Canon 1 Nederlandse literatuur

1. Welke verklaringen geeft Pleij voor de menselijke behoefte aan fictie?

Antwoord: - Wegdromen uit de dagelijkse werkelijkheid - Bevestiging vinden van je eigen opvattingen/ideeën, of meer begrip krijgen voor iets. En dit met anderen kunnen delen. - In contact komen met herkenbare situaties; dit kan mij ook overkomen/dit herken ik. - Je horizon verbreden; er is meer in de wereld dan dit. Dimensies ervaren die je niet eerder hebt meegemaakt. - Behoefte om terug te keren naar het verleden, om de mens van nu te confronteren met opvattingen/emoties/etc. van vroeger. - Mogelijkheid om terug te gaan naar de grondslagen van onze Westerse cultuur

2. Pleij vindt dat je je bij de benadering van de middeleeuwen niet moet beperken tot datgene wat wij nu nog mooi of belangrijk vinden, maar je moet uitgaan van wat men destijds waardevol vond. Waarom maakt hij deze keuze?

Antwoord: - Op die manier begrijp je veel meer van de oude teksten en kom je ook meer te weten over de tijd waarin het speelt, en wat die teksten betekenden in die tijd. Je kunt je beter identificeren met emoties en problemen uit die tijd.

3. In de middeleeuwse kunst en literatuur tref je spottende details aan zoals een piskijkende Jezus. Welke functies hebben dergelijke details?

Antwoord: - Mensen werden niet geboeid door alleen serieuze preken - Spottende details trokken de aandacht - Door middel van dit soort plaatjes werd het mogelijk om zuiver/vrij te worden, ook voor de ‘zwarte’ zielen

4. De teksten van middeleeuwse auteurs doen vaak weinig origineel aan. Bovendien staan ze vaak op gespannen voet met historische feiten. Hoe is dat, in die tijd bekeken, te verklaren?

Antwoord: - Ze maakten gebruik van vaste regels en voorschriften - Originaliteit was niet het doel - Feitelijke waarheid minder belangrijk dan geestelijke; alles wat op aarde zichtbaar is, is slechts een afspiegeling van de geestelijke waarheid.

1. Waarom is het Middelnederlands geen taal in de moderne zin van het woord?

Antwoord: - Het is een mengelmoes van verschillende taalkenmerken/dialecten. “Taal in de moderne zin van het woord is een manier om schriftelijk en mondeling te communiceren. Over het algemeen is die taal uniform. Het Middelnederlands had veel taalsoorten, onderscheiden naar streek, tijd en gebruikssituatie.”

2. Geef een beschrijving van drie middeleeuwse organisatievormen die zich voor 1500 bezighielden met literatuur.

Antwoord: - Kloosters - Het hof - De stad

3. Beschrijf de literaire vormen die in elk van deze organisatievormen beoefend werden.

Antwoord: - Kloosters: Kloosterliteratuur: exempel verzamelingen (verhalen voor de preek), Mystieke literatuur, toneelspelen en heiligenlevens. - Het hof:Hofliteratuur (ridderverhalen), maar met de geest van de 12e en 13e eeuw. Ridderepiek, heiligenlevens, moraliserend-didactische literatuur, wereldlijk toneel en abele spelen. - De stad: Literaire kringen: rijke burgers uit de staat gaan adellijke cultuur nadoen; bijv. ridderverhalen in een aangepaste vorm overnemen. Dierenverhalen, liederen, toneel (werelds) en rederijkersliteratuur (moraliserend).

4. Het beeld dat wij van de middeleeuwse letterkunde hebben, is noodgedwongen incompleet. Verklaar dat.

Antwoord: - Veel handschriften zijn verdwenen, net als de gedrukte boeken - Veel teksten zijn nooit opgeschreven (bijv. de ballades) - In de renaissance zag men de middeleeuwen als een duistere tijd; weg met die handschriften (minderwaardig en onbruikbaar). - Door oorlogen, brand en natuurrampen is ook veel verloren gegaan - Didactische en moraliserende teksten zijn nu in de meerderheid, maar de wereldlijke literatuur is minder bewaard gebleven

5. Varianten tussen middeleeuwse teksten konden ontstaan door schrijffouten, ‘verbeteringen’ en andere aanpassingen. Geef van deze drie mogelijkheden een voorbeeld.

Antwoord: Schrijffouten: door vermoeidheid of tijdgebrek een schrijffoutje maken of een woordscheiding over het hoofd zien en daardoor de zin anders interpreteren. Soms werden delen van teksten per ongeluk overgeslagen. Kopiisten waren zelf niet altijd goed opgeleid en begrepen niet wat ze opschreven. Verbeteringen: een verkeerd geïnterpreteerde zin proberen weer logisch te maken en er zelf maar iets van te maken. De schrijver heeft het origineel echter niet, dus of hij het goed ‘verbeterd’ is maar de vraag. Als je een fout opmerkt, moet je die verbeteren en dat zinvol doen, maar dat ging niet altijd in de lijn van het origineel. Andere aanpassingen: hun opdracht om de tekst bewust te veranderen, of meer naar de huidige tijd te halen, of aan te passen aan de wensen van de opdrachtgever.

6. Welke druktechnieken waren er aan het eind van de middeleeuwen?

Antwoord: Blokboek; (14e eeuw) uit hout gesneden tekst wordt gedrukt op papier of perkament. 1 houtblok per pagina. Kon zo vaak worden gebruikt als nodig, maar het was duur en tijdrovend. Los lettermateriaal; (midden 15e eeuw) van losse in lood gegoten letters stel je zetsels samen voor een paar pagina’s. Konden daarna weer opnieuw worden gebruikt om andere woorden te maken. Tijdwinst bij het vermenigvuldigen van teksten. Drukpers;

1. Welke onderwerpen hielden in de zeventiende eeuw de gemoederen zoals bezig op het terrein van politieke, maatschappelijke, godsdienstige en het persoonlijke leven?

Antwoord: afzetten? Hij is wel door God aangesteld. Hugo de Groot vond Philips II een dwingeland en verstoorder van de orde (afzetten mag dus wel, omdat hij het te bont maakte). Strijd tegen onduidelijke gezagsverhoudingen in de Republiek. - Maatschappelijk: sociaal-economisch; door economische ontwikkeling is er een grote rijkdom bij een kleine groep mensen (er ontstaat elitevorming) Zedenkundig; wat is een goed mens? Dichters verhogen de status van hun rijke opdrachtgevers, ook gelegenheidsgedichten over de bloei van de stad, etc., poëtische bewierroking, ook negatieve kanten van rijkdom beschreven (‘dichterlijke taak om mensen op goede christelijke moraal te wijzen) - Godsdienst: verschillende takken van het christelijk geloof, een waar geloof (Calvinisme), deel van de literatuur heeft een polemisch karakter; strijdliteratuur waarbij men de religieuze tegenstander te lijf gaat. “Remonstranten (Arminianen) en de Contraremonstranten (Gomaristen). Heeft de mens een vrije wil of heeft God alles van te voren beschikt? (predestinatie). Standpunt innemen in geloofskwestie en kerk. Reformatie.” - Persoonlijk: beheersing en matigheid (burgerlijke deugden), meer ruimte voor de privé-sfeer in literatuur, aandacht voor opvoeding, partnerkeuze, huwelijk, vreugde en droefheid, je kunt er iets uit leren. “Meer aandacht voor het gezin.” Altijd een behoefte aan orde: onrust van opstand tegen Spanje, machteloosheid van individuele mens, onzekerheid ontstaan door het loslaten van het katholieke geloof: literatuur verschaft houvast door telkens te herinneren aan morele normen.

2. Het Stoïcisme vormde in de zeventiende eeuw vaak een bron van inspiratie. Wat hield deze filosofie in?

Antwoord: - Grieks-Romeinse filosofie. Alle hartstocht uitbannen en je neerleggen bij het onvermijdelijke. (en; beheersing en matigheid; materiële rijkdom is ongepast). Motieven - fortuna-motief (wankel menselijke voorspoed) - vanitas-motief (al het aardse is vergankelijk - In Emblematiek in schilderijen; zandloper, uitgebrande kaars, doodshoofd

3. Geef een korte beschrijving van de rederijkerskamers. Ga daarbij in op hun verspreiding, doelstellingen en ideologische achtergronden, organisatie, leden, activiteiten en hun publiek. Gebruik bij je antwoord ook hoofdstuk 4 van Pleij.

Antwoord: - “Vanaf 1400 organiseren stedelijke auteurs (amateurgezelschappen) zich in rederijkerskamers. De leden kwamen vanuit de plaatselijke gemeenschap. De rederijkerskamers vertegenwoordigde een organisatievorm waarin iemand met literaire ambitie plaats kon vinden en een leerschool kon doorlopen. Zij verstrekken spirituele troost en in de 15e eeuw worden zij de aanvoerders van het beschavingsoffensief. Zo verdedigen en bevorderen zij de stedelijke belangen (het handhaven van ethische regels en het organiseren van feesten en toernooien).”

4. Hoe komt het dat er zo weinig rederijkerswerk in druk te krijgen is?

Antwoord: - Het was gebruiksliteratuur, bestemd om bij bepaalde gelegenheden in eigen kring te functioneren. Het werk werd eventueel uitgegeven zonder vermelding van de\ auteur. De kamer trad op als collectief.

5. Welke maatschappelijke ontwikkelingen hebben het verval van de rederijkerij in de zeventiende eeuw bewerkstelligd?

Antwoord: - “Verschuiving van collectief naar individuele auteurs. En van traditioneel naar modern. Ook was er elitevorming.” (de auteurs wilden boven de middengroep staan en daar paste een kamer niet meer bij). - “Rond 1615 werd literatuur een product van individuele auteurs. Klassieke literatuuropvattingen dringen verder door. Nederlandse literatuur stijgt enorm in aanzien (dankzij poëzie van Heinsius). Hij stelde hoge normen vast voor echte literatuur (veel bestaande literaire activiteiten vielen daar toen buiten). - “Rederijkers waren minderwaardig volgens Heinsius. Daardoor werd de rederijker in de loop van de 17e eeuw meer dorpsvermaak (in Zuid-Nederland gebeurde dit iets later pas).

6. Welke omstandigheden in de Republiek maakten het economisch klimaat voor uitgevers bijzonder gunstig?

Antwoord: - “Combinatie van economische en culturele factoren.” Immigratie van goed geschoolde vakmensen uit Antwerpen (Zuid-Nederland) naar Amsterdam (Noord-Nederland), het ontbreken van censuur, de ligging en andere gunstige omstandigheden voor internationale handel. Ook werd de vraag naar lectuur in de moedertaal groter.