Samenvatting dysfagie – logopedie jaar 1
In deze samenvatting is de basiskennis beschreven die je nodig hebt voor onderzoek, diagnostiek en
behandeling van dysfagie. Deze samenvatting heb ik gebruikt voor mijn toets dysfagie is leerjaar 1 van
de opleiding en daarmee heb ik een 8,5 gehaald. Als je dit samenvoegt met je aantekeningen van de
colleges, heb je een goede voorbereiding
Hierbij zijn deze boeken gebruikt:
Dysfagie, handboek voor de klinische praktijk. Van De Bodt, 2015.
Neurology fort he Speech-Language Pathologist. Van Webb, 2016.
Dit staat er allemaal in de samenvatting:
Dysfagie H1: definitie, impact, kernbegrippen en EBP
Dysfagie H2.1: anatomie en fysiologie van normale slikact
Dysfagie H3.1: advies en aanbevelingen blz. 186-187
Dysfagie H3.1: diagnostiek bestaande uit anamnese, screening en onderzoek blz. 89-126
Dysfagie H3.1: instrumentele onderzoeken blz. 150-171
Dysfagie H3.1: slikonderzoek blz. 101-126
Dysfagie H3.2: behandeling blz. 188-195
Dysfagie H3.2 compensatietechnieken (logopedische behandeling) blz. 250-269
Dysfagie H3.2 logopedische behandeling blz. 220-242
Dysfagie H3.3 materiaal blz. 287-296
Dysfagie H5: dysfagie ten gevolge van hersenletsel blz. 383-389
Webb: hersenzenuwen bij dysfagie blz. 152-158
Succes met leren!
Dysfagie H1: definitie, impact, kernbegrippen en EBP
1.1 definities en classificatie
Dysfagie: Griekse woorden ‘dys’ (slecht) en ‘phagein’ eten → stoornis in het slikken
Door verminderd functioneren van structuren, spieren of zenuwen in orale, faryngeale en/of oesogeale
gebied → problemen met transport/beveiliging: één of meerdere consistenties (vloeibaar tot vast) niet,
moeilijk of niet veilig van mond naar maag
Gevolg: verhoogd risico op aspiratiepneumonie, dehydratie en malnutritie.
Slikken: hele uitvoering van voedsel in mond plaatsen, orale, faryngeale en oesofageale fasen van
slikbeweging tot moment dat voedsel via gastro-oesofageale sfincter in maag is gekomen.
Drie fases:
1. Orale fase = voorbereiding en transport doorheen de mondholte
2. Faryngeale fase = transport naar keelholte, verhinderen van doorvloei naar neusholte of
luchtweg
3. Oesofageale fase = transport van slokdarm naar maag
Dysfagie onderscheiden van eetstoornissen en motorische problemen t.h.v. arm en hand
- eetstoornissen: problemen met eten in psychiatrische context
- voedsel niet naar mond brengen door zwakte of incoördinatie etc.
Indelingen van dysfagie
● leeftijd: slikstoornis op alle leeftijden
1. ontwikkelingsdysfasie: kinderen niet of moeilijk slikken door ontwikkelingsstoornis,
afwijkingen of ziekte.
, 2. verworven dysfagie: slikstoornis ontstaat op latere leeftijd
3. presbyfagie: dysfagie gevolg van normale verouderingsprocessen
● fase: symptomatische indeling
1. orofaryngeale dysfagie:
- symptomen ter hoogte van mond (orale fase) of keel (faryngeale fase)
- (1) problemen met bolus vorming, (2) disfunctioneel transport van bolus in
mond en farynx, (3) minder larynx beveiliging (met/zonder hoestreflex), (4)
nasale regurgitatie
2. oesofageale dysfagie:
- symptomen ter hoogte van oesofageale aard (t.h.v. slokdarm)
- oorzaak is verstoorde peristaltiek (stoornis op vlak beweeglijkheid) of door
obstructie van doorstroming bolus door slokdarm naar maag (mechanisch
probleem)
- stoornissen in beweeglijkheid zoals achalasie, oesofageale spasmen en
mechanische problemen zoals slokdarmcarcinomen.
● etiologie:
1. neurogene dysfagie: slikstoornis ten gevolge van centrale en perifere neurologische
aandoening. Vermindert slikken
a. acute dysfagie: slikstoornis plotseling t.g.v. CVA, hersenbloeding,
traumatisch hersenletsel, neurochirurgische ingreep, syndroom van Guillain-
barré en polymyositis
b. chronische dysfagie: blijvende slikstoornis wanneer acute dysfagie niet
herstelt
c. degeneratieve dysfagie: bij ziektebeelden (ziekte van Parkinson, Multiple
Sclerose, neurologische aandoening (ALS)
2. Structurele dysfagie: slikstoornis door structurele verandering (tumor in mondholte,
orofarynx en larynx) en cervicale osteofyten
a. pathologie: tumor of cervicale osteofyten congenitaal of verworven (grootte
en locatie)
b. behandeling:
I. chirurgische resectie/reconstructie: veranderd structuur,
littekenweefsel invloed op beweeglijkheid. Sensibiliteit minder of
fistels ontstaan.
II. radiotherapie/chemotherapie: minder beweeglijkheid van
larynx/farynx tot minder speekselproductie
3. Latrogene dysfagie: slikstoornis door medisch ingrijpen
a. door aantal medicijnen: (xerostomie), moeilijk slikken
b. na intubatie: stemplooien geïrriteerd/beschadigd of stemplooi parese/ -
paralyse met tijdelijke of blijvende dysfagie als gevolg
c. beschadiging van craniale zenuwen: door heelkunde t.h.v. keel/hersenstam,
hierdoor slikstoornissen
d. algemene zwakte na chirurgische ingreep: tijdelijke dysfagie
4. Presbyfagie: bij ouderen veranderingen in slikfysiologie
- afname spiermassa en elasticiteit van bindweefsel → vermindering
kracht en bereik bewegingen
- geleidelijke vertraging slikproces (langere orale voorbereiding, trager
bolus transport)
- toenemen residu na slikken
a. primaire presbyfagie: leeftijdsgebonden veranderingen (CVA, dementie,
hoofd- en halstumoren)
b. secundaire presbyfagie: ziektes kunnen dysfagie veroorzaken en toenemen
, 5. Psychogene dysfagie: psychische conditie is oorzaak, patiënt niet bewust (hysterie,
slikfobie)
1.2 Impact slikstoornissen
Eten en drinken= aangenaam tijdverdrijf, voldoende voedingsstoffen krijgen en sociale belevenis
Gevolgen dysfagie
Sociaal vlak: probleem zelfbeeld, sociaal gedrag, depressie, stress, angst- of paniekaanvallen,
vermijden samen eten, stress en kostelijk
Medisch vlak: gewichtsverlies, na maaltijd nog honger of dorst, malnutritie vooral bij CVA en heeft
negatieve invloed op uithouding en immuunsysteem, dehydratatie leidt tot verwardheid en algemene
uitval van organen. Verkeerde voeding, aspiratiepneumonie, verstikking en overlijden
kinderen: orale sensomotorische disfunctie, ondervoeding, verminderde groei, vertraagde
ontwikkeling, verminderd leervermogen, psychologische probleem, verminderde gezondheid
Psychologisch vlak: herkennen probleem niet, of menen niet geholpen te kunnen worden, isoleren
i.p.v. naar hulpverlener. Diagnostiek en behandelingen meer aandacht krijgen, voorkomen toename
gevolgen.
Prevalentie
- 36% van 55-plussers diagnose dysfagie krijgen en 32% behandeld
- kinderen preterm geboren → verhoogd risico slik- en voedingsproblemen
- aterm geboren → kans op minstens 1 aspiratiemoment of alternatieve voedingsmethode
gebruiken
- Stijging aantal premature geboortes -- meer kinderen in scholen en instelling met dysfagie of
eetproblemen
Dysfagie bij kinderen is Cerebral Palsy -- CP (preterme geboortes) →
CP= houdings- en bewegingsstoornis als gevolg van statische, niet progressieve laesie van CZ in
ontwikkeling
- (57%) zuigproblemen in eerste levensjaar (38%) slikproblemen en (33%) malnutritie
- mondmotorische problemen toenemen
- aantasten gastro-intestinale systeem → gevolg: oesofageale dysfagie (GOR: vertraagde
maaglediging en constipatie)
- GOR ook frequente oorzaak dysfagie: voedselweigering
kinderen met CP die gevoed worden niet niet kunnen communiceren (daardoor minder controle
consistentie, snelheid en hoeveelheid orale inname) → dysfagie
kinderen met ASS: zeer sterke voedselvoorkeuren, maar 6,7% geeft aan dat kind voedingsprobleem
heeft. Selectieve eters
- ernstige vorm van dysfagie bij kinderen met ASS die bijkomend medisch probleem hebben
Historiek
, door medische kennis en technieken -- levensverwachting stijgt + functionele beperkingen toenemen
Jaren ‘30: logopedische belangstelling voor dysfagie alleen bij kinderen met CP, slikstoornissen bij
volwassen door KNO- arts of gastrologen
1980: Martin W.Donner= pionier bij diagnostiek rond dysfagie. Richt zich op multidisciplinair
onderzoek en behandelingen. In die tijd gebrek aan publicaties over evaluaties en behandelingen met
orofaryngeale dysfagie.
Jaren ‘70 en ‘80:
- meer aandacht voor logopedie omdat logopedisten gingen werken in medische instituut en zh
- Gerorge L. Larsen: logopedieprogramma en ‘bedside’onderzoekmethoden en eerste
behandelmethoden voor dysfagie
- Jeri A. Logemann: objectiveren symptomatologie en onderzoek bij slikpatiënten en later
slikproces bestuderen. Boek uit 1983 met standaardwerken voor evaluatie en behandeling
dysfagie, gebruiken wij nog steeds
- Michael Gröher: diagnose en behandeling voor dysfagie
Amerikaanse vereniging voor logopedie en audiologie (ASHA,1987) → eerste technisch rapport
over logopedische stoornissen:
- richtlijn over functie dysfagie en behandeling van dysfagiepatiënten
- ook aangeven nood van wetenschappelijk onderzoek
Logopedisten werken nu ook met dysfagiepatiënten door:
- terugbetaling voor dysfagie
- meer mogelijkheden voor training en onderwijs rond deze problemen
In de laatste 20 jaar meer aan dysfagie gedaan dan daarvoor. Toch nog risicopatiënten niet of
onderbehandelen door gebrek aandacht en ervaring
1.3 Kernbegrippen
Bij volwassenen → anatomische kruising luchtweg (mondholte-keelholte-larynx-trachea-longen)
voedselweg (mondholte-keelholte-slokdarm-maag)
Gevolg: verhoogd risico op laryngeale penetratie en aspiratie als voedsel in luchtweg komt
Bij kinderen → (1) top epiglottis en basis velum een gesloten ruimte -- premature lekkage beperkt
(2) door hogere positie larynx is luchtweg beter beschermd dan bij volwassen
Premature lekkage= voortijdig weglopen van bolus naar farynx voor het slikreflex
