Deze uitgebreide samenvatting van Paradoxen van Modernisering is handig voor elke studie filosofie, sociologie of andere studie waarvoor dit boek te lezen is. Deze samenvatting is gestructureerd en je kunt dus precies alle informatie vinden van elk hoofdstuk of paragraaf. Dit boek, geschreven door ...
Paradoxen van Modernisering
HANS VAN DER LOO & WILLEM VAN REIJEN, DERDE DRUK 1997
SAMENVATTING VAN HET GEHELE BOEK (HOOFSTUK 1 TOT EN MET 7)
,Paradoxen van Modernisering
Hans van der Loo en Willem van Reijen
1. Modernisering als concept
● Modernisering → een complex van onderling samenhangende structurele, culturele, psychische en
fysische veranderingen dat zich de afgelopen eeuwen heeft uitgekristalliseerd en aldus de wereld
waarin wij momenteel leven heeft gevormd en nog steeds in een bepaalde richting stuwt.
- Niet één specifieke verandering, maar een onderling met elkaar verweven transformatieprocessen.
1.2 Bouwstenen van het moderniseringdenken
● Aan het einde van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw leefde het idee van
vooruitgang zeer sterk → De menselijke evolutie moest volgens grote denkers gezien worden als een
ontwikkeling die noodzakelijkerwijs tot vooruitgang leidde.
● Ferdinand Tönnies → boek Gemeinschaft und Gesellschaft.
- Gemeinschaft: Sociale relaties tussen mensen hebben een gevoelsmatige basis. De relaties worden
niet aangegaan om een of ander doel te bereiken.
- Gesellschaft: Sociale relaties tussen mensen worden aangegaan op basis van rationale
overwegingen. Het handelen van mensen is doelgericht en zakelijk.
- Modernisering is volgens Tönnies een overgang van ‘Gemeinschaft’ naar ‘Gesellschaft’ -> Traditie,
geloof en gemeenschapszin zal plaatsmaken voor dynamiek, verwetenschappelijking en
commercialisering.
● Emile Durkheim → Mechanische en organische solidariteit.
- Mechanische solidariteit: In voor-moderne samenlevingen bestaat er een onmiddellijk verband
tussen individu en gemeenschap. Mensen doen in samenlevingen niet alleen in grote lijnen dezelfde
dingen, maar zij houden er ook dezelfde opvattingen en tradities op na.
- Organische solidariteit: Mensen worden afhankelijker van elkaar door groeiende arbeidsverdeling
en solidariteit wordt gevonden op basis van menselijke verschillen die functioneel gemaakt worden.
- Modernisering, in de vorm van afhankelijker van elkaar zijn omdat men op de resultaten van elkaars
handelen aangewezen zijn, zorgt voor een overgang van mechanische naar organische solidariteit.
- Vreesde voor het losraken van het individu uit zijn maatschappelijke omgeving.
● Karl Marx → De wijze waarop mensen hun productie reguleren is bepalend voor hun levenswijze
en manier van denken. De productiewijze vormt de basis van de maatschappij en het vertrekpunt
van iedere maatschappijwetenschap. De kapitalistische concurrentie leidt tot polarisatie, wat enkel
kon uitlopen op een gewelddadige revolutie, waar de elite van kapitalisten het onderspit zou delven.
● Georg Simmel → Door verzwakking van traditionele samenlevingsverbanden heeft het individu
meer vrijheid. Er is sprake van individualisering. De relaties die men als individu met organisaties
onderhoudt zijn instrumenteel en formeel.
● Max Weber → Rationalisering kent twee aspecten:
1) Toenemende cognitieve beheersing van de werkelijkheid aan de hand van steeds preciezere
theorieën.
2) Praktische beheersing van de werkelijkheid via een steeds betere afstemming van de middelen op
de doeleinden.
- Hij vreesde dat het individu opgesloten zou raken in de kerkers van rationaliteit, met name die van
de bureaucratie.
1
,● Bovenstaand zijn klassieke mens- en maatschappijwetenschappers die een structuur kennen van
twee gemeenschappelijke elementen:
1) Het besef dat de moderne samenleving een historisch gegroeide werkelijk is met unieke
karaktertrekken.
2) Modernisering is niet alleen een historisch uniek proces maar ook een onontkoombaar en
onomkeerbaar proces.
1.3 Bedenkingen tegen het moderniseringsdenken
1) De evolutie gedachte: Modernisering is geen éénlijnige evolutie, maar verschilt per land en binnen
ieder land weer per sector. Ook hebben moderniseringstheorieën een eurocentrisch karakter ( = de
westerse samenleving wordt gezien als soort natuurlijk eindpunt van modernisering).
- Van uni-lineair ( = alle samenlevingen maken in principe dezelfde ontwikkeling door) kan beter
multi-lineair zijn (er zijn meerdere varianten van modernisering mogelijk afhankelijk van de tijd en
het land waarin de modernisering plaatsvind).
2) Modernisering als totale ontwikkeling: Modernisering zet zich niet tegelijkertijd en in hetzelfde
tempo in alle maatschappelijke sectoren door.
3) Harmonieuze karakter: Klassieke denkers hebben onvoldoende oog voor het paradoxale karakter
van het moderniseringsproces. Het paradoxale karakter moet aangegeven worden door te
beschrijven onder welke omstandigheden en op welke wijze dergelijke ontwikkelingen erin geslaagd
zijn om overheersend te worden.
4) Monocausale verklaringen: Er zijn geen enkele verklaringen voor een moderniseringsproces. Het
gaat om een complex samengevlochten geheel van omstandigheden en factoren.
5) Structuur en actor: Modernisering vindt plaats door individuen en mensen zelf, niet door een
vreemde van buiten komende kracht die sociale processen in gang zet.
6) Distantie en betrokkenheid: Moderniseringsdenken zijn te academisch en focussen zich te veel op
modellen in plaats van het alledaagse leven. Hierdoor worden theorieën modelmatig, afstandelijk en
niet levensecht.
1.4 Modernisering nader gedefinieerd
Betekenissen ‘modern’
● Modernisering is een containerbegrip → het overkoepelt een groot aantal processen die
kenmerkend zijn voor de veranderingen die samenlevingen de afgelopen eeuwen hebben
doorgemaakt.
● Bij bestudering van modernisering gaat het altijd om ten minste twee dimensies: het onderzoeken
van de bronnen (roots) en het bepalen van de richting die de veranderingsprocessen hebben
ingeslagen (routes).
2
, Conceptueel schema van modernisering
Algemeen handelingsschema 1
- Structuur: Ons handelen wordt beïnvloed door een sociale werkelijkheid waarin mensen bepaalde maatschappelijke rollen
vervullen (beroepen, familiefuncties etc.) en waarbij men bij het handelen voortdurend op anderen betrokken is.
- Persoon: Ons handelen wordt beïnvloed door deels beperkingen en mogelijkheden die gesteld worden door externe
factoren, maar ook door onze persoonlijkheid
- Cultuur: Ons handelen wordt beïnvloed door een culturele werkelijkheid van opvattingen, ideeën, symbolen, waarden,
normen en betekenissen die ons handelen richting geven en zin verschaffen.
- Natuur: Ons handelen wordt beïnvloed door onze natuurlijke en biologische afhankelijkheid.
- Differentiatie (structuur): Modernisering verschijnt als een vorm van differentiatie vanuit de structurele invalshoek van
veranderende handelingspatronen en interactievormen.
- Individualisering (persoon): Modernisering verschijnt als vorm van individualisering vanuit persoonlijkheid.
- Rationalisering (cultuur): Modernisering verschijnt als vorm van rationalisering door de bril van cultuur.
- Domesticering (natuur): Modernisering verschijnt als vorm van domesticering doordat mensen er steeds beter in geslaagd
zijn om de door hen omringde diersoorten en de krachten van de natuur te beheersen.
● Differentiatie: De splitsing van een oorspronkelijk homogeen geheel in delen met een eigen
karakter en samenstelling. Als gevolg van differentiatie verzelfstandigen zich allerlei activiteiten en
functies en vormen zij op hen toegespitste instituties en organisaties. De nieuwe gedifferentieerde
eenheden zijn telkens meer gespecialiseerd in de vervulling van bepaalde functies.
● Individualisering: Een toenemend besef van eigen identiteit en de behoefte dit besef om te zetten
in zelfstandige manieren van denken, doen en voelen. Individualisering impliceert niet alleen dat de
identiteit steeds minder een directe afgeleide is van het collectief, maar ook dat de identiteit van
mensen eerder gekenmerkt wordt door onderlinge verschillen en bovendien ook dynamisch is.
Identiteit wordt een project.
● Rationalisering: Het ordenen en systematiseren van de werkelijkheid met de bedoeling haar
voorspelbaar en beheersbaar te maken. Ons denken en handelen is steeds meer gebaseerd op
berekening, beredenering en beheersing. Rationeel handelen duidt op weloverwogen handelen.
● Domesticering: De mate waarin individuen zich kunnen onttrekken aan hun biologische en
natuurlijke beperkingen. Kenmerkend voor modernisering is de enorme beheersing van biologische
en natuurlijke processen. De toenemende beheersing leidt tot een veraangenaming van het leven,
maar leidt ook tot de toenemende afhankelijkheid van de middelen waarmee beheerst wordt.
3
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper spinazieblad. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,44. Je zit daarna nergens aan vast.
