Peritonitis & Ileus
Pathologie (2006) van Jüngen et al., pagina 371-379 op HAN Studiecentra
Doelen
• kan uitleggen wat een peritonitis is en hoe een peritonitis kan ontstaan.
• kan de verschijnselen van een peritonitis beschrijven en verklaren.
• weet welke acties / maatregelen de verpleegkundige dient te nemen bij peritonitis.
• weet wat een ileus is en wat de verschijnselen daarbij zijn.
Peritonitis
Peritoneum: buikvlies, bekleedt de vrije buikholte en alle organen hierin.
Peritonitis: ontsteking van het buikvlies, lokaal of algeheel. Meestal begint de ontsteking lokaal
(plaatselijke verschijnselen) en kan het uitbreiden totdat het hele buikvlies (ernstig ziektebeeld met
koorts) ontstoken is.
Met behulp van infiltraatvorming bij de ontstekingsreactie van het peritoneum wordt een
ziekteproces in een orgaan ingedamd. Dit is door de buik te voelen als een vaste, pijnlijke weerstand.
Als deze infiltraat verdwijnt, is de patiënt weer hersteld. Als het niet lukt om de ontsteking in te
dammen, wordt de patiënt steeds zieker en ontstaan verschijnselen bij het syndroom acute buik:
- Scherpe, stekende, continue pijn, vaak nog goed te lokaliseren. Kenmerkend als druk- en
loslaatpijn en pijn bij beweging (lachen, vervoerpijn). Peracute pijn kan ontstaan door een
maagperforatie.
- Défense musculaire, terugvechten via reflexmatige spierspanning om beweging te
voorkomen. De buik kan hierdoor plankhard worden.
- Darmparalyse, stilliggen van de darmen, omdat beweging pijn doet. Als de passage van
darminhoud ook stil komt te liggen, is er sprake van ileus (paralystisch, omdat de darmen
verlamd zijn).
Algemene ziekteverschijnselen bij peritonitis zijn ernstige malaise, anorexie, koorts en een versnelde
pols. Door ophoping van grote hoeveelheden vocht en elektrolyten in de vrije buikholte en een
versterkte bloeddoorstroming, zal ondervulling van het vatenstelsel optreden met als gevolg shock.
30% van de patiënten overlijdt aan sepsis.
Bij algehele peritonitis is er een grote kans dat het geproduceerde ontstekingsvocht wegstroomt naar
de laagst gelegen delen. Zo kunnen bij een liggende patiënt, door de ligging van de darmdelen en de
adembewegingen, abcessen ontstaan in de subfrenische holte (ruimte onder het middenrif) en het
Cavum douglasi. In het Cavum douglasi kan het abces met behulp van een rectaaltoucher worden
vastgesteld, geopend en gedraineerd.
1
,Oorzaken van peritonitis:
- Besmet raken met bacteriën via hematogene weg (primaire peritonitis), bij een sterk
verminderde weerstand.
- Ontstekingen in aangrenzende organen, zoals appendicitis, galblaasontsteking etc. Hierbij
kan peritonitis in tweede instantie optreden.
- Perforatie (gaatje) van holle organen grenzend aan de vrije buikholte, waardoor de inhoud
van het orgaan in de peritoneale holte stroomt (zoals maagperforatie, darmperforatie).
- Ischemie door afsluiting van een darmvat of beklemming door een volvulus (knoop) of
invaginatie. Bij een strangulatie (geblokkeerde bloedvoorziening) wordt de darmwand
necrotisch en doorgankelijk voor bacteriën. Deze komen dan in de peritoneale holte terecht.
Ook veel vocht verdwijnt naar de vrije buikholte.
- Bloeding in de peritoneale holte, zoals bij een milt- en leverruptuur of buitenbaarmoederlijke
zwangerschap.
Bij de behandeling van peritonitis spelen de volgende maatregelen:
- Niets per os, maagsonde geven.
- Geen pijnstillers voordat de diagnose is gesteld.
- Onmiddellijk parenteraal antibiotica toedienen.
- Vocht- en elektrolytentekort per infuus aanvullen.
- Vele vocht in het zieke gebied voorkomen door een infuus met plasmavervangend middel,
waardoor vocht beter in de bloedbaan wordt vastgehouden.
- Spoelen van de buikholte met lavage (fysiologisch zout) via lapartotomie.
- Bestrijden van shock.
- Veroorzakende aandoening behandelen.
Ileus
Ileus: stoornis in de darmpassage als gevolg van een volledige afsluiting van de darm (mechanisch),
verlamming van de darmen of overmatig aanspannen van de darmspieren (dynamisch/functioneel).
Het is in korte tijd irreversibel en kan tot de dood leiden. Bij een subileus is er nog enige passage
mogelijk.
Hoge ileus: afsluiting in het eerste deel van de dunne darm.
Lage ileus: afsluiting onder in de dikke darm.
Diagnose wordt gesteld op grond van de verschijnselen. Op een buikoverzichtsfoto (BOZ) in staande
houding worden met gas of vloeistof (spiegeltjes) uitgezette darmlissen gezien.
Mechanische ileus
Oorzaken van mechanische ileus:
- Ruimte-innemende ziekteprocessen in de darmwand, zoals ontstekingen of darmkanker
waardoor de gehele darmholte wordt gevuld en daarmee afgesloten.
- Ziekteprocessen buiten de darm, waardoor de darm wordt dichtgedrukt of afgesnoerd, zoals
verklevingen van het peritoneum.
- Een volvulus (knoop) waarbij een darmdeel gedraaid is om zijn ophangband, waardoor het
klem blijft zitten. Bij een invaginatie schiet een stuk darm binnen in een volgend darmdeel en
zit dan klem. Zo is de darm volledig afgesloten en de bloedvoorziening geblokkeerd
(strangulatie).
- Beklemde breuk (hernia incarcerata) waarbij een darmlis naar buiten geschoten is door een
breukpoort. Hierdoor komt het klem te zitten doordat bloedvaten zijn afgeknepen en het
darmdeel opzwelt.
- Voorwerpen in de darmholte, zoals grote galstenen, een kluwen wormen of een hoeveelheid
opgezwollen voedingsvezels.
2
, Verschijnselen bij mechanische ileus:
- Uitblijven van defecatie en flatulentie (gasvorming), omdat de ontlasting uiteindelijk niet
meer de rectum kan bereiken.
- Koliekpijn (kort hevig krampend) die optreedt als de afsluiting zich hoog in de ingewanden
bevindt.
- Hyperperistaltiek als poging om de afsluiting op te heffen, is soms voelbaar en zichtbaar
door de buikwand heen.
- Darmgeluiden door de combinatie hyperperistaltiek en overvulling met vocht en darmgassen.
- Opgezette buik. Bij een hoge rond de navel, bij een lage aan de zijkanten van de buik. Het
middenrif kan omhoog worden geduwd door toename van de darminhoud, met een
oppervlakkige ademhaling als gevolg.
- Misselijkheid en braken bij een hoge ileus, door de sterkere uitzetting van de darmen en het
achterblijvende vocht. Op den duur kan fecaloïd worden gebraakt (lijkt op defecatie).
- Dehydratie (uitdroging) bij een hoge ileus, omdat het vele vocht dat de ingewanden passeert
niet kan worden teruggeresorbeerd in de dunne darm, omdat het blijft hangen boven de
afsluiting. Door de uitdroging kan een shock zich ontwikkelen. Dehydratie wordt bevorderd
door veel braken.
Behandeling bij mechanische ileus:
- Maagsonde om de inhoud van de maag en eventueel het duodenum weg te zuigen. Hierdoor
vermindert misselijkheid en braken.
- Infuus in verband met niets per os. Vocht en elektrolyten worden ook parenteraal aangevuld.
- Vochtbalans bijhouden.
- Herstel van zuur-base evenwicht (bij veelvuldig braken).
- Oorzaak opheffen, vaak operatief. Bij een obstructie-ileus door fecale impactie
(darmverstopping), kan manueel verwijderd worden of hiervoor hoge klysma’s gegeven
worden.
Mogelijk kunnen sepsis, shock en ischemie van de darm (bij een strangulatie-ileus) optreden.
Dynamische/functionele ileus
Oorzaken van dynamische/functionele ileus:
- Paralyse van de darmen (paralytisch) door peritonitis of een buikoperatie (als reactie op de
manipulatie van de darmen).
- Overmatig aangespannen zijn van de darmen (spastisch), waardoor de darminhoud niet
wordt voortgestuwd.
Een paralytische ileus zal verdwijnen als de peritonitis (met beeld acute buik) is behandeld. Na een
buikoperatie komt na enkele dagen de peristaltiek weer op gang, wat vaak opvalt door flatulentie.
3
