DOMEIN WERELD
4V Hoofdstuk 1: Wereldbeeld
Paragraaf 1.1: Patronen, verschillen in welvaart
Er zijn verschillende manieren om welvaart te meten.
De meest gebruikte maat is het BBP (Bruto Binnenlands Product per inwoner). Dat is de
totale waarde van alle goederen en diensten die in een land worden geproduceerd tijdens
een periode (meestal een jaar). Wanneer je dit bedrag deelt door het aantal inwoners, heb je
het bbp/hoofd.
Een andere manier voor het meten van de welvaart is de samenstelling van de
beroepsbevolking. De beroepsbevolking is alle personen boven een bepaalde leeftijd die
arbeid aanbieden.
Ook bestaat de VN-ontwikkelingsindex/welzijnsindex. Hierbij let men niet alleen op
inkomen, maar ook op levensverwachting en analfabetisme. De index loopt van 1 tot 0,
waarbij hoe lager je komt, hoe lager je welvaart is.
Er zijn problemen met het meten met bbp/hoofd.
● Het verschilt per land hoeveel je kan kopen van je geld. Daarom is de koopkracht
bedacht. Dit laat zien hoeveel een huishouden kan kopen, in één eenheid. Hierdoor
kan je makkelijker vergelijken.
● De inkomsten uit de informele sector, ruilhandel en zelfvoorziening tellen niet mee in
de statistieken van de officiële economie, terwijl dit in arme landen de grootste sector
is. Hierdoor zien de cijfers er erger uit dan het is.
● Het bbp/hoofd laat geen regionale verschillen zien. Onrechtvaardige verschillen in
welvaart en ontwikkeling tussen gebieden noem je regionale ongelijkheid.
● Het bbp/hoofd is een gemiddelde, en veel gegevens wijken veel hiervan af.
Ongewenste en grote verschillen in inkomen en ontwikkelingskansen tussen groepen noem
je sociale ongelijkheid. Deze komen vooral voor in semiperiferie landen, waar er
welvarende groepen zijn.
Welvaart is te verdelen in drie
hoofdgroepen.
Centrum = Welvarende, vaak
westerse, landen
Semiperiferie = opkomende landen
Periferie = ontwikkelingslanden
⁵
29
,Aantekening: Economische sectoren
Primaire sector Economische sector waarin producten
letterlijk van of uit de grond worden
gehaald: landbouw, mijnbouw. Dit is de
leverancier van grondstoffen.
Secundaire sector Economische sector waarin producten
worden gemaakt: industrie.
Tertiaire sector Economische sector waarin mensen
diensten leveren aan anderen en hiermee
winst willen bereiken.
Paragraaf 1.2: Patronen, bevolkingsspreiding en cultuurgebieden
Bevolkingsspreiding is de manier waarop de bevolking gespreid is over een gebied. Het
zorgt voor grote verschillen tussen verschillende landen. (Middelgrote steden in NL,
Lintdorpen in België, megasteden in ontwikkelingslanden, urban sprawl in VS (stedelijke
wildgroei))
De bevolkingsdichtheid geeft de verhouding aan tussen het aantal inwoners en de
oppervlakte van een gebied. Meestal wordt dit uitgedrukt in aantal inwoners per vierkante
kilometer. Het is het gevolg van de bevolkingsspreiding.
Het spreidingspatroon kan veranderen over de jaren door bijv. natuurlijke groei en migratie.
Bevolkingsspreiding kan worden verklaard door een mix van natuurlijke en
sociaaleconomische factoren.
● Natuurlijke mogelijkheden. (beschikbaarheid van water, klimaat,reliëf)
● De ligging (gunstig tegenover kerngebieden van de economie).
● Koloniaal verleden (grote steden in vroegere koloniën)
● Politiek verleden (nieuwe steden op gunstige plekken)
Een cultuurgebied is een gebied met een relatief homogene cultuur. Men richt het
landschap in naar de cultuur. Taal en godsdienst zijn de belangrijkste cultuurelementen die
je gebruikt om cultuurgebieden in te delen.
De verspreiding vanuit een kerngebied van cultuurelementen noem je diffusie.
Expansie: verspreiding van cultuur door toename van de bevolking.
Relocatie: migranten nemen hun cultuur mee.
Contactdiffusie: verspreiding door contact met mensen met een bepaalde cultuur.
Hiërarchie: verspreiding door het opdringen van een cultuur.
Acculturatie: het overnemen van cultuurelementen.
Homogeniseren: culturen beginnen op elkaar te lijken.
Heterogeniseren: veel verschillende cultuurelementen op één plek.
Lingua franca: een overheersende wereldtaal die wordt gebruikt voor communicatie
(Engels).
30
, Paragraaf 1.3: Patronen, de politieke en sociale wereldkaart
De manier waarop een staat wordt bestuurd, blijkt uit een politiek stelsel dat we scheiden
door te kijken naar het democratisch gehalte.
Er zijn drie vormen:
● Democratie: burgers hebben invloed op het bestuur d.m.v. verkiezingen. Veel
Oost-Europese landen hebben de overstap naar democratie gemaakt sinds de val
van de Sovjet-Unie. Deze landen hebben nog een lange weg te gaan en de vroegere
elite probeert hun invloed te behouden.
● Beperkte democratie: bevolking wordt sterk gecontroleerd door de overheid. Burgers
hebben stemrecht, maar kunnen alleen stemmen op enkele partijen die
gecontroleerd zijn door de overheid. Verkiezingsuitslagen worden gemanipuleerd,
corruptie is aanwezig en sommige groepen hebben geen stemrecht. Dit vind je
vooral in Afrika, Latijns-Amerika en nieuwe staten van de vroegere Sovjet-Unie.
● Dictatuur: Het land wordt bestuurd door één partij, een kleine groep of een dictator.
Politieke en economische macht gaan hand in hand. Burgers hebben weinig politieke
vrijheid, om mensenrechten worden niet gegeven en verzet tegen de regering wordt
hardhandig behandeld. Dit vind je vooral in Afrika, Azië, en het Midden-Oosten.
Staten worden ook beoordeeld op bestuurskracht, dit betekent hoeveel gezag een regering
heeft op haar burgers. Deze staten worden ook wel ‘failed states’ genoemd.
Het politieke landschap is veranderd sinds de Koude Oorlog. Eerst was het bipolair met de
VS en de Sovjet-Unie als machtsblokken. Nu is het multipolair met de VS, de EU, China en
Rusland. Om tegenwicht te bieden tegen de machtsblokken, nemen arme landen vaak
samenwerkingsverbanden aan (ASEAN). Als je inzoomt strijden staten om macht en
economische invloed in hun regio (Iran, Turkije). Brazilië is het politieke en economische
zwaargewicht in Latijns-Amerika.
Het democratische gehalte in de wereld is sinds de val van de muur toegenomen.
Een belangrijk element van de welzijnsindex is de alfabetiseringsgraad. Onderwijs leidt tot
minder armoede, betere gezondheid en een betere positie van vrouwen. Veel kinderen
maken hun school niet af of gaan niet naar school. Dit heeft te maken met armoede,
politieke onrust en burgeroorlogen.
Paragraaf 1.4: Samenhang, ontwikkeling en werk
Er zijn drie ingrijpende veranderingen in de economische geschiedenis:
● De agrarische revolutie: overgang van jagen en verzamelen naar landbouw.
● De industriële revolutie: de overgang van handarbeid naar de industrie.
● De dienstenmaatschappij: het bieden van diensten als inkomstenbron, begeleid door
de digitale revolutie sinds 1990.
Landen hebben in relatie tot hun ontwikkeling een bepaalde verdeling van
beroepsbevolking. Er is een tijd-ruimtepatroon. Het zwaartepunt van de economie
verschuift van de ene naar andere sector. Dit gaat niet overal even snel. De belangrijkste
krachten achter deze verschuivingen zijn:
31
