Biologie samenvatting van Nectar 3e editie 6V. Samenvatting van hoofdstuk 19 'DNA'. Het is een volledige samenvatting inclusief verwijzingen naar de belangrijke bronnen (afbeeldingen) uit het boek. Kernbegrippen zijn dikgedrukt en worden duidelijk uitgewerkt. De samenvatting bestaat uit 6,2 pagina'...
Biologie Hoofdstuk 19: DNA
Paragraaf 19.1: DNA compact verpakt in chromosomen
DNA
DNA bestaat uit twee lange strengen. Ze zijn dubbelstrengs. De stengen zijn om elkaar heen
gedraaid tot een dubbele helix. De bouwstenen van DNA zijn deoxyribonucleotden. Ze
bestaan uit een fosfaatgroep, een suikermolecuul (deoxyribose) en een nucleïnebase. In
deoxyribose bevaten het eerste (1’), derde (3’) en vijfde (5’) koolstofatoom een
hydroxylgroep. Als het 1’ C-atoom aan een nucleïnebase zit, is het een deoxyribonucleoside.
Als het aan het 5’ C-atoom een fosfaatgroep zit, is het een deoxyribonucleotde. it uitende
van de streng waar de hydroxylgroep vrij blijf noem je het 3’ einde. Het uiteinde waar de
fosfaatgroep vrij blijf noem je het 5’ einde. Het 5’ einde van de ene streng ligt altjd naast
het 3’ einde van de andere streng. De fosfaatgroepen en suikermoleculen vormen de
buitenkant van het molecuul. In DNA ziten verschillende soorten nucleïnebasen:
A, C, G en T. Ze zijn verbonden via waterstofruggen. Tussen A en T worden twee
waterstofruggen gevormd en tussen C en G drie. Door deze basenparen zijn de strengen in
DNA complementair. Mutates in een gen, leiden tot een verandering in de genetsche
informate. (Bron 1)
Chromosomen
Het DNA in de celkern wordt beschermd door eiwiten. Een belangrijke rol daarbij spelen de
verpakkingseiwiten van het DNA, de histonen. Steeds is een streng van 1 6 basenparen van
het DNA twee keer om een ‘bol’ gewikkeld, die bestaat uit acht histonen. Een extra ‘los’ H1-
histon houdt het geheel als een veiligheidsspeld bijeen. Dat lukt goed doordat de zuren
fosfaatgroepen van het DNA hechten aan de basische histonen. De structuren die ontstaan
heten nucleosomen. Door bindingen tussen de histonen van verschillende nucleosomen
ontstaat een dikke draad. Deze chromatnedraad spiraliseert verder tot een compacte
spiraal die samen met de spiralen van andere chromosomen het chromatne in de kern
vormt. Door deze manier van opwikkelen past het DNA in de celkern. In de profase van de
mitose wikkelen de in de S-fase verdubbelde chromatnedraden zich met behulp van andere
eiwiten tot nog compactere structuren die je onder de microscoop kunt als verdubbelde
chromosomen. Elk chromosoom heef een vaste lengte, een vaste plaats van het
centromeer en een vast bandenpatroon. Het samenpakken van chromatnedraden tot
compacte chromosomen voorkomt tjdens de mitose dat chromatnedraden niet met elkaar
verstrikt raken of breken.
Lichte en donkere gebieden in de celkern
Met de elektronemicroscoop zijn in een kern van een niet-delende cel lichte en donkere
gebieden te zien. De donkere gebieden zijn compact, gespiraliseerde chromosomen. In de
lichte gebieden zijn de chromosomen minder gespiraliseerd. Door de open structuur van de
chromatnedraden in de lichte gebieden is de genetsche informate makkelijk af te lezen. De
genen in de lichte gebieden kunnen makkelijk af gelezen worden. in de donkere gebieden
vindt geen genexpressie plaats.in het midden van de celkern van een eukaryoot licht nog
een kernlichaampje (donker). Hierin bevinden zich genen met informate voor het vormen
van ribosomaal RNA. In het kernlichaampje ontstaan uit RNA en ribosomale eiwiten de
ribosomen. In het centromeer en aan de uiteinden, de telomeren, is een chromatnedraad
altjd sterk gespiraliseerd. In deze gebieden liggen geen genen. Ruim e0% van het DNA is
niet-coderend DNA. Een functe ervan is het regelen van de actviteit van de genen.
, Mitochondriaal DNA
Mitochondriaal DNA is cirkelvormig. Op het mtDNA liggen 37 genen waarvan 13 informate
bevaten voor de vorming van enzymen nodig in de laatste stap van de dissimilate van
glucose, oxidateve fosforylering. De andere genen coderen voor aminozuurtransport-
moleculen betrokken bij de eiwitsynthese in het mitochondrium. Het mtDNA heef meer
kans op mutates dan het DNA in de kern. Dat komt omdat bij de oxidateve fosforylering als
bijproduct zuurstof ontstaat. Het percentage gemuteerd mtDNA in de lichaamscellen neemt
toe naarmate je ouder wordt. Op een gegeven moment kunnen cellen onvoldoende energie
maken met veroudering als gevolg. (Bron 3)
Paragraaf 19.2: DNA-verdubbeling
DNA-mutates als gevolg van dissimilate
Wetenschappers hebben een verklaring voor het langzaam ouder worden van het lichaam:
met de leefijd neemt het aantal DNA mutates toe. Eén van de oorzaken hiervan zijn de
reacteve O2-moleculen in de mitochondriën. Deze moleculen kunnen terecht komen in het
grondplasma en de celkern. In de kern reageren ze met kernDNA. Hierdoor raken
nucleïnebasen beschadigt. DNA-herstelsystemen repareren veel van deze beschadigingen
maar niet allemaal. In een delende cel kan een beschadigde nucleïnebase leiden tot het
inbouwen van een andere nucleïnebase: substtute. Een verandering van één basenpaar in
het DNA heef puntmutate. Een puntmutate waarbij een basenpaar wordt verwijdert heet
delete. Als een extra basenpaar zich innestelt heet het inserte. (Bron 4)
DNA-mutates door milieufactoren
Röntgenstraling, uv-straling en chemische stofen verhogen de kans op mutates in het DNA
en heten daarom mutageen. Chemische stofen kunnen ervoor zorgen dat de ene base
reageert tot een andere base. Radioacteve straling kan zorgen voor breuken in de DNA
strengen en chromosoommutates, veranderingen van grote gebieden in het DNA, zoals
deletes, insertes, duplicates (verdubbelingen DNA-delen), inversies (omdraaien DNA-
delen) maar ook translocates.
Verdubbeling DNA-moleculen.
Het proces van DNA-verdubbeling heef DNA-replicate. Het begint wanneer het enzym
helicase de waterstofruggen tussen de basenparen van een DNA-molecuul verbreekt. De
strengen wijken als bij een rits uiteen; er ontstaan replicatevorken. Na het uiteengaan
hechten het enzym primase en een stukje RNA van ongeveer 20 ribonucleotden
(bouwstenen RNA) vast. Dit stukje RNA is complementair aan het stuk DNA waaraan het
hecht. Deze RNA-primer dient als startpunt voor de synthese van de nieuwe DNA-streng
door het enzym DNA-polymerase. Het enzym leest de oude DNA-streng en koppelt
deoxyribonucleotden aan elkaar tot een nieuwe streng. Het afezen van de DNA-streng
gebeurt van 3’ -> 5’. Doordat de DNA-strengen van het molecuul in tegenovergestelde
richtng gaan, kan DNA-polymerase de ene streng wel aan 1 stuk door maken, en de andere
niet. Die wordt steeds in kleine stukjes gemaakt. Elk stukje bestaat uit een RNA-primer en
een stukje DNA, een Okazaki-fragment. Een ander type DNA-polymerase vervangt de stukje
RNA-primer door DNA. Het enzym DNA-ligase verbindt tenslote de kleine stukjes DNA aan
elkaar. Doordat de replicate van DNA op enkele duizenden plekken in het DNA-molecuul
tegelijk start, is deze in een paar uur afgerond. Elke helf van het DNA bestaat na de
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Silkesmit. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
