Eindexamen Latijn - Ovidius’ Heroides
17 (Helena aan Paris)
Behandelde Latijnse teksten:
● Ovidius’ Tristia 4.10 1 - 132
● Ovidius’ Apollo en Daphne Met. 1 452 - 567
● Ovidius’ Actaeon Met. 3 131 - 205, 228 - 252
● Ovidius’ Philemon en Baucis Met. 8 611 - 724
● Ovidius’ Heroides 16 163 - 240
● Ovidius’ Heroides 17 75 - 138
Overzicht document:
● Uitleg (pag. 2)
● Achtergrondinformatie ‘Heroides’ (3)
● Samenvatting Nederlandse tekst (voor het Latijn) (4)
● Overzicht van de Latijnse teksten (5)
● Latijnse teksten:
○ ‘Schaamteloos gedrag’ (6)
○ ‘Verleidelijk, maar … ’ (22)
○ ‘Menelaus is en blijft mijn man’ (29)
○ ‘Alles volgens plan van Venus’ (46)
● Samenvatting Nederlandse tekst (na het Latijn) (67)
● Stambomen Paris, Helena en Menelaus (68)
● Legenda (71)
, 2
Uitleg (Stuvia) -------------------------------------------------------------------------
Dit Latijndocument heeft alle informatie die je nodig hebt voor de geziene tekst van
Ovidius’ Heroides 17 voor het eindexamen Latijn. In dit bestand staat:
- elk Latijns woordje volledig gedetermineerd;
- een correcte en leesbare werkvertaling van elke zin;
- bij elke zin een samenvatting van de inhoud van de zin;
- alle inhoudelijke en belangrijke grammaticale aantekeningen uit het boek
Winnaars en verliezers (inclusief de vragen), gestructureerd bij elke zin;
- aanvullende inhoud op dat wat in het boek staat (wij vinden dit wel nodig: dit
maakt het bestand voor iedereen relevant en toegankelijk);
- interpretaties van ons (Robin & Bruno), en interpretaties die we uit
verschillende YouTube-filmpjes hebben gehaald;
- een overzicht bij ingewikkelde zins- en inhoudelijke constructies;
- alle tijd en moeite die we de afgelopen maanden in dit bestand hebben gestoken.
Het bestand is gemaakt door Robin en Bruno, twee leerlingen van het Porta Mosana
College in Maastricht. We zitten, net zoals jullie waarschijnlijk, in ons eindexamenjaar.
In de vijfde zijn we begonnen met het opstellen van dit soort samenvattingen, als
voorbereiding op proefwerken / schoolexamens. Deze Latijnbestanden hebben onszelf
en onze klas heel goed geholpen bij het leren van de stof; wij zijn ervan overtuigd dat dit
de meest volledige manier is om alle benodigde informatie te verzamelen.
We hebben erg ons best gedaan om zo consequent mogelijk te zijn, maar er kan altijd
wel ergens een foutje zitten… sorry hiervoor. Je kan ons altijd een bericht sturen op de
Stuvia-site met een vraag, opmerking of foutmelding!
Sommige mensen vinden de grootte van dit bestand onnodig. Wij denken ook niet
dat je alles wat we hebben opgeschreven zou moeten kennen: dat doen we zelf ook niet.
Zie het als een naslagwerk: je kan de informatie eruit halen die je zelf wilt. Sommige
mensen leren alleen de belangrijke stijlfiguren, sommigen leren de vertaling erbij,
sommigen leren zo dat je elk woord kan weglezen: iedereen leert anders. Dit document
geeft je alle informatie: het is aan jou eruit te halen wat jij vindt dat je nodig hebt.
We hebben in totaal zes documenten. Je kan deze bestanden los kopen of in een bundel.
Bestand 1: Ovidius’ Tristia november €3,00
Bestand 2: Ovidius’ Apollo en Daphne januari €3,00
Bestand 3: Ovidius’ Actaeon (incl. Nederlands) januari €3,00
Bestand 4: Ovidius’ Philemon en Baucis maart €3,00
Bestand 5: Ovidius’ Heroides 16 (incl. Nederlands) maart €3,00
Bestand 6: Ovidius’ Heroides 17 (incl. Nederlands) maart €3,00
Wij hopen dat jullie deze samenvatting net zo goed kunnen gebruiken als wijzelf :)
, 3
Achtergrondinformatie: ‘Heroides’
De Epistulae Heroidum o fH
eroides is een verzameling van 21 brieven van
bekende vrouwen (bijvoorbeeld Medeo, Dido, Penelope) aan hun geliefden.
In strijd met de traditionele liefdespoëzie koos Ovidius hier niet voor de
afgewezen minnaar. Zijn ik-figuren zijn vrouwelijke personages uit de
mythologie die een ontwikkelde Romein zeker kende. Vrouwen, bedrogen,
teleurgesteld of eindeloos wachtend, doen hun beklag bij hun minnaar in
een lange monoloog. De laatste zes brieven zijn dubbelbrieven waarin drie
paren elkaar schrijven (de man) en de antwoorden (de vrouw).
Heroides 16 en 17 vormen het eerste paar van deze later geschreven
brieven. De Heroides behoren tot het elegisch werk van Ovidius.
Paris, ook Alexandros genoemd, was de zoon van Priamus, de koning van
Troje en diens vrouw Hekabe; hij was een broer van Hektor. Vlak voor zijn
geboorte droomde zijn moeder dat ze een fakkel baarde die heel Troje in
brand zette. Deze omineuze droom deed Priamus besluiten de baby te
doden. Hij werd dus in het Idagebergte gelegd, maar door herders
gevonden en grootgebracht. Hij groeide op tot een mooie jongen en hoedde
op de Ida het vee; hij woonde samen met de nimf Oinone. Op een bepaald
moment vierden de goden de bruiloft van Peleus en Thetis. Alleen de godin
Eris (Ruzie) was niet uitgenodigd en daarom wierp zij tussen de
aanwezigen een gouden appel met het opschrift: “Voor de mooiste”. Daarop
ontstond een strijd tussen Athene, Juno en Venus over de vraag wie de
mooiste van hen was. Omdat de goden hierin geen beslissing wilden
nemen, vroegen zij Paris als scheidsrechter op te treden. De drie godinnen
deden hem mooiste beloftes: Minerva militaire roem, Juno macht, maar
Venus beloofde hem de mooiste vrouw. Venus won; Paris verliet Oinone en
Troje en ging scheep.
De brief wordt voorgesteld als geschreven vlak na Paris’ aankomst in
Sparta, waar hij te gast is bij koning Menelaus. Paris komt nu de hem
beloofde prijs ophalen: Helena, de echtgenote van Menelaus.
In dit document behandelen we het antwoord op de brief van Paris: dit is dus
de brief van Helena aan Paris.
, 4
Samenvatting Nederlandse tekst (voorafgaand aan het Latijn)
(Ovidius’ Heroides 17):
Helena spreekt Paris aan op het feit dat hij misbruik heeft gemaakt van de
gastvrijheid van haar man. Vervolgens vertelt zij over hoe eervol zij zelf is,
al lijkt dat soms niet zo, en dat zij geen tweede keer geroofd zal worden,
zeker niet door iemand die minder beschaafd is.
Toch zegt zij zijn woorden in overweging te nemen; als zijn liefde gemeend
zou zijn, zou zij dit namelijk wel serieus moeten nemen. Maar voor haar
twijfel beschuldigt zij niet haar wantrouwen, maar de goedgelovigheid van
veel vrouwen. Zij spreekt over haar moeder Leda, die wel de fout in is
gegaan door misleiding. Op het lezen van Paris’ opscheppen over zijn
afkomst reageert Helena met eenzelfde gedrag door over haar voorouders
te vertellen, om vervolgens Paris’ afkomst te overtreffen met haar cultuur
die in tegenstelling tot die van Paris wel Grieks is. Helena zegt dat Paris’
beloofde cadeaus haar niet boeien; zij zou alleen met hem gaan voor zijn
liefde.
, 5
Overzicht van de Latijnse teksten (Ovidius’ Heroides 17)
Onderverdeling:
● ‘Schaamteloos gedrag’ vers 75 - 90 (pag. 6)
○ Helena gaat in op de acties van Paris tijdens het eten: hij schrijft
bijvoorbeeld ‘AMO’ op het tafelblad, hij kijkt haar indringend aan en hij
geeft geheime signalen. Helena vindt het maar niks: ze schaamt zich en ze
is bang dat Menelaus het ziet.
● ‘Verleidelijk, maar … ’ 91 - 98 (22)
○ Ondanks de schaamte vindt Helena de acties van Paris ook wel lief en
verleidelijk… daarnaast, hij is een knappe man. Echter, als Helena met
Paris mee zou gaan zou ze echtbreuk plegen, en dat kan echt niet.
● ‘Menelaus is en blijft mijn man’ 99 - 114 (29)
○ Ook al is Paris een leuke man, ze is ook heel tevreden bij Menelaus. Ze kan
nu echt niet meer met Paris mee naar Troje, want dan zou ze Menelaus
moeten verlaten. Paris moet dat begrijpen en niet blijven hopen dat
Helena met hem meegaat. Als hij nou eerder was gekomen, vóórdat ze
met Menelaus was… dan had Helena zeker voor Paris gekozen.
● ‘Alles volgens plan van Venus’ 115 - 138 (46)
○ Helena betrekt het Parisoordeel in haar brief: ze wist allang van de
beloftes die de godinnen aan Paris hadden gedaan, en ook wat Paris
uiteindelijk koos: de belofte van Venus. Echter, ze kan het niet geloven:
ten eerste dat zíj dan de mooiste vrouw ter wereld is, en ten tweede dat
Venus Paris heeft gekozen om het oordeel te vellen. Dit zou voor haar
slecht nieuws zijn: als zij de knapste vrouw is, zal ze zelf benadeeld
worden. Maar, ze vindt het eigenlijk ook wel leuk dat Venus haar de
knapste vrouw vindt: dat is natuurlijk een groot compliment. Dat Helena
dit zelf denkt is echter wel hybris. Als laatste vindt Helena het ook wel
leuk dat Paris haar heeft gekozen boven de roem en de macht: dan is het
ook wel heel wreed van Helena om die keuze van Paris in de weg te staan.
, 6
‘Schaamteloos gedrag’ (vers 75 - 90) (Ovidius’ Heroides 17)
De volledige Latijnse tekst (3 zinnen):
(75) Illa quoque, apposita quae nunc facis, improbe, mensa,
quamvis experiar dissimulare, noto,
cum modo me spectas oculis, lascive, protervis,
quos vix instantes lumina nostra ferunt,
et modo suspiras, modo pocula proxima nobis
(80) sumis quaque bibi tu quoque parte bibis.
A quotiens digitis, quotiens ego tecta notavi
signa supercilio paene loquente dari,
et saepe extimui ne vir meus illa videret,
non satis occultis erubuique notis,
(85) saepe vel exiguo vel nullo murmure dixi
‘nil pudet hunc’, nec vox haec mea falsa fuit!
Orbe quoque in mensae legi sub nomine nostro
quod deducta mero littera fecit, AMO,
credere me tamen hoc oculo renuente negavi;
(90) ei mihi, iam didici sic ego posse loqui!
, 7
Zin 1 -- (vers 75 - 80) -- (3 delen) ---------------------------------------------------------
Illa quoque, apposita quae nunc facis, improbe, mensa, (75)
quamvis experiar dissimulare, noto, (76)
cum modo me spectas oculis, lascive, protervis, (77)
quos vix instantes lumina nostra ferunt, (78)
et modo suspiras, modo pocula proxima nobis (79)
sumis quaque bibi tu quoque parte bibis. (80)
Ook die dingen, wat je nu doet nadat de tafel is gedekt, bemerk ik, stouterd,
hoewel ik (het) probeer te verbergen, wanneer je nu eens (/ alleen) naar mij
kijkt, wellustige, met schaamteloze ogen, die indringend (als ze zijn) mijn
ogen nauwelijks verdragen, en je zucht dan weer, [en] je neemt dan weer de
beker het dichtst bij mij en ook jij drinkt aan het deel waarvan ik heb
gedronken.
Structureel:
● Illa quoque, … dissimulare, noto, → (1.1)
● cum modo … nostra ferunt, → (1.2)
● et modo … parte bibis. → (1.3)
, 8
______________________________________________________________________________________
1.1 Illa quoque, apposita quae nunc facis, improbe, mensa, (75)
quamvis experiar dissimulare, noto*, (76)
Ook die dingen, wat j e nu doet nadat de tafel i s gedekt, b
emerk ik*, stouterd,
hoewel i k (het) p
robeer t e verbergen,
Aantekeningen (1.1):
● Illa: (aanw vnw) (nom mv onz) → ‘die (dingen)’
● quoque: (bijw) → ‘ook’
● apposita: (apponere) (ppp) (abl ev vrl) → ‘nadat het is gedekt’
○ Ablativus absolutus- constructie met mensa: ‘nadat de tafel is gedekt’
→ lett: ‘nadat de tafel is neergezet’
● quae: (betr vnw) (nom mv onz) → ‘wat’ → bij Illa
● nunc: (bijw) → ‘nu’
● facis: (facere) (praes indic act 2 ev) → ‘je doet’
● improbe: (znw) (voc ev mnl) → ‘schaamteloze / stouterd / brutaaltje’
● mensa: (znw) (abl ev vrl) → ‘tafel’
● quamvis: (voegw + conj) → ‘(al)hoewel’
● experiar: (experiri) (praes conj pas 1 ev) → ‘ik probeer’ → deponens
○ conj: bij quamvis
● dissimulare: (dissimulare) (inf praes act) → ‘te verbergen’
● noto: (notare) (praes indic act 1 ev) → ‘ik bemerk’
Inhoudelijk (1.1):
● (dit deel): Helena is verontwaardigd over wat Paris allemaal aan tafel doet:
waarschijnlijk verborgen signalen aan haar geven dat hij haar leuk vindt. Ze
probeert echter te verbergen dat ze het ziet.
, 9
______________________________________________________________________________________
1.2 cum modo me spectas oculis, lascive, protervis, (77)
quos vix instantes lumina n
ostra ferunt, (78)
wanneer j e n
u eens (/ alleen) naar mij k ijkt, w
ellustige, met s chaamteloze
ogen, die indringend (als ze zijn) mijn o gen n auwelijks verdragen,
Aantekeningen (1.2):
● cum: (voegw + indic) → ‘wanneer’
● modo: (bijw) → ‘nu eens / alleen’
● me: (pers vnw) (acc ev vrl) → ‘mij’
● spectas: (spectare) (praes indic act 2 ev) → ‘jij kijkt naar’
● oculis: (znw) (abl mv mnl) → ‘met ogen’
● lascive: (znw) (voc ev mnl) → ‘wellustige’
● protervis: (bnw) (abl mv mnl) → ‘schaamteloze’
● quos: (betr vnw) (acc mv mnl) → ‘die’
● vix: (bijw) → ‘nauwelijks’
● instantes: (bnw) (acc mv mnl) → ‘indringend’ → lett: ‘achternazittend’ →
predicatief
● lumina: (znw) (nom mv onz) → ‘ogen’ → lett: ‘lichten’ → metonymia
● nostra: (bez vnw) (nom mv onz) → ‘mijn’ → lett: ‘onze’ → poëtisch meervoud
● ferunt: (ferre) (perf indic act 3 mv) → ‘zij verdragen’
, 10
Inhoudelijk (1.2):
● (dit deel): Helena licht toe wat Paris dan allemaal doet: hij kijkt haar aan met
schaamteloze ogen: deze kan Helena moeilijk verdragen.
● spectas: (‘jij kijkt naar’) → dit zagen we ook al in Heroides 16: Paris zat naar
Helena te kijken.
● lascive: (‘wellustige’) →
○ hier als in brutaal … opgewonden;
○ in de Heroides 16 noemde Paris Helena ook een lasciva: toen was het zo
omdat Paris steeds moest toezien hoe Menelaus steeds aan Helena zat te
friemelen: hier moest Helena stiekem om lachen. Dat vond Paris gemeen,
dus noemde Paris Helena toen een lasciva.
● protervis: (‘schaamteloze’) → enallage:
○ grammaticaal: bij oculis: (‘schaamteloze ogen’);
○ inhoudelijk: bij Paris: (‘Paris, jij schaamteloze’).
● instantes: (‘achternazittend’) → metafoor: de ogen zitten Helena niet achterna:
ze bekijken haar indringend.
● lumina: (‘ogen’) → metonymia (abstractum pro concreto) van ‘lichten’.
● nostra: (‘onze’) → (Bruno’s en Robins interpretatie:) dit poëtisch meervoud zou
je ook als koninklijk meervoud kunnen zien: Helena heeft een hoge eigendunk.
● lumina nostra ferunt: (‘mijn ogen verdragen’) → (Bruno’s interpretatie:)
personificatie: ogen kunnen normaal gesproken niet verdragen.
