Leereenheid 1 – Ondernemingsvormen
De rechtsvormen van het ondernemingsrecht zou men kunnen zien als de juridische jas waarin een
onderneming wordt gehuld.
Het ondernemingsrecht regelt de (juridische) organisatie, de inrichting ervan, de vertegenwoordiging
en de aansprakelijkheid van de ondernemingen.
Ondernemingen zijn op winst, op het behalen van economische voordelen gericht.
1. Bv
Art. 2:175 BW:
- een in een of meer overdraagbare aandelen verdeeld kapitaal
- de aandelen zijn op naam gesteld
Kapitaalassociaties/kapitaalvennootschappen: men kan slechts in een bv participeren via een
aandeel in haar kapitaal. Als er meer dan één aandeel wordt uitgegeven, wat in de regel het geval is,
mogen de aandelen in handen zijn van één aandeelhouder -> eenpersoons-bv.
Aandelen: een middel om vermogen aan te trekken. De aandeelhouder brengt vermogen in de bv in.
Hij verkrijgt als tegenprestatie van de bv een of meer aandelen. Deze inbrengverplichting houdt in
dat de aandeelhouder vermogen aan de bv ter beschikking moet stellen, in beginsel ter grootte van
het nominale bedrag waarvoor hij aandelen neemt. In de statuten van een bv staat steeds vermeld
hoe hoog dit nominale bedrag voor een bepaalde soort aandelen is. Aan het aandeel is doorgaans
een stemrecht verbonden (art. 2:228 BW). Het aandeel heeft dan een zeggenschapsfunctie. Hoe
meer aandelen iemand heeft, des te machtiger is hij in de aandeelhoudersvergadering en daarmee in
de vennootschap. Dit kan echter in de statuten van een bv anders worden geregeld (art. 2:228 lid 4
BW). Het aandeel vervult ook vaak een winstverdelingsfunctie: in beginsel geeft ieder aandeel recht
op een gedeelte van de winst (art. 2:216 BW). Hoe meer aandelen men bezit, des te groter is in
beginsel het winstrecht van de betrokkene (maar afwijkingen zijn mogelijk; zie art. 2:216 lid 6 en 7
BW).
De bv is besloten. Dit houdt in dat de door haar uitgegeven aandelen op naam staan en overdracht
ervan in beginsel niet vrijelijk kan plaatsvinden. Een aandeelhouder in een bv die zijn aandelen wil
overdragen dient in beginsel zijn over te dragen aandelen aan de medeaandeelhouders aan te
bieden (art. 2:195 lid 1 BW).
Blokkeringsregelingen hebben tot gevolg dat aandelen in een bv niet zonder meer vrij verhandelbaar
zijn.
De reden waarom de bv in Nederland de populairste rechtsvorm is is omdat de aandeelhouders (en
de bestuurders) in beginsel niet aansprakelijk zijn voor hetgeen in naam van de bv is verricht (art.
2:175 lid 1 BW). De bv heeft dus een voor de aandeelhouders gunstig aansprakelijkheidsregime.
Toepasselijke bepalingen:
- art. 2:175-274 BW (speciale bv-bepalingen)
- art. 2:1-25 BW (algemene bepalingen)
- art. 2:334a-334ii BW (juridische splitsing)
- art. 2:335-359 BW (geschillenregeling en het recht van enquête)
- art. 2:360-446 BW (de jaarrekening en het bestuursverslag)
1
,Art. 2:177 BW: bij de oprichting dienen voor de eerste keer de statuten te worden vastgesteld. Zij
liggen voor de iedere geïnteresseerde op het kantoor van het handelsregister ter inzage (art. 2:180
lid 1 BW).
Inhoud van statuten (ex art. 2:177 BW):
- naam vennootschap (lid 2)
- zetel vennootschap (Nederland ex lid 3)
- doel (omschrijving van het werkterrein van de vennootschap)
- aantal aandelen
- bedrag aandelen
2. Nv
Een nv kent een in aandelen verdeeld maatschappelijk kapitaal (art. 2:64 BW). Voor de bv is het
maatschappelijk kapitaal facultatief. Voor de bv kan bovendien volstaan worden met de uitgifte van
één enkel aandeel.
Ook de nv is een kapitaalassociatie. Het aandeel vervult bij een nv dezelfde functies als bij een bv,
zie:
- art. 2:80 BW (aantrekken vermogen)
- art. 2:105 BW (winstverdeling)
- art. 2:118 BW (stemrecht)
Bij een nv hoeven aandelen niet op naam te luiden. Een nv mag ook aandelen aan toonder uitgeven
die door hun aard vrij overdraagbaar zijn. Vandaar ook de benaming ‘naamloze’ vennootschap, maar
de nv mag wel aandelen op naam uitgeven ex art. 2:82 BW. In dat geval moet ex art. 2:85 BW de
namen in een register worden bijgehouden.
Toepasselijke bepalingen:
- art. 2:64-164 BW (specifieke nv-bepalingen)
- de meeste van de toepasselijke bepalingen van de bv
3. De maatschap en de vennootschap onder firma
De maatschap is een obligatoire, wederkerige overeenkomst tot samenwerking van twee of meer
personen. De maatschap is gericht op het door middel van samenwerking behalen van
vermogensrechtelijk voordeel dat aan de vennoten ten goede komt. De maatschap heeft dus,
evenals de nv en bv, een winstverdelingsdoel. Bij een maatschap wil men samenwerken voor
gemeenschappelijke rekening tot een gemeenschappelijk doel. Ieder der vennoten is gehouden iets
in te brengen. Dit kan bijvoorbeeld een gebouw of arbeid zijn. De maatschap is geregeld in art.
7A:1655-1688 BW.
Als een maatschap onder gemeenschappelijke naam (onder een firmanaam dus, als een eenheid, zou
men kunnen zeggen) een onderneming of een bedrijf uitoefent, gelden voor haar naast art. 7A:1655-
1688 art. 16-34 K. De maatschap wordt dan een vennootschap onder firma (vof) genoemd. Het
belang hiervan is vooral dat de vof hoofdelijke verbondenheid van de vennoten kent voor
verbintenissen van de vof (art. 18 K), terwijl voor de gewone maatschap een minder streng
aansprakelijkheidsregime geldt: de maten zijn voor gelijke delen aansprakelijk (art. 7A:1680 BW). De
wetgever heeft voor een bedrijfsuitoefening onder gemeenschappelijke naam dus strengere
aansprakelijkheidsregels opgesteld.
2
,Samenwerkingsvereiste: de vennoten moeten op voet van gelijkheid samenwerken.
Intuitu personae: omwille van de persoon, hoogstpersoonlijk. Daarom noemt men de maatschap of
vof ook wel personenassociaties of personenvennootschappen. Bij de maatschap en de vof is niet,
zoals bij de bv en nv, het kapitaal, het aandeel, het scharnier, maar de persoon van de vennoot.
De bv en nv zijn in de eerste plaats intuitu pecuniae (omwille van het geld) aangegaan.
Joint venture: een bv waarbij aandeelhouders een samenwerkingsovereenkomst
(aandeelhoudersovereenkomst genoemd) aangaan die onder andere verplicht tot het vaststellen van
een gezamenlijk beleid op het gebied van de financiering van de bv.
• Stille maatschap: naar buiten toe blijkt niet van een gezamenlijke beroeps- of
bedrijfsuitoefening.
• Openbare maatschap: een voor derden wel duidelijk kenbare wijze van naar buiten treden,
onder een gemeenschappelijke, als zodanig gevoerde naam.
Verschillen maatschap en vof:
a. bij de vof ontleent iedere vennoot aan de wet (art. 17 lid 1 K) vertegenwoordigingsbevoegdheid.
Bij een maatschap daarentegen mag een vennoot in beginsel slechts namens de andere vennoten
optreden indien deze hem daartoe een volmacht hebben gegeven (art. 7A:1679 BW). Bij een
maatschap kan ieder van de vennoten in de regel op eigen naam transacties afsluiten, maar hiervan
wel de economische gevolgen (baten en kosten) bij de maatschap in rekening brengen (art. 7A:1676
onder 1 en 3 BW). Het gaat immers bij de maatschap steeds om samenwerking voor
gemeenschappelijke rekening.
b. voor schulden van de vof zijn alle vennoten hoofdelijk verbonden (art. 18 K). Voor de maatschap
gelden minder strenge regels: art. 7A:1679 en 1680 BW bepalen dat de vennoten van een maatschap
in beginsel slechts voor gelijke delen verbonden zijn voor vennootschapsschulden.
Art. 29 K: dit voorschrift is van toepassing als de inschrijving van de vof in het handelsregister niet
heeft plaatsgevonden: de vof wordt bij het achterwege laten van de inschrijving geachte te zijn
aangegaan voor alle zaken en voor onbepaalde tijd.
Alleen een stille maatschap die geen onderneming in stand houdt, hoeft niet in het handelsregister
te worden ingeschreven.
4. Verschillen tussen nv/bv enerzijds en de maatschap en de vof anderzijds
Aandeelhouders van de nv en bv zijn in beginsel niet aansprakelijk voor hetgeen in naam van de nv of
bv is verricht (art. 2:64 BW respectievelijk art. 2:175 BW). Voor de maatschap en vof gelden
strengere aansprakelijkheidsregels.
De nv en de bv moet een jaarrekening opmaken, vaststellen en openbaar maken (art. 2:101 BW
respectievelijk art. 2:210 BW). Zie ook art. 2:394 lid 1 BW. Deze verplichting geldt niet voor de
maatschap en de vof.
Een aandeelhouder kan de kapitaalvennootschap niet opzeggen; een vennoot van een
personenvennootschap heeft wel een mogelijkheid de vennootschap te verlaten. Een aandeelhouder
kan in wezen alleen van zijn aandeel af door het over te dragen.
3
, De nv en bv moeten twee organen hebben, namelijk de aandeelhoudersvergadering en het bestuur.
Daar kunnen nog andere organen aan worden toegevoegd zoals een raad van commissarissen (art.
2:140/250 BW) of een vergadering van een bijzondere groep aandeelhouders (art. 2:78a/189a BW).
Bij een maatschap of vof gaat de wetgever ervan uit dat de vennoten ook besturen. Hier geldt dus
niet het uitgangspunt van een duale organisatiestructuur.
5. Tussenvormen: commanditaire vennootschap en coöperatie
Commanditaire vennootschap (cv): samenwerkingsovereenkomst tussen een of meer gewone
vennoten.
Een commanditaire vennoot is tot niet meer gehouden dan het bedrag van zijn inbreng (art. 20 lid 3
K). Een commanditaire vennoot is evenals de gewone vennoot, deelnemer, partij in de cv. Dit
betekent dat hij als zodanig recht heeft op een deel van de winst in de cv. Zijn bijdrage in het verlies
is beperkt tot het bedrag van zijn commanditaire inbreng.
Toepasselijke bepalingen:
- art. 19, 20 en 21 K
Deze regels zijn gericht op de als zodanig naar buiten tredende cv. Het gaat dus om cv’s die voor
derden als zodanig kenbaar zijn. Zo’n cv is als gevolg hiervan ook steeds een vof. Wat voor de vof
geldt, geldt daarom ook voor de cv.
Art. 20 lid 2 K: een commanditaire vennoot mag geen bestuurs- of beheershandelingen verrichten.
Deze dienen door de gewone vennoten te worden verricht. Houdt de commanditaire vennoot zich
hier niet aan, dan is hij in beginsel aansprakelijk. De HR heeft enige tijd geleden beslist dat de
aansprakelijkheid van de commanditaire vennoot wordt verlicht, als deze in een onevenredige
verhouding staat tot de aard en de ernst van de overtreding van het beheersverbod (Lunchroom De
Katterug).
De coöperatie is ook een rechtsvorm die gesitueerd kan worden tussen de maatschap en de vof en
de nv en de bv.
Toepasselijke bepalingen:
- art. 2:53-63j BW
Art. 2:53a BW: de coöperatie mag wel winst uitkeren.
Art. 2:55 BW (aansprakelijkheidsregime): leden kunnen in geval van ontbinding aansprakelijk zijn
tegenover de coöperatie voor haar tekort, maar deze aansprakelijkheid kan in de statuten geheel of
gedeeltelijk worden weggeschreven (art. 2:56 lid 1 BW).
6. Combinatievormen: concern
Concern/groep: het komt voor dat een nv de meerderheid van de aandelen in een aantal bv’s houdt.
De nv noemt men in zo’n geval wel moedermaatschappij of moedervennootschap. De bv’s worden
wel dochtermaatschappij of dochtervennootschap genoemd (art. 2:24a BW).
7. Rechtspersoon
Art. 2:3 BW!
4
