Trauma sporen – Prof. Dr. Bessel van der kolk
Deel 1 : De herontdekking van trauma
Hoofdstuk 1 : De lessen die ik leerde van Vietnamveteranen
Trauma en het verlies van hetzelf
Eén van de moeilijkste dingen voor getraumatiseerde mensen is dat ze de schaamte moeten
overwinnen die ze voelen over de manier waarop ze zich gedroegen tijdens de traumatische
gebeurtenis, of die schaamte nu gerechtvaardigd is of niet.
Ze verachten zichzelf voor hun doodsangst, of voor hoe afhankelijk, opgewonden of razend ze zich
voelden.
Gevoelloosheid
Trauma kan leiden tot emotionele verdoofdheid, wat zich kan uiten in het niet in staat zijn om diepe
gevoelens voor iemand te hebben.
Enig gevoel wat gevoeld wordt is: woede en schaamte.
Al het andere wordt onderdrukt door o.a. afleiding/alcohol/drugs.
Veranderde waarneming
Door middel van een ‘inktvlek test’ werd gekeken naar de waarneming van de veteranen. De inktvlek
test bood een unieke manier om te zien hoe mensen een mentaal beeld construeren op basis van
iets wat in feite een betekenisloze vorm is; een inktvlek.
De interpretaties/gevoelens die mensen projecteren op de inktvlekken vertellen veel over de manier
waarop de geest werkt.
Uit de test bleek dat getraumatiseerde mensen geneigd zijn om hun trauma op alles en iedereen om
hen heen te projecteren, en dat zij moeite hebben om te bevatten wat er om hen heen gebeurt.
Daarnaast heeft trauma invloed op de verbeelding, terwijl dit een essentieel belang is in de kwaliteit
van het leven; dit maakt het mogelijk om te ontsnappen aan de dagelijkse sleur + geeft kans op
nieuwe mogelijkheden.
De inktvlek test liet ook zien dat getraumatiseerde mensen naar de wereld kijken op een manier die
fundamenteel verschild van andere mensen.
VB: De meeste mensen zien een man die op hen af komt lopen gewoon als iemand die aan het
wandelen is. Het slachtoffer van verkrachting zou daar een persoon in kunnen zien die op het punt
staat om haar te molesteren, met hevige paniek als gevolg.
Gevangen in trauma
Het leek er op (bij de veteranen) dat de traumatische gebeurtenis zoveel leed bij hen had
veroorzaakt, dat het ook hun enige bron van zingeving was geworden. Ze konden geen brug slaan
tussen hun oorlogservaringen en hun huidige leven.
Tijdens de groepstherapieën werd er alleen gesproken over de traumatische ervaringen, niet over de
huidige problemen.
1
,Het ontstaan van de PTSS-diagnose
1980 Groep Vietnamveteranen wisten, met behulp van New Yorkse psychoanalytici, de American
Psychiatric Association te overtuigen om een nieuwe diagnose in hun handboek op te nemen
: PTSS.
Radicale verandering in de kijk op patiënten en explosie van nieuwe onderzoeken.
In tegenstelling tot normale herinneringen bestaan traumatische herinneringen vooral uit
fragmenten, van gewaarwordingen, emoties, reacties en beelden, die constant herbeleefd worden in
het heden.
Hoofdstuk 2: Revolutionaire veranderingen in ons begrip van het brein en de
geest
Het ontraadselen van het lijden
De manier waarop de geneeskunde menselijk leed benadert, wordt altijd bepaald door de
beschikbare technologie op een gegeven moment:
- Voor de verlichting werden afwijkingen in menselijk gedrag toegeschreven aan God,
zonde, magie, heksen en boze geesten;
- 19e eeuw: gedrag werd onderzocht als een aanpassing aan de complexiteit van de wereld.
Er ontstond een nieuw model waar in afwijkingen bestempeld werden als ‘stoornissen’
die verholpen konden worden door het toedienen van de juiste chemische stoffen
- Jaren 60: technieken voor isolatie werden ontwikkeld en er werden metingen gedaan
van hormonen en neurotransmitters in het bloed.
Onvermijdelijke schok
Maier en Seligman, onderzoek: aangeleerde hulpeloosheid bij dieren;
Honden die opgesloten zaten in een hok kregen herhaaldelijke elektrische schokken.
Na een aantal keren werd de kooi open gemaakt en kregen deze honden opnieuw een schok. De
honden bleven op hun plek, in tegenstelling tot de controle groep, die er meteen van door ging.
Het onbekende voor de ‘getraumatiseerde honden’ (het weglopen) was nog erger/spannender dan
de schokken ondergaan.
Verslaafd aan trauma; de pijn van genot en het genot van pijn
Veel getraumatiseerde mensen lijken te zoeken naar ervaringen die de meesten zouden afschrikken,
en patiënten klagen vaak over een vaag gevoel van leegte en verveling wanneer zij niet boos zijn, niet
onder druk staan, en niet bezig zijn met een gevaarlijke activiteit.
Uit onderzoek blijkt dat sterke emoties pijn kunnen blokkeren. Er worden dan ‘morfine achtige
stoffen’ door de hersenen aangemaakt.
Dit kan er op wijzen dat een hernieuwde blootstelling aan stress een soortgelijke verlichting van hun
angst zou kunnen oproepen.
Het brein tot rust brengen
1985 De neurotransmitter serotine heeft invloed op een situatie die als bedreigend wordt
ervaren.
2
,Dieren met een laag serotine gehalte waren hyperactief wanneer zij werden blootgesteld aan
stressvolle prikkels, terwijl een hoog serotine gehalte het angstsysteem temperden.
Dit zorgde voor het ontstaan van het psychoactief middel ‘Prozac’.
Het succes van de farmacologie
Medicatie kan nuttig zijn om getraumatiseerde mensen minder onderhevig te maken aan hun
emoties, maar ze mogen alleen beschouwd worden als aanvulling op de behandeling.
Nadeel van een psychiatrisch geneesmiddel:
Ze leiden de aandacht af van onderliggende problemen. Het hersenaandoeningmodel ontneemt
mensen de controle over hun eigen lot en maakten artsen en verzekeringsmaatschappijen
verantwoordelijk voor het oplossen van problemen.
Adaptatie of ziekte?
Het hersenaandoeningmodel ziet 4 fundamentele waarheden over hoofd. Als we voorbij gaan aan
deze wezenlijke aspecten van ons mens-zijn, ontnemen we ons zelf manieren om ons trauma te
verwerken en onze autonomie te herstellen.
Hoofdstuk 3: Een kijkje in het brein: De neurologie revolutie
Aan het begin van de jaren 90 boden nieuwe hersenweergavetechnieken tot dan toe onvermoede
mogelijkheden om een verfijnd inzicht te verkrijgen in de wijze waarop de hersenen informatie
verwerken.
Uit onderzoek blijkt dat wanneer getraumatiseerde mensen worden geconfronteerd met beelden,
geluiden of gedachten die verband houden met hun traumatische ervaring, de amygdala reageert
door alarm te slaan. Activering van dit angstcentrum leidt tot een stortvloed van stresshormonen &
zenuwimpulsen die de bloeddruk, de hartslag en het zuurstofverbruik omhoog jagen in voorbereiding
op een vecht- of vluchtreactie door het lichaam (dit kan jaren duren!).
Woordeloos afgrijzen
Uit dat zelfde onderzoek blijkt dat er minder activering is in ‘het centrum van Broca’. Dit is het
3
, spraakcentra in de hersenen. Zonder een goed functionerend centrum van Broca is het onmogelijk
om gedachten en gevoelens in woorden om te zetten.
Een ander gebied in der hersenen lichtte juist op: Brodmanns gebied 19. Dit is een gebied in de
visuele schors die beelden registreert op het moment dat ze voor het eerst bij het brein binnen
komen.
Onder normale omstandigheden worden deze ruwe beelden snel verspreid naar andere
hersengebieden waar de betekenis van wat is gezien wordt geïnterpreteerd.
Hersengebied wordt opnieuw aangezwengeld alsof het trauma nog daadwerkelijk plaatsvond.
Overschakelen naar één kant van de hersenen
Uit de hersenscans bleek ook dat de hersenen tijdens de flashbacks alleen oplichtten aan de
rechterkant. Deactivering van de linkerhelft heeft directe gevolgen het vermogen om een logische
volgorde aan te brengen in onze ervaring en voor het verwoorden van onze veranderende gevoelens
en verschuivende percepties. Zonder logische volgorde zijn we niet in staat om oorzaak en gevolg te
identificeren, de langetermijneffecten van onze acties te begrijpen of duidelijke plannen te maken
voor de toekomst.
Noot: Rechterhersenhelft is intuïtief, emotioneel, visueel en ruimtelijk ingesteld. De linkerhersenhelft
richt zich meer op taal, orde en analyse.
Gevangen in vecht- of vluchtreacties
Adrenaline is 1 van de hormonen die cruciaal voor ons zijn om te kunnen terug vechten of vluchten
wanneer we worden geconfronteerd met gevaar.
Onder normale omstandigheden reageren mensen op gevaar met een tijdelijke verhoging van hun
stresshormonen. Zodra het gevaar is geweken, lossen de hormonen op en keert het lichaam terug
naar de normale staat. Bij getraumatiseerde mensen duurt het echter veel langer voordat het
gehalte van hun stresshormonen terugkeert naar de beginwaarden.
Andere mogelijke reactie: sommige mensen vervallen in ontkenning. Hun lijf registreert het
gevaar, maar het bewustzijn doet alsof er niets aan de hand is.
4
