Complete samenvatting van week 1 t/m 11 van het vak Straf(proces)recht II. Wordt gegeven in het tweede semester van jaar 2. De stof van de werkgroepen is ook opgenomen in de samenvatting.
Straf(proces)recht II – Hoorcolleges
Semester 2 – 2022/2023
Pre-master Rechtsgeleerdheid
Radboud Universiteit Nijmegen
1
,Week 1: Inleiding: rechtvaardiging strafrecht en legaliteit en causaliteit
Inleiding
- Belang en functie materieel strafrecht: legitimeert strafrechtelijk optreden overheid, het biedt een
grondslag voor het optreden van de overheid
- Formeel en materieel strafrecht: onderscheiden maar niet gescheiden, ze hebben elkaar nodig.
- De methode van het materiele strafrecht: het hangt altijd af van de omstandigheden van het geval:
algemene leerstukken zijn niet gedefinieerd in de wet, criteria blijkt uit de standaardarresten van
de Hoge Raad en toepassing van deze criteria op de casus.
- Beperkte toetsing in cassatie (begrijpelijkheid en motivering) en sommige leerstukken spelen een
beperkte rol in de rechtspraak, maar wel een belangrijke rol in de opsporing en vervolging, zoals
strafuitsluitingsgronden.
Doel en wezen van straf
De overheid heeft het recht om leed toe te brengen aan haar burgers en straf is dus vergelding.
Wat is de rechtvaardiging voor het opzettelijk toebrengen van leed door de staat aan een individu?
Gaat het om vergelding of afschrikking?
Absolute vergeldingstheorieën (klassieke richting van Beccaria)
Misdrijf vormt de grondslag van de straf en de daad staat centraal. De straf wordt door het misdrijf
gerechtvaardigd en wordt dus gezien als vergelding. De absolute theorieën leggen wel veel focus op
vergelding en richten zich onvoldoende op preventie.
- Uitsluitend geschreven wetboeken
- Geen onnodige strafbaarstellingen
- Duidelijke en heldere formuleringen
- Proportionele straffen
- Effectieve bestraffing
- Geen preventief optreden door de overheid
- Openbare bestraffing
Relatieve preventietheorieën (moderne richting Internationale Criminalistische Vereniging)
Straf is een middel om verschillende doelen te bereiken en de dader staat centraal. De
preventietheorieën rechtvaardigen de straf door het doel dat de straf bereikt.
- Generale preventie
- Speciale preventie
- Conflictoplossing
- Genoegdoening
- Beveiliging van de maatschappij
- Bevrediging van het rechtvaardigheidsgevoel
Verenigingstheorie in Nederland
- In Nederland is er momenteel een compromis tussen de klassieke en moderne richting: de
verenigingstheorie ligt hieraan ten grondslag.
- Vergelding is de grondslag/rechtvaardiging van de straf, maar vergelding beschermt ook het
individu omdat de straf proportioneel moet zijn. Vergelding geeft de bovengrens aan.
- Pompe: het wezen van straf is de vergelding van schuld, het doel van straf is de behartiging van
algemeen welzijn en de werking van straf is speciale en generale preventie.
De tijdsgeest: van ultimum remedium naar optimum remedium (verschuiving van denkwijze)
2
,- Modderman: door ingrijpende en pijnlijke karakter van het strafrecht: alleen toepassing van
strafrecht als uiterst redmiddel.
- Maatschappelijke ontwikkelingen: toename zware (georganiseerde) misdaad en terrorisme mede
onder invloed van internationalisering en digitalisering: het veiligheidsdenken komt op (Boutellier).
- Misdaad is geen uitzondering maat een normaal sociaal probleem dat de overheid behoort te
managen (Buruma).
- Juridische ontwikkelingen: strafbaarstelling voorbereidingshandelingen (daadstrafrecht onderuit),
versterking positie slachtoffer, internationale invloeden zoals harmonisatie materiaal strafrecht via
EU.
- Strafrecht als optimum remedium: aanpak die het best bijdraagt aan het oplossen van
maatschappelijke problemen.
- Betekenis ultimum remedium: stemt tot terughoudendheid/bezinning (De Hullu).
Kortom: de verschuiving
Ultimum remedium: het strafrecht moet worden ingezet als laatste redmiddel. De wetgever moet zich
van strafbaarstelling onthouden indien blijkt dat handhaving mogelijk is met andere lichtere middelen.
Het houdt verband met het subsidiariteitsbeginsel.
Optimum remedium: het strafrecht wordt ingezet om diverse maatschappelijke problemen aan te
pakken. Strafrecht kan worden ingezet bij terrorisme en georganiseerde misdaad.
Legaliteitsbeginsel (1 lid 1 Sr, 16 GW, 7 EVRM, 15 IVBPR, 49 Handvest grondrechten EU)
Geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgaande wettelijke strafbepaling. Het
legaliteitsbeginsel beoogd de waarden van rechtszekerheid en rechtstaatgedachte te beschermen
(voorzienbaarheid voor de burger en begrenzing macht overheid). De burger moet kunnen weten welk
gedrag strafbaar is. Daarnaast kan afschrikking van burgers slechts worden bereikt als duidelijk is wat
strafbaar is en hoe het wordt bestraft.
- Verbod van terugwerkende kracht: geldt voor strafbaarstellingen en strafbedreigingen ten nadele.
- Lex scripta: alleen geschreven recht kan een bron voor strafrecht zijn.
- Lex certa: er dienen toegankelijke en scherpe normen in strafbaarstellingen te zijn.
- Grenzen aan interpretatieruimte voor de strafrechter : de ruimte voor de rechter wordt beperkt, hij
mag niet door middel van analogie de wet toepassen. Wel heeft de rechter de ruimte om extensief
te interpreteren. Hij heeft ook interpretatiemethoden.
Strafrechtelijke causaliteit
Er is sprake van strafrechtelijke causaliteit indien er tussen een handeling en een gevolg meerdere
stappen zitten. Er is dus geen sprake van een directe oorzaak en gevolg, maar er zijn meerdere
stappen in de causale keten.
Causaliteit is een voorwaarde voor het aannemen van strafrechtelijke aansprakelijkheid. Er moet
vastgesteld worden dat er een causaal verband is tussen de gedraging en het gevolg. Er dient een
relevante oorzaak te zijn. Het gevolg wordt dan aan de oorzaak toegerekend.
Stap 1: De leer van de redelijke toerekening (Letale longembolie)
De leer van de redelijke toerekening wordt ingevuld door de overige leren. Er dient gekeken te worden
of het gevolg redelijkerwijs aan de gedraging van de verdachte kan worden toegerekend. Hierbij kan
gekeken worden of de gedraging naar de aard geschikt is om het gevolg teweeg te doen brengen en
de soort en de mate van de schuld. Er dient niet gekeken te worden naar de redelijkheid, maar of het
niet onredelijk is dat het gevolg wordt toegerekend aan de verdachte.
Stap 2: Conditio sine qua non verband (Groninger HIV r.o. 2.4.1 e.v.)
3
, Om te beoordelen of het gevolg redelijkerwijs toe te rekenen is aan de gedraging van de verdachte
dient er een conditio sine qua non verband aangenomen te worden. In beginsel dient de gedraging het
ingetreden gevolg te hebben veroorzaakt.
Het gedrag van de verdachte moet een onmisbare en noodzakelijke voorwaarde zijn van het gevolg
dat is ingetreden. Het dient aannemelijk te zijn dat het gevolg met een aanzienlijke mate van
waarschijnlijk is veroorzaakt door de gedraging van de verdachte. Of en wanneer er sprake is van een
dergelijke aanzienlijke mate van waarschijnlijkheid zal afhangen van de concrete omstandigheden van
het geval.
- De gedraging van de verdachte is naar haar aard geschikt voor het veroorzaken van het gevolg.
- De gedraging doet vermoeden dat het ingetreden gevolg daardoor is veroorzaakt.
- Aannemelijk is dat de alternatieve oorzaak hoogstwaarschijnlijk niet het ingetreden gevolg heeft
bewerkstelligd.
Alternatieve causaliteit (Groninger HIV r.o. 2.4.1. e.v.)
Indien los van de strafrechtelijke relevante gedraging ook een andere gedraging de mogelijke oorzaak
van het gevolg kan zijn geweest, dan is het conditio sine qua non verband lastig vast te stellen.
In dit geval kan er geen conditio sine qua non verband worden vastgesteld en dient de redelijke
toerekening worden ingevuld. De eisen zijn dat er een onmisbare schakel dient te zijn geweest en dat
het aannemelijk is dat het gevolg met een aanzienlijke mate van waarschijnlijkheid door de gedraging
van de verdachte is veroorzaakt.
Nalaten verdachte (Shaken baby) (HR 12 maart 2019, ECLI:NL:HR:2019:339)
Indien de verdachte een nalaten wordt verweten, ontbreekt de vereiste gedraging en is het causale
verband moeilijker vast te stellen. Wanneer sprake is van nalaten dient te worden vastgesteld dat de
verdachte een (zorg)plicht had om te handelen. Dat is het geval indien kan worden vastgesteld dat de
verdachte wist dat het noodzakelijk was om in te grijpen en de verdachte hierdoor een bepaalde
zorgplicht had. Vervolgens moet vaststaan dat de verdachte het risico op het ingetreden gevolg
zodanig heeft verhoogd dat het gevolg redelijkerwijs aan hen kan worden toegerekend als gevolg van
diens nalaten om te handelen.
Causa proxima-theorie (Niet-behandelde longinfectie r.o. 5.4.2. en Letale longembolie)
Bij deze theorie wordt de dichtstbijzijnde oorzaak als de meest relevante oorzaak van het gevolg
gezien. Hoe groter de afstand tussen de gedraging en het gevolg, hoe moeilijker een noodzakelijk
verband tussen beide is aan te nemen. Er dient gelet te worden op een eventuele belangrijke
tussentijdse gedraging van een derde.
Voor een doorbreking van de causale keten dient er gekeken te worden of medisch ingrijpen
noodzakelijk is geweest om de schadelijke gevolgen tegen te gaan. Indien het veroorzaakte letsel niet
noodzakelijkerwijs tot het intreden van de dood had behoeven te leiden, dan kan een causaal verband
niet worden aangenomen.
Indien een verdachte niet-letaal letsel veroorzaakt en het slachtoffer door een arts wordt behandeld
die een fatale fout maakt, kan het dodelijke gevolg niet aan de verdachte worden toegerekend.
Toedienen giftige stof door verdachte, maar dit is niet perse dodelijk en slachtoffer is overleden door
een fout van een ambulancebroeder = geen causaal verband.
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper daniqdejong. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,46. Je zit daarna nergens aan vast.
