S49311 Coaching: een psychologisch perspectief
Thema 1 Psychologie en coaching
Studietaak 1.1 Coaching en coachingspsychologie blz. 2
Studietaak 1.2 Ethiek en evidentie blz. 6
Studietaak 1.3 Positieve psychologie blz. 11
Thema 2 Therapeutische concepten voor coachingspraktijk
Studietaak 2.1 Behavioristische concepten blz. 16
Studietaak 2.2 Cognitieve psychologie blz. 18
Studietaak 2.3 Oplossingsgerichte benadering blz. 23
Studietaak 2.4 Existentiële benadering blz. 27
Thema 3 Coach en coachee
Studietaak 3.1 Ingrediënten van effectieve coaching blz. 30
Studietaak 3.2 Person-centred werken blz. 33
Studietaak 3.3 Coachingsgespreksvaardigheden blz. 35
Thema 4 Doelgericht coachen
Studietaak 4.1 Stellen van doelen Blz. 41
Studietaak 4.2 Structureren van coachingssessies Blz. 47
Studietaak 4.3 Motiverende gespreksvoering Blz. 51
blz. 1 van 70
,Thema 1 Psychologie en coaching
Dit thema bestaat uit drie studietaken die inleidend zijn voor de rest van de cursus. Coaching wordt in deze
cursus bekeken vanuit een psychologisch perspectief en in dit eerste thema wordt de relatie tussen de
psychologische wetenschap en coaching inzichtelijk gemaakt. In een wetenschappelijke studie is het belangrijk
dat er ruimte wordt gemaakt voor onderzoek binnen het veld. Volgens de ethische principes die behandeld
worden in dit thema is het zelfs essentieel dat de coach zich blijft bijscholen en de uitkomsten van
wetenschappelijk onderzoek blijft volgen om een verantwoorde keuze te kunnen maken tussen diverse evidence-
based technieken. In dit licht is de positieve psychologie een veelbelovende tak van de psychologische
wetenschap die veel input kan bieden voor de coachingspraktijk. De principes en constructen van de positieve
psychologie waarmee u kennismaakt in dit thema komt u daarom ook in andere thema’s tegen.
Studietaak 1.1 Coaching en coachingspsychologie
Introductie
Centraal in deze studietaak staan de kenmerken van coaching en de opkomst van coachingspsychologie als
nieuwe tak van de psychologie.
In deze studietaak leert u wat coaching en coachingspsychologie zijn en welke raakvlakken
coachingspsychologie heeft met positieve psychologie. Verder wordt ingegaan op de belangrijke rol die
psychologen kunnen spelen in de coachingspraktijk en op de meerwaarde van psychologische kennis voor
coaches die geen psychologische achtergrond hebben
Leerdoelen
Nadat u deze studietaak hebt bestudeerd, bent u in staat
belangrijke kenmerken van coaching te benoemen en te beschrijven
de drie dimensies van hulpverlening te beschrijven
de verschillende theoretische benaderingen van coaching globaal te beschrijven
het verschil tussen coaching en psychotherapie uit te leggen
te benoemen wat coachingspsychologie is
de ontwikkeling te beschrijven van coachingspsychologie en de rol van positieve psychologie daarbij
het belang van psychologie voor coaching te beschrijven
aan te geven hoe een coach zijn vakinhoudelijk kwaliteit kan bewaken.
Wat is coaching?
De Nederlandse Orde van Beroepscoaches (NOBCO) hanteert de volgende korte omschrijving van coaching:
‘Coaching is die vorm van professionele begeleiding waarbij de coach als gelijkwaardige partner de cliënt
ondersteunt bij het behalen van zelfgekozen doelen.’
Bekijk de uitgebreide definitie van coaching die gegeven is door de European Mentoring & Coaching Council
(EMCC).
Definitie van coaching - EMCC 2010
In 2010 is binnen de European Mentoring & Coaching Council (EMCC), een intensieve discussie gevoerd om te
komen tot een nieuwe gemeenschappelijke beschrijving van coaching en mentoring. Deze discussie heeft
geresulteerd in de volgende uitgebreide beschrijving:
Abstract definition of coaching and mentoring:
1. Coaching and mentoring are activities within the area of professional, organizational and personal
development with focus on individuals, teams, organizations or wider contexts and with the special
purpose to increase other persons’ confidence in their own ideas and prospects and helping them to see
and test alternative ways for improvement of competence, decision making and enhancement of quality
of life. The relationship between coaches/mentors and clients is strictly confidential.
a. Within organizational contexts coaching and mentoring may include ‘one-to-several’ or ‘several-
to-several’ coaching or mentoring activities/interactions. The coaches and mentors may be
internal or external.
2. A professional accredited coach is an expert in establishing a relationship with people in a series of
conversations with the purpose of:
a. serving the clients to improve their performance or enhance their personal development, or both,
choosing their own goals and ways of doing it;
b. interacting with each person or group by applying one or more relevant methods, according to
standards and ethical principles set up by a professional association such as EMCC, AC or ICF.
blz. 2 van 70
, 3. Mentoring is a developmental process wherein a person (mentee) seeking to acquire certain abilities
interacts with a person (mentor) acknowledged to have these abilities, for the purpose of the seeker to
acquire knowledge, develop a skill or competence owned by the holder.
a. A mentor interacts with each person or group by applying one or more relevant methods,
according to standards and ethical principles set up by a professional association such as EMCC,
AC or ICF.
Zowel de definitie van coaching als de kenmerken van het coachingsproces, waarin ‘goede’ coaching zich kan
onderscheiden van ‘minder goede’ coaching, kunnen verschillen per theoretische benadering. In het artikel van
Ives ‘What is coaching? An Exploration of conflicting paradigms’ wordt een model voorgesteld met drie
dimensies, dat de verschillende typen van coaching helpt te onderscheiden. Het model biedt ook een prima
houvast om coaching van psychotherapie te onderscheiden.
Opdracht 1.1.1. wat is coaching
Lees het artikel van Ives 'What is Coaching? An Exploration of conflicting paradigms’ uit de reader en beantwoord
de volgende drie vragen.
Opdracht 1.1.1.1
Volgens Ives kunnen diverse typen van coaching onderscheiden worden naar de mate waarin het
coachingsproces therapeutisch dan wel prestatiegericht is. Vanuit dit perspectief wordt coaching vanuit een
humanistische benadering als meer therapeutisch en minder prestatiegericht gezien dan coaching vanuit een
behavioristisch kader, maar tegelijk ook als minder therapeutisch dan psychotherapie.
Beargumenteer waar zich in het algemeen coaching bevindt ten opzichte van psychotherapie op de dimensie van
een directieve versus een niet-directieve werkwijze.
Terugkoppeling
De indeling van psychotherapie en coaching binnen de voorgestelde dimensies van Ives kunnen slechts met een
zekere mate van voorzichtigheid gemaakt worden. Net zoals voor coaching zijn er verschillende theoretische
benaderingen in de psychotherapie, en ook deze kunnen gerangschikt worden op een glijdende schaal binnen
een van de drie dimensies ten opzichte van elkaar. Person-centered therapie is bijvoorbeeld wat werkwijze betreft
minder directief, meer ontwikkelingsgericht en meer therapeutisch dan een behavioristische therapie.
In een traditioneel psychotherapeutisch proces fungeert de psychotherapeut als hulpverlener waarbij de cliënt in
zekere mate afhankelijk is van de therapeut. Er is meer sprake van een doktor-patiëntrelatie waarin de patiënt
een psychologisch probleem heeft dat opgelost moet worden door de aansturing van de therapeut. In het geval
van coaching zijn de coach en de coachee vanaf het begin gelijkwaardig aan elkaar. De coach is in zekere mate
een dienstverlener of facilitator die de coachee helpt om zijn of haar persoonlijke doelen op eigen kracht te
bereiken. Een dergelijke relatie vraagt in beginsel om een minder directieve werkwijze dan een doktor-
patiëntrelatie.
Opdracht 1.1.1.2
Zowel bij psychotherapie als bij coaching staat verandering centraal. Beredeneer waarin psychotherapie en
coaching van elkaar verschillen wat betreft de verwachting van de cliënt over de tevredenheid met de situatie
vóór en na de therapie/coaching.
Terugkoppeling
Bij psychotherapie verwacht de cliënt een verandering van een hoge mate van ontevredenheid met een bestaand
psychologisch probleem tot een gemiddelde mate van tevredenheid met een nieuwe situatie zonder of met een
kleiner geworden probleem.
Een coachee kan zowel ontevreden als tevreden zijn met de huidige situatie waarin hij of zij zich bevindt. Er wordt
in beginsel verondersteld dat er geen klinische problematiek aanwezig is. De cliënt zou willen dat de situatie nog
beter wordt. De verwachting is dus dat er een verandering plaatsvindt van (redelijk) goed naar beter. Bij
psychotherapie gaat het om de verandering van slecht naar (redelijk) goed.
Bron: Bachkirova, T. (2010). Role of coaching psychology in defining boundaries between counselling and
coaching. In S. Palmer & A. Whybrow (Eds.), Handbook of Coaching Psychology: a guide for practitioners (pp.
351-366). East Sussex: Routledge.
Opdracht 1.1.1.3
Rogers (2008) beschrijft in haar boek ‘Coaching Skills. A handbook’ zes principes van coaching (pp. 7-8):
1. Cliënt is vindingrijk, begaafd in het vinden van oplossingen.
2. De rol van de coach is om de begaafdheid van de cliënt verder te ontwikkelen door bekwame vragen te
stellen, uit te dagen en te ondersteunen.
3. Coaching werkt met de gehele persoon - met het verleden, het heden en de toekomst.
4. De cliënt bepaalt de agenda voor coaching.
5. De coach en de coachee zijn gelijkwaardig aan elkaar.
6. Coaching betekent verandering en actie.
Welke principes zijn in mindere mate van toepassing op psychotherapie?
Terugkoppeling
blz. 3 van 70
, Psychotherapie kent verschillende stromingen en sommige van hen kunnen wat betreft de zes principes meer op
coaching lijken dan andere. Terugkoppeling wordt gegeven met betrekking tot de klassieke vormen van
psychotherapie zoals psychoanalyse en (cognitieve) gedragstherapie. Bedenk dat de verschillen niet zwart-wit
zijn maar dat het gaat om ‘minder’ of ‘meer’.
Principe 1
Bij coaching zal de cliënt gestimuleerd worden om eigen creativiteit te gebruiken voor het bereiken van
doelen. De psychotherapeut daarentegen zal de cliënt nieuwe vaardigheden moeten leren om met eigen
problemen om te gaan.
Principe 2
Zowel in psychotherapie als in coaching kan de cliënt gestimuleerd worden om eigen creativiteit te
gebruiken voor het oplossen van eigen problemen en/of bereiken van eigen doelen.
Principe 3
Zowel coaching als bepaalde vormen van psychotherapie kunnen met de gehele persoon werken.
Psychotherapie is echter meer gericht op het verleden en de oorzaken van het probleem, terwijl coaching
meer toekomstgericht is. Het verleden is bij coaching ook relevant om informatie te verkrijgen over de
sterke kanten van de cliënt, maar de meeste aandacht gaat naar het gewenste doel in de toekomst.
Principe 4
De coachee heeft in principe meer regie over de coachingssessies dan de cliënt van een
psychotherapeut wat betreft, bijvoorbeeld, de inhoud, de richting en de duur van de sessies.
Principe 5
Bij psychotherapie is er sprake van een zogenoemde ‘dokter-patiënt’ relatie die geen gelijkwaardigheid
hoeft te veronderstellen zoals die bij coaching wel standaard verondersteld wordt. Bij coaching is de
autonomie van de coachee altijd het vertrekpunt, terwijl dit bij psychotherapie niet het geval hoeft te zijn.
Principe 6
Psychotherapie kan minder actiegericht zijn dan coaching.
In het algemeen kan gezegd worden dat bij coaching de emotionele lading minder op de voorgrond staat dan in
een therapeutische relatie. Zie verder de aanbevolen literatuur (facultatief: Bachkirova, 2010).
Opdracht 1.1.2. Psychologie en coaching
De Interest Group in Coaching Psychology van de Australische Psychological Society formuleerde deze definitie
voor coachingspsychologie:
'Coaching Psychology, as an applied positive psychology, draws on and develops established psychological
approaches, and can be understood as being the systematic application of behavioural science to the
enhancement of life experience, work performance and wellbeing for individuals, groups and organisations who
do not have clinically significant mental health issues or abnormal levels of distress.'
Lees de tekst van Grant 'Past, present and future. The evolution of professional coaching and coaching
psychology' uit de reader en beantwoord de volgende drie vragen.
Opdracht 1.1.2.1
Veel coaches hebben geen vooropleiding gevolgd op het gebied van psychologie of gedragswetenschappen. Er
is echter een zekere beweging waar te nemen waarbij de geloofwaardigheid van de coach gekoppeld wordt aan
het lidmaatschap van een beroepsorganisatie die evidentie en wetenschappelijk onderzoek belangrijk acht voor
de coachingspraktijk. Psychologen kunnen een solide bijdrage leveren aan de professionalisering van coaching.
Antony Grant beschrijft in zijn hoofdstuk ‘Past, present and future’ coachingspsychologie als een vorm van
dienstverlening of beter gezegd een toegepaste vorm van gedragswetenschappen ten gunste van personen,
groepen of organisaties. Ook wordt coachingspsychologie als een specifieke academische psychologische
subdiscipline gezien. Geef aan waarin coachingspsychologie als een vorm van dienstverlening verschilt van
coaching.
Terugkoppeling
A. Grant schrijft: (p. 23): ‘Coaching psychology can be understood as being the systematic application of
behavioural science to the enhancement of life experience, work performance and well-being for individuals,
groups and organisations who do not have clinically significant mental health issues or abnormal levels of
distress.’
Coachingspsychologie houdt een expliciet gebruik van evidentie en wetenschappelijke theorie in, terwijl coaching
een containerbegrip is voor een proces dat niet per se gebaseerd hoeft te zijn op evidentie of wetenschap.
Opdracht 1.1.2.2
blz. 4 van 70