De invloed van de woordkeuze van de media op de impliciete associaties van
Nederlanders jegens asielzoekers
Holtland, E. W. L. (5518725) & Huijers, M. S. (6484972)
Werkgroep: 14
Docent: Monique Kali
Cursus: Experimenteel Onderzoekspracticum Sociale Psychologie
Samenvatting
De toestroom van vluchtelingen naar Nederland is een veelbesproken onderwerp in de landelijke media.
Door framing van de media, de wijze waarop informatie over dit onderwerp wordt gepresenteerd aan de
Nederlandse bevolking, zouden de impliciete attitudes van Nederlanders jegens asielzoekers beïnvloed
kunnen worden. In dit onderzoek is getracht te onderzoeken of de woordkeuze in nieuwsartikelen invloed
heeft op de impliciete attitudes van Nederlanders jegens asielzoekers. Door middel van het afnemen van
de Implicit Association Test (IAT) is onderzocht of het lezen van een negatief geformuleerd
nieuwsbericht een versterking van de impliciete associaties bewerkstelligt, in vergelijking met de
impliciete associaties na het lezen van een neutraal geformuleerd nieuwsbericht. Uit de resultaten is
gebleken dat het lezen van een negatief geformuleerd nieuwsbericht geen significante versterking van de
impliciete associaties van Nederlanders jegens asielzoekers veroorzaakt. Dit resultaat zou echter ook
verklaard kunnen worden door een gebrek aan diversiteit in de steekproef, het ontbreken van een
nulmeting voorafgaand aan het experiment en het ontbreken van taal intensiverende elementen in de
gebruikte nieuwsberichten.
Sleutelwoorden: impliciete attitudes, media, Implicit Association Test (IAT), asielzoekers, framing
, Inleiding
De recente toestroom van vluchtelingen in Nederland is een veelbesproken onderwerp in zowel
de politiek als de landelijke media. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) rapporteerde 32.755
asielverzoeken en nareizigers in 2017 (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2018). Voor een land dat
slechts zeventien miljoen inwoners telt is dit een relatief grote toestroom van ‘vreemdelingen’ die zich
willen vestigen. Door deze grote toestroom bestaan er in de samenleving zorgen over de komst en opvang
van vluchtelingen en de cultuurverschillen die dit met zich meebrengt (Den Ridder, Mensink, Dekker en
Schrijver, 2016). De manier waarop de landelijke media dit onderwerp benadert draagt hier mogelijk ook
aan bij. Zo verschenen in het najaar van 2018 verschillende nieuwsberichten die de beperkte
opvangcapaciteit voor de toestroom van migranten aan de kaart stelde (NOS, 2018).
Niet alleen de opvang van de grote toestroom van vluchtelingen naar Nederland lijkt echter
problematisch, ook de integratie zorgt voor angst en onrust binnen de samenleving (Rosman & van
Mersbergen, 2015). De integratie van asielzoekers in de Nederlandse cultuur lijkt soms moeizaam te
verlopen (Dagevos, 2001). Dit is bijvoorbeeld terug te zien aan het verloop van de structurele integratie
van asielzoekers. Uit onderzoek bleek hun ongunstige positie op het gebied van opleidingsniveau,
werkloosheid, beroepsniveau en de woonwijk (Dagevos, 2001). Het is natuurlijk van groot belang dat
deze integratie juist goed verloopt, zodat de verschillende culturen vreedzaam naast elkaar kunnen leven.
Een belangrijk proces wat hierbij een rol speelt is de in- en uit-groep relatie. De in-groep is de
sociale groep tot welke het individu zich rekent en de uit-groep is een sociale groep waaruit het individu
geen sociale identiteit ontleent. Om de in-groep positief te kunnen onderscheiden, wordt deze door leden
verkozen boven de andere groepen (Struch & Schwartz, 1989).
Voor individuen is het van groot belang om bij een groep te kunnen horen. Daarom worden de
normen en waarden van een groep vaak als leidraad gebruikt voor de gedragingen van het individu, omdat
dit respect van hun medemens zal opleveren (Nunspeet, Ellemers & Derks, 2015). De in-groep heeft dus
veel invloed op het individu om zich te gedragen naar de moraliteit van de groep. Ook het gedrag
tegenover uit-groepen kan sterk beïnvloed worden door de sociale waarden van de in-groep. Een in-
groepslid zal vaak geneigd zijn om het gedrag van de in-groep te associëren met positieve attributen en
uit-groepen met negatieve attributen (Nunspeet, Ellemers & Derks, 2015). Ook als mensen zich hier niet
bewust van zijn, kunnen er wel negatieve impliciete associaties zijn. Impliciete associaties zijn acties of
oordelen die onder de controle staan van automatisch geactiveerde evaluatie, zonder dat de uitvoerder
zich bewust is van de oorzaak (Greenwald & Banaji, 1995). Deze impliciete associaties worden vaak
, gemeten door het IAT-effect. De Implicit Association Test (IAT) onderzoekt de reactietijd die wij nodig
hebben om de in-groep te associëren met positieve attributen, de uit-groep met negatieve attributen en
andersom (Greenwald, McGhee & Schwartz, 1998).
Bij de in- en uit-groep relatie kennen wij dus bepaalde eigenschappen toe aan de andere groep en
categoriseren wij de ander. Deze categorisatie zorgt voor stereotypering (Devine, 1989). Hoewel
stereotypering sociaal gezien als iets negatiefs kan worden beschouwd, is het cognitief erg gunstig. Het
zorgt ervoor dat we snel informatie kunnen verwerken en efficiënt kunnen oordelen over anderen ( Blair,
2002). Stereotypering wordt gezien als een onontkoombaar fenomeen (Devine, 1989). Als groepen op
kenmerken worden gecategoriseerd wordt automatisch het stereotype beeld van deze groep geactiveerd.
Ongeacht eigen ideeën is men zich bewust van culturele stereotypes die gebaseerd zijn op aangeleerde
associaties. Deze stereotypering vindt automatisch plaats in de aanwezigheid van een individu die tot deze
groep behoort. Aan deze stereotype beelden ligt vaak een lange geschiedenis ten grondslag. Deze
automatische stereotypen kunnen een probleem vormen wanneer ze negatief zijn, zoals met racistische
stereotypen. Tegenwoordig hebben meer dan 100 studies gedocumenteerd dat blanken automatisch
negatieve associaties hebben met donkere mensen, jonge volwassenen met ouderen, en zowel mannen als
vrouwen associëren automatisch mannen en vrouwen met stereotypische kenmerken (Greenwald &
Banaji, 1995).
Ondanks dat gedacht wordt dat impliciete associaties onbewust plaatsvinden, zijn ze wel
veranderbaar. De meest effectieve manier hiervoor is niet om de groep bewust te maken van hun eigen
gedrag en fouten, maar om de in-groep te herinneren aan de menselijkheid van de andere groepen. De
leden worden hierbij aangemoedigd om te streven naar een egalitair ideaal. In een onderzoek van
Nunspeet, Ellemers en Derks (2015) werd bewezen dat het mogelijk was om vooroordelen en het idee van
stereotypen te laten dalen als de groep gemotiveerd was om iets aan hun mensbeeld te veranderen
(Nunspeet, Ellemers & Derks, 2015). Devine (1989) beweerde dat zelfs subliminale boodschappen
stereotypen konden activeren, en dat deze interpersoonlijke beoordelingen konden beïnvloeden. Een
stimulus, zoals omgeving en het nieuws, kunnen onbewust onze associaties veranderen (priming).
Priming kan onze interpretatie van sociale informatie beïnvloeden.
De media zou dus van invloed kunnen zijn op de menselijke associaties. (Brewer, Graf &
Willnat, 2003). Er zijn twee manieren hoe de media onze houding tegenover andere groepen kan
beïnvloeden. Dit kan indirect door hiervoor gehoorde of geleerde informatie te activeren en zo het proces
te beïnvloeden (priming). Als informatie door het lezen van een nieuwsbericht wordt geactiveerd kan dit
zich verspreiden naar hiermee geassocieerde gebeurtenissen. Hierdoor kan een bericht over de oorlog in
Syrië bijvoorbeeld ons beeld over de vluchtelingenproblematiek beïnvloeden. Dit proces kan ook direct
zijn, bijvoorbeeld wanneer het nieuws een bepaalde link legt tussen twee onderwerpen en een positief of
