Het gezin centraal
Hoofdstuk 2: basisattitude en werkzaamheid
1e pijler: vraaggericht werken
Heeft vooral betrekking op de attitude van de hulpverlener en de visie op cliënten.
De hulpverlener neemt de behoeften, wensen en de krachten van een cliënt als uitgangspunt. De
hulpvraag van een gezin staat centraal in de dialoog tussen de ervaringsdeskundigheid van de cliënt
en de professionele deskundigheid van de gezinshulpverlener (cliënt ervaart grote mate van regie).
Attitude
Wijze van opstellen en de manier van denken ten opzichte van een ander.
Vraaggericht werken & basisattitude
Het begrip vraaggericht werken vraagt een bassiattitude van hulpverleners die de wensen, behoeften
en de eigen kracht van een cliënt of gezin centraal stellen. Dit gaat verder dan alleen de ouders
betrekken bij de hulp (gaat erom dat je samenwerkt met de cliënt, en je cliënten helpt zichzelf te
helpen door het bevorderen van probleemoplossende competenties van de cliënt.
Participatieladder
De ladder toont 9 participatieniveaus van cliënten die in de context van jeugdhulp gestalte kunnen
krijgen. Het laagste niveau betreft hulp waarin cliënten totaal geen zeggenschap hebben (dan
worden ze gemanipuleerd). Het hoogste niveau is hulp waarin de cliënt volledige zeggenschap heeft.
De vraaggerichte en gezinsgerichte vorm van jeugdhulp met verblijf kent cliënten een hoge mate van
participatie toe. Het is hulp waarin ouders gestimuleerd worden hun ouderlijke verantwoordelijkheid
gestalte te geven. Hulp die als doel heeft de krachten van ouders en gezinnen te benadrukken, de
ouderlijke competenties te versterken en ouders te ondersteunen bij het benutten van hun sociale
netwerk (vraaggerichte hulp bevindt zich op een hoog niveau, minimaal niveau 6).
,Kenmerken van vraaggericht werken
1. De hulpvraag staat centraal
- De cliënt formuleert zijn behoefte in de vorm van een hulpvraag.
- Op deze hulpvraag wordt de hulp afgestemd (de hulpvraag bepaald de koers).
- Deze vraag wordt samen met de hulpverlener opgesteld na een periode waarin de vragen
en klachten van een cliënt zijn toegelicht (samen de vraag formuleren/concretiseren).
2. Samenwerking en dialoog
- De hulpverlener en cliënt werken samen als partners op basis van gelijkwaardigheid.
- Gezamenlijke inzet om het beoogde doel te kunnen behalen.
- De dialoog is gericht op de doelen en aanpak (alles in samenspraak).
- Taak van de hulpverlener om alle klachten te screenen en vanuit alle percepties te bekijken
d.m.v. je kennis, ervaring en inzichten (niet je eigen mening, maar vanuit je deskundigheid).
- Samen kijken naar alternatieven, maken van keuzes en het vinden van oplossingen.
3. Twee soorten deskundigheid
- De hulpverlener en de cliënt hebben een gedeelde verantwoordelijkheid voor het hulpproces.
1. De ervaringsdeskundigheid: van de cliënt.
2. De professionele deskundigheid: van de hulpverlener.
4. De cliënt als regisseur
- De cliënt voert zo veel mogelijk zelf regie tijdens de hulpverlening.
- Zij bepalen aan welke doelen er wordt gewerkt, en beslissen mee over de werkwijze/inhoud.
- De cliënt definieert het probleem, maar is ook de bron van de oplossing.
- Rol hulpverlener: informatie/steun bieden, het positieve benoemen en alternatieven bieden.
5. Vraaggerichte bejegening
- Vraaggerichtheid is herkenbaar aan de behandeling van een hulpverlener die zich kenmerkt
door respect, bescheidenheid, openheid en belangstelling gericht op de samenwerking.
- Cruciaal voor een vertrouwensband met de cliënt (gewaardeerd en gerespecteerd voelen).
- Open houding, nieuwsgierig, inleven, anderen spreken van een attitude van ‘’niet-weten’’.
- Transparant zijn, betrouwbaar, het nakomen van afspraken en/of beloftes.
6. Empowerment en de eigen kracht van de cliënt
- De hulpverlener is er op gericht de eigen sterke kanten en competenties van cliënten en die
van hun sociale netwerk op te sporen, te benutten en te versterken.
- De cliënt is de ervaringsdeskundige, hij/zij weet hier alles (de klacht) over te vertellen.
- Het groeiproces komt met vallen en opstaan, positieve ervaringen zijn hierbij essentieel.
Grens
In gevallen van lichamelijk en seksueel misbruik en aantoonbare fysieke of emotionele verwaarlozing
moet je soms inbreken in de regie van cliënten. Het bestaande wettelijke kader is hierbij de leidraad.
- Waar ouders over de streep gaan, moet je ze confronteren met de maatschappelijke norm.
,2e pijler: gezinsgericht werken
Houdt in dat je naar gezinnen en gezinsleden kijkt door de bril van de systeembenadering. Het gezin
wordt opgevat als een systeem met rollen, posities, coalities en interactiepatronen. Daarnaast wordt
hier ook gekeken naar de wederzijdse beïnvloeding onderling en uit de omgeving (breder systeem).
Aandacht voor het sociale netwerk is een wezenlijk onderdeel van de gezinsgericht werken. Steun, zorg
en belangstelling van personen uit het sociale netwerk leveren een belangrijke bijdrage aan het welzijn
van een gezin.
Kenmerken van gezinsgericht werken
1. Je kiest geen partij voor een van de gezinsleden of betrokken personen uit de familie of het netwerk.
2. Zowel je daden als gedachten blijven onpartijdig (passende houding: meerzijdige partijdigheid).
3. Geen individuele doelen voor gezinsleden, subdoelen voor bijv. de communicatie tussen de ouders
kunnen wel. De doelen moeten altijd afgeleid zijn van het ‘eind’ gezinsdoel (het grote geheel).
Gezinsgerichtheid samengevat
- De aandacht voor het gehele gezin.
- Hulp die aansluit bij de leefwereld van cliënten.
- Hulp die plaatsvindt in de leefomgeving van het gezin.
- Aandacht voor het sociale netwerk
- De cliënten op een systeemgerichte manier benaderen: dus altijd zoeken naar samenhang en
wederzijdse beïnvloeding tussen gezinsleden, subsystemen in het gezin en de omgeving.
- De houding van meerzijdige partijdigheid
- Hulp die gericht is op het benadrukken en verbeteren van positieve, door cliënten gewenste vormen
van interactie.
Tien uitgangspunten attitude hulpverlener
1. Sluit aan bij de krachten van het gein en de richting die het gezin op wil.
2. Geloof in de krachten van het gezin en laat dit ook merken.
3. Vraag net zo lang door totdat je zeker weet dat het jou duidelijk is wat je gesprekspartners bedoelen.
4. Zoek samen naar de oplossing die het best bij dit gezin past.
5. Respecteer cliënten als mensen met wie samenwerken de moeite waard is.
6. Wees open en transparant in je handelen zodat cliënten altijd weten wat je doet en waarom.
7. Respecteer cliënten zoals ze zijn, hun normen/waarden/netwerk (wees eerlijk over eigen opvattingen).
8. Ontdek de sterke punten en mogelijkheden van het gezin en die in de omgeving van het gezin.
9. Richt je op (kleine) positieve veranderingen.
10. Wees doelgericht.
Algemeen en specifiek werkzame factoren
- Algemene werkzame factoren: zijn factoren die in de hulpverlening altijd geacht worden bij te dragen
aan betere resultaten, ongeacht de doelgroep, doelstelling of toegepaste methode.
- Specifieke werkzame factoren: zijn interventies, procedures en methoden die bedoeld zijn om
specifieke (interventie)doelen en een specifieke doelgroep te bedienen en die noodzakelijk worden
geacht voor de effectiviteit van de hulp aan de betreffende doelgroep.
, Algemeen werkzame factoren (common factors)
De vier common factors die het meest bekend zijn:
1. Cliëntfactoren: eigenschappen van de cliënt, waaronder zijn/haar veerkracht, bereidheid om te werken
aan problemen, intelligentie, een stabiele gezins- of leefsituatie, communicatie/plan vaardigheden.
2. Hulpverleningsfactoren: ervaring/geloof in eigen kunnen, vertrouwen in de aanpak of methode die de
hulpverlener toepast, betrouwbaarheid, openheid, betrokkenheid, een niet-veroordelende houding.
3. Alliantiefactoren: hebben betrekking op de werkrelatie tussen cliënt en hulpverlener.
Onder te verdelen in persoonlijke alliantie (emotionele band/goede klik met hulpverlener)
en de taak alliantie (overeenstemming tussen cliënt en hulpverlener over te behalen doelen/aanpak).
4. Placebo-effect: De hoop en verwachtingen van cliënten puur vanwege het feit dat zij hulp ontvangen,
dagen bij aan de uiteindelijke resultaten van de hulp (vertrouwen hebben in de werking, meer gevoel
van welbehagen of juist een opluchting dat er hulp is).
Specifiek werkzame factoren
Geen eenduidige definitie. Vaak worden theoretisch onderbouwde en geprotocolleerde programma’s
beschouwd als voornaamste specifiek werkzame factoren.
Programma/interventie
Geheel van ingrediënten zoals procedures, methoden, technieken, middelen, rapportages, en systemen
van evalueren en monitoren dat vastgelegd is in een handleiding (pakket voor een specifieke doelgroep).
Voorbeeld: de multisysteemtheorie, waarbij alles voorgeschreven staat a.d.h.v. een vaste structuur.
Programma-integriteit (adberence)
Behandeling-integriteit of methodetrouw zijn benamingen voor de wijze waarop de hulpverlener de
procedures uitvoert bij het gezin. Voert de hulpverlener alle facetten van de methode uit?
Knelpunten van effectmeting bij erkende programma’s
1. Overdaad: te veel soortgelijke interventies. Onderscheid soms lastig aan te tonen.
2. Te weinig bewijs van effectiviteit: Nog niet bewezen. Komt door drie oorzaken:
- Effectiviteitsonderzoek is ingewikkeld en kost veel geld.
- De afbakening van de doelgroep is lastig.
- Het is moeilijk om een goede controle(test)groep samen te stellen.
3. Problemen met de implementatie: niet weten hoe ze het exact moeten aanpakken/uitvoeren.
Werkzame elementen detecteren in een behandeling
Drie manieren voor de verbetering/ontwikkeling van een professional:
1. Zelfrapportage: a.d.h.v. een overzichtelijke rapportgagelijst.
2. Feedback van cliënten: a.d.h.v. een hiervoor ontwikkelde methode.
3. Waarneming onafhankelijke derde: dit kan bijv. via audio/visuele middelen (meekijken of luisteren).
Superbrink
Met deze term worden professionals aangeduid die goede resultaten boeken en daarmee met kop en
schouders boven hun collega’s uitsteken.
