Hart’s repliek op het natuurrecht is tweeledig;
1) Als je onrechtvaardige overheidsregels het karakter van recht
ontzegd, dan misken je dat recht zowel voor goede, als voor slechte
doeleinden kan worden ingezet. (Slavernij, genocide etc.)
2) Er bestaat wel zoiets als de minimum inhoud van het natuurrecht
(minimale regels die voortvloeien uit de menselijke natuur waaraan
de samenleving wel moet voldoen als hij wil voortbestaan) maar dit
zijn niet meer dan mogelijkheidsvoorwaarden en geen morele
maatstaven voor juridische geldigheid.
, Conclusie: nee, er is geen noodzakelijk verband tussen recht en moraal.
Recht kan ook een hele immorele inhoud hebben en toch recht zijn.
Legality (Fuller)
Net als Radbruch en Hart stelt Fuller dat recht een systeem van sociale
controle is dat als doel heeft het sturen van het gedrag van mensen.
Regels zijn ontworpen om je aan te houden en het is de bedoeling dat
wanneer regels worden uitgevaardigd dat mensen hun gedrag erdoor laten
beïnvloeden. Het essentiële inzicht van Fuller is dat regels dat alleen maar
kunnen doen als ze aan bepaalde voorwaarden voldoen.
Volgens Fuller moeten regels begrijpelijk zijn, willen ze een sturende
functie kunnen vervullen en ze moeten feitelijk uitvoerbaar kunnen zijn.
Acht principes van legaliteit:
Deze principes vormen de mogelijkheidsvoorwaarden voor functioneel
recht / internal morality of law. ‘Morality’ wijst erop dat zulke principes van
legaliteit betekenen dat de overheid niet geheel willekeurig kan handelen
heeft op zichzelf morele waarde.
Fuller zegt dat recht dat niet voldoet aan die principes van legaliteit, kan
dus ook daadwerkelijk niet als recht worden aangemerkt. Veel van het
Nazi-recht voldeed niet aan die principes van legaliteit. (Veel regels met
betrekking tot onderdrukking waren bijvoorbeeld geheim).
Indien dus sprake is van legaliteit, is het voor Fuller vanzelfsprekend dat je
die wet moet gehoorzamen en toepassen.
Fuller’s kritiek op Hart: Hart heeft helemaal niet naar de legaliteit gekeken.
Veel Nazi-wetten schoten tekort aan de legaliteit. Het verbaasd Fuller dat
voor Hart de geldendheid van recht en de plicht om het te gehoorzamen
uit elkaar worden gehaald.
Fuller onderscheid zich van de natuurrechtsdenkers door te zeggen
dat recht geldend is ook al is het inhoudelijk onrechtvaardig, als het
maar voldoet aan die legaliteit (tussenpositie).
Conclusie: er is wel degelijk een noodzakelijk verband tussen recht en
moraal alleen niet op de manier zoals de natuurrecht denkers denken,
maar beperkter.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper ninalambregtse. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,86. Je zit daarna nergens aan vast.
