Restorative Justice
Literatuursamenvatting
LITERATUUR SAMENVATTING
HOORCOLLEGE 5-8 & PRAKTIJKMIDDAG
Hoorcollege 5-8 & praktijkmiddag
Hoorcollege 5 en 6
o Elbers, NA, Becx, I.M., Lauwaert, K. (2020). Herstelrecht. Nederlandse Encyclopedie Empiricial Legal Studies.
o Lauwaert, K. and Aertsen, I. (2016). Restorative justice and criminal justice systems in Europe / La giustizia
riparativa e i sistemi di giustizia penale europei, Minori giustizia, Issue 1 pp. 24 - 32.
o Bolivar, D. (2019). Restoring harm. A psychosocial approach to victims and restorative justice. Routledge
Frontiers of Criminal Justice (p. 48-66)
o Lauwaert, K. & Aertsen, I. (2016) With a little help from a friend: desistance through victim–offender mediation
in Belgium, Restorative Justice, 4:3, 345-368
o Braithwaite, J. (2002). Restorative justice and responsive regulation, 4. theories that might explain why RJ works,
74-79 (reintegrative shaming and procedural justice)
Hoorcollege 7.
o Akkermans A.J. & van Wees K.A.P.C. (2007) Het letselschadeproces in therapeutisch perspectief, TVP nr. 4, p.
103-118
o Akkermans, A.J., Uijttenbroek, E.M., van Wees, K.A.P.C., Hulst, J.E (2008) Excuses in het privaatrecht WPNR,
6772, p.778-784
o Becx, I., Elbers, N. & Akkermans, A., (2021). Restorative Justice en Therapeutic Jurisprudence in civielrechtelijke
verhoudingen: de verbreding van de focus van het letselschadeproces van schadevergoeding naar welzijn en
herstel. Herstelrecht. 'Door de ogen van...". Boom Criminologie
Hoorcollege 8
o Veraart, W. 'Between Justice and Legal Closure: Looted Art Claims and the Passage of Time' In: E. Campfens
(Ed.), Fair and Just Solutions? Alternatives to litigation in Nazi-looted art disputes: status quo and new
developments, The Hague: Eleven International Publishing 2014, p. 211-221.
o Oostindie, G. (2022). Geschiedenis en herstelrecht: geen vanzelfsprekend koppel In: J. Claessen & A. van Hoek
(Red.), Herstelrecht door de ogen van... Reflecties op restorative justice vanuit 27 verschillende
perspectieven. Den Haag: Boom criminologie
o Veraart, W. (2022). Excuses uit het hart. Tijdschrift voor Herstelrecht (22) 2, 37-51
Praktijkmiddag
o Van der Wilt, C. (2023). Mediation in de strafrechtspraak. Over drill rap, de eindezaakverklaring, discriminatie op
de arbeidsmarkt en andere ontwikkelingen, Tijdschrift voor Herstelrecht, nr. 2, 10-28.
, Restorative Justice
HOOFDSTUK 33: HERSTELRECHT
33.1 INLEIDING
In de maatschappij is een wens te zien voor strengere en zwaardere straffen, o.a. vanuit de
behoefte van burgers voor veiligheid. Uit onderzoek blijkt echter dat zwaardere straffen
Het doel van herstelrecht:
niet bijdragen en het terugdringen van recidive en dus niet effectief zorgen voor veiligheid.
dat mensen met een conflict
Daarnaast komt het niet tegemoet aan de behoefte van slachtoffers, die (naast vergelding)
weer met elkaar in contact
ook behoefte hebben aan informatie en excuses en voorkomen dat het nog eens gebeurd.
komen en dat er wordt
Daarom is er meer aandacht voor de alternatieve manier van reageren genaamd gezocht naar een vervolg
herstelrecht, wat tegemoet kan komen aan de behoeften van burgers en een meer duurzaam waarbij iedereen gebaat is.
effect kan hebben op het gedrag van daders.
Dit artikel onderzoekt of herstelrecht bijdraagt aan herstel van deelnemers.
WAT IS HERSTELRECHT?
strafrecht herstelrecht
Welke wetten worden overtreden Wie heeft er schade geleden
Criminaliteit Een inbreuk op personen en relaties
Centrale Wie heeft het gedaan; Wat verdienen de Wat zijn de behoeften van betrokkenen; Hoe kan het
vraag daders aan straf leed worden gerepareerd
Veelgebruikte definitie: herstelrecht is een alternatief voor, en/of een aanvulling op, het traditionele (straf)recht,
waarbij slachtoffers en daders van een misdrijf of ongeval met elkaar in contact komen en naar elkaar luisteren, met
als doel de schade die door het misdrijf of ongeval is aangericht zo veel mogelijk te herstellen.
Basiswaarden(grondslag van herstelrechtelijke initiatieven):
o Respectvolle omgang
o Openheid voor het perspectief van de ander
o Mensen in hun kracht zetten
o Actieve participatie van de betrokkenen zelf
Enkele kenmerken:
o Vrijwilligheid(voorwaarde voor deelname): beide partijen moeten mee willen werken.
o Vertrouwelijkheid: wat er wordt besproken blijft in principe vertrouwelijk, tenzij partijen dat anders beslissen
o Meerzijdig partijdige bemiddelaar of begeleider: hij/zij werkt op evenwaardige manier met beide partijen.
o De dader: hoeft geen (juridische) schuld te bekennen, maar moet wel enige verantwoordelijkheid nemen voor de
gepleegde feiten.
o Soorten feiten: in principe komen alle soorten feiten in aanmerking, ook ernstige gevallen
o Deelnemers dialoog: het dialoog is meestal tussen de dader en het slachtoffer(of de nabestaande), maar in
sommige initiatieven kan de surrogaat dader of slachtoffer deelnemen, of slechts 1 partij
VORMEN VAN HERSTELRECHT
Drie vormen herstelrecht: waarin slachtoffers en daders betrokken zijn
o Slachtoffer-dadergesprekken(sdg): slachtoffer en dader gaan op initiatief van partijen in gesprek onder begeleiding
van een bemiddelaar.
• Strafprocedure: het kan voor of na de strafprocedure en er is alleen terugkoppeling met het strafrecht als
partijen dat willen
• Bemiddeling: deze kan direct(face-to-face) of indirect(bv een brief of pendelbemiddeling) zijn.
o Mediation in strafzaken: een dialoog tussen slachtoffer en dader onder begeleiding van een MfN mediator, op
initiatief van een ketenpartner van justitie. De uitkomst wordt opgenomen in een vaststellingsovereenkomst(vso).
, Restorative Justice
• Strafprocedure: het kan ervoor of tijdens plaatsvinden en er is een officiële terugkoppeling naar het strafrecht
de officier van justitie of de rechter houdt rekening met de uitkomst van de bemiddeling(uit de vso)
• Bemiddeling: deze kan direct of indirect zijn.
o Conferenties: groepsgesprekken, waarbij niet alleen slachtoffers en daders, maar ook familie, vrienden en soms
ook steunfiguren vanuit de politie, school of geestelijke gezondheidszorg aanwezig zijn.
• Gesprekken: onder leiding van een coördinator bespreekt men het gebeurde en maakt men gezamenlijk een
herstelplan met afspraken en voornemens om de schade zo veel mogelijk te herstellen.
MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN
Maatschappelijke ontwikkelingen: De focus verschoof van de gedachte dat het strafrecht moest worden afgeschaft
(abolitionisme), naar herstelrecht als aanvulling op of als alternatieve afhandeling binnen de strafrechtprocedure
o Jaren 70: de Nederlandse pioniers Bianchi en Hulsman, zetten het gedachtegoed in beweging
o De afgelopen vijftien jaar: herstelrecht wordt langzaam ingebed door verschillende initiatieven
• 2001: het Nederlands-Vlaamse Tijdschrift voor Herstelrecht werd opgericht
• 2006: sdg werden een vaste praktijk bij Slachtoffer in Beeld, nu (sinds 2017) Perspectief Herstelbemiddeling
• 2010: Restorative Justice Nederland, een innovatie- en kenniscentrum voor herstelrecht
• 2013: de rechtspraal startte met het aanbieden van mediation in strafzaken.
• 2018: structureel overheidsgeld beschikbaar gemaakt voor mediation in strafzaken.
• 2019: Restorative Justice Nederland heeft een academie opgericht, een opleidingstak voor professionals.
JURIDISCHE ONTWIKKELINGEN
Juridische ontwikkelingen:
o Aanbeveling R(99)19 mediation in strafzaken(RvE): deze niet bindende aanbeveling bevat de basisbeginselen
waaraan mediation moet voldoen.
• Aanbeveling CM/Rec(2018)8: is een uitgebreidere versie, waarin ruimer wordt gedacht over de definitie van
herstelrecht en over het toepassingsgebied(het hele domein van strafrechtsbedeling, dus ook erna)
o EU-regelgeving: deze is minder uitgebreid dan de aanbevelingen maar hadden meer gevolgen, omdat deze
afdwingbaar was
• Kaderbesluit 2001/220/JBZ: inzake de status van slachtoffers in de strafprocedure, wat lidstaten o.a. verplichte
bemiddeling te bevorderen(artikel 10)
• NL wetgeving: het kaderbesluit leidde tot art. 51 Sv, de eerste wettelijke grondslag van herstelrecht
• Richtlijn 2012/29/EU: tot vaststelling van minimumnormen voor de rechten, de ondersteuning en de
bescherming van slachtoffers van strafbare feiten. Deze richtlijn verving het kaderbesluit en omvatte o.a. de
waarborgen van herstelrechtvoorzieningen, waaronder vrijwilligheid, vertrouwelijkheid en makkelijke
doorverwijzing(art. 12)
• NL wetgeving: door het kaderbesluit werd art. 51 Sv ingevoerd, wat in 2017 werd gewijzigd, aan de hand van
art. 12 van de richtlijn, waarna in 2018 een wetsvoorstel werd ingediend van een verdere uitwerking van het
artikel door deskundigen
ONTWIKKELINGEN OP HET GEBIED VAN ONDERZOEK
25 jaar geleden werd de eerste pilot van herstelrecht in het strafrecht werd uitgevoerd en geëvalueerd. Dit betrof een
experiment van dading, een (schriftelijke) overeenkomst tussen partijen om een conflict te beëindigen of te
voorkomen. Sindsdien zijn er verschillende initiatieven geweest op het gebied van herstelrechtvoorzieningen, die
vervolgens empirisch zijn onderzocht. Veel studies zijn procesevaluaties, waarin de knelpunten en good practises
rondom implementatie centraal staan. Er is nog weinig onderzoek naar de effectiviteit van herstelrecht in Nederland,
op enkele korte studies, die echter beperkt zijn tot onderzoek naar recidive en refereren aan (veelal positief)
internationaal onderzoek. Aandacht voor Nederlandse onderzoeken is echter ook belangrijk, zeker omdat de andere
studies vooral common law rechtssystemen betreffen.
33.2 VERANTWOORDING SELECTIE EN AFBAKENING VAN STUDIES
Studies: In NL uitgevoerde empirisch-juridische onderzoeken in de afgelopen 25 jaar, die kwalitatief of kwantitatief
onderzoek deden naar de ervaringen van slachtoffers en/of daders en/of de gemeenschap die hadden deelgenomen aan
een herstelrechtvoorziening in een strafrechtelijke context. De onderzoeken zijn gericht op de mate van herstel.
Deelname: als er een (in)directe dialoog heeft plaatsgevonden tussen slachtoffer en dader, en waar mogelijk de
gemeenschap, onder begeleiding van een gespreksleider(procesgerichte invulling van herstelrecht)
, Restorative Justice
33.3 EMPIRISCH ONDERZOEK NAAR INVLOED HERSTELRECHT OP HERSTEL
De empirisch-juridische onderzoeken zijn onderverdeeld aan de hand van de drie in Nederland meest voorkomende
vormen van herstelrecht.
SLACHTOFFER-DADERGESPREKKEN
Empirisch-juridische onderzoeken: er zijn er 6 in het kader van slachtoffer-dadergesprekken.
o 1997 Van Barlingen e.a.: de eerste pilot in Den Haag en Rotterdam
• Verwijzende instantie: reclassering en slachtofferhulp Nederland
• Methode: 36% (44 van 121) leidde tot (in)directe bemiddelingen, gedaan door de projectleiders. interviews met
8 daders en 2 slachtoffers aangevuld met dossieronderzoek van alle aanmeldingen
• Resultaten: Deelnemers rapporteerden positieve effecten op verwerking, zelfs zonder direct gesprek
o 2004 Slachtofferhulp NL: een experiment in vijf Nederlandse regio’s, gericht op slachtoffers, Slachtoffers meldden
verlichting, maar ook teleurstelling wanneer gesprekken niet plaatsvonden.
• Verwijzende instantie: Slachtofferhulp Nederland
• Methode: 34% van 208 verzoeken leidde tot een gesprek, gedaan door slachtofferhulp Nederland. interviews
met slachtoffers die wel en niet een gesprek hadden gehad
• Resultaten: Slachtoffers met een gesprek hadden veelal een opgelucht gevoel. Degene zonder gesprek voelden
zich meestal teleurgesteld.
▪ Langetermijnnameting: de meeste gaven aan baat te hebben gehad van het gesprek, waarbij een deel
aangaf dat haat en angstgevoelens waren verminderd. Merendeel van de slachtoffers zonder gesprek gaf
aan dat het geen positieve resultaten had opgeleverd.
o 2006 Slachtoffer in Beeld: sdg werden structureel ondergebracht bij Slachtoffer in Beeld. Het kon zowel voor als na
de strafzitting en had in principe geen terugkoppeling.
• Methode: gestructureerde telefonische interviews met slachtoffers en daders, met zowel een voormeting als een
nameting, waarna 3 groepen werden vergeleken(indirect, direct en geen bemiddeling).
• Resultaten: slachtoffer ervaarden minder angst en woede richting de dader na een gesprek dan wanneer er geen
bemiddeling plaatsvond. Het gesprek gaf daders enige inzicht in de gevolgen voor slachtoffers, en indien ze
inschatten dat slachtoffers angst en woede ervoeren, voelden ze zich negatiever over zichzelf.
o 2013 Slachtoffer in Beeld: een ander onderzoek naar slachtoffer-dadergespreken
• Methode: kwalitatieve aanpak, waarbij alleen slachtoffers werden geïnterviewd, waarbij dezelfde 3 groepen
werden onderscheiden
• Resultaten: Een meerderheid (51%) voelden zich beter door de bemiddeling. De helft zei dat het gesprek heeft
bijgedragen aan coping, 35% vond dat het gesprek hun zelfvertrouwen heeft vergroot, en 29% vond dat het
gesprek heeft bijgedragen aan optimisme over de toekomst. Slechts weinig respondenten vonden dat het
herstelgesprek bijdroeg aan vertrouwen in het recht (16%) of geloof in een eerlijke wereld (10%).
o 2007 Brugman en Van den Bos: een quasi-experimentele studie naar de effecten van herstelopvoeding bij
delinquente jongens in een justitiële jeugdinrichting.
• Methode: Het herstelprogramma werd onderzocht in vier jeugdinrichtingen, bij jongens tussen de 12-18 jaar in
een voor- en 2 nametingen. De controlegroep kreeg normale zorg en de interventiegroep herstelopvoeding in 2
delen:
▪ Verplichte, groepsdeel: de dader leerde het perspectief in te zien van het slachtoffer
▪ Vrijwillige, individuele deel: de dader ging actief aan de slag met mogelijkheden om excuses en
genoegdoening te bieden aan het slachtoffer. 27 v/d 67 kwamen in deze fase(17 legde contact met het SO)
• Resultaten: er was geen verschil op morele overtuiging t.a.v. delinquent gedrag tussen de 2 groepen. Het
individuele traject had zelfs een negatief effect op slachtofferoriëntatie in vergelijking met de controlegroep.
o 2016: onderzoek naar de achtwekelijkse groepscursus voor volwassenen, cursus Puinruimen(gegeven door
herstelconsulenten en geestelijke verzorgers) en de cursus SOS(gegeven door Gevangenenzorg Nederland) in
meerdere penitentiaire inrichtingen in NL
• Drie verschillende modaliteiten: een groepscursus(alleen hier kwam een SO langs), een individuele cursus en
een verkorte cursus(in deze 2 kwam het SO via een filmpje of tekst aan het woord).
• Methode: enquêtes met drie meetmomenten, bij aanvang, direct na afloop en 3-4 weken na afloop
• Resultaten: deelnemers waren zich in de laatste 2 meetmomenten significant bewuster van de impact en
reikwijdte van criminaliteit dan in de eerste meting, en ze waren ook positiever over wat herstelbemiddeling
voor hen persoonlijk zou kunnen betekenen. Er was echter geen toename in empathie voor het SO, het nemen
van verantwoordelijkheid voor de eigen daden, en de motivatie tot reparatie.
