SAMENVATTING ZORGEN VOOR LATER
GW207K
DEELTOETS
1
,TABLE OF CONTENTS
Bijeenkomst 1.1 – College 1: Wat betekent ouder worden? ............................................... 3
Bijeenkomst 1.4 – Tutorgroep 1: Leeftijd of kwetsbaarheid: Wat vertelt ons meer? ........... 3
Bijeenkomst 1.6 – College 4: Kwetsbaarheid en welzijn gedurende de levensloop .............. 4
Bijeenkomst 2.1 – College 5: Gezond ouder worden: Hoe doe je dat?................................. 6
Bijeenkomst 2.2 – Begeleid werken 3: Fysiek en sociaal gezondheidsgedrag bij ouderen ... 7
Bijeenkomst 2.6 – College 8: Growing old in other cultures ................................................ 8
Bijeenkomst 2.8 – College 9: Verschuivingen in (informele) zorg en ondersteuning ............ 8
Bijeenkomst 3.1 – College 10: Welke hulpbronnen zijn belangrijk als je ouder wordt? ..... 10
Bijeenkomst 3.5 – College 13: Hervormingen in de langdurige zorg en informele
ondersteuning ................................................................................................................ 11
Bijeenkomst 3.6 – Begeleid werken 6: Effecten van informele zorgverlening op gezondheid
en welbevinden .............................................................................................................. 13
Bijeenkomst 4.1 – College 16: Introductie module organiseren ........................................ 15
Bijeenkomst 4.3 – College 17: Redenen van het reorganiseren van zorg voor ouderen ..... 16
Bijeenkomst 4.4 – Tutorgroep 4: Integraal zorg organiseren voor ouderen: wat is dat? ... 17
Bijeenkomst 4.5 – College 18: Het ontwikkelen van integrale zorg voor ouderen: Een
structuurvraagstuk ......................................................................................................... 18
Bijeenkomst 4.10 – College 19: Evidence voor integrale zorg voor ouderen: wat levert het
op? ................................................................................................................................. 20
Bijeenkomst 5.1 – College 20: Organiseren als spel tussen spelers ................................... 21
Bijeenkomst 5.4 – Tutorgroep 6: Een theoretische excercitie ........................................... 23
Bijeenkomst 5.5 – College 22: Ouderen en ketenzorg: Rechten en plichten ...................... 28
Bijeenkomst 6.1 – College 23: Bekostigen van integrale zorg voor ouderen ..................... 29
Kernbegrippen per thema ............................................................................................... 32
Stamprijtjes .................................................................................................................... 33
2
,BIJEENKOMST 1.1 – COLLEGE 1: WAT BETEKENT OUDER WORDEN?
Leerdoelen:
- Nagaan wat belangrijke biologische, psychologische en sociale gevolgen van veroudering zijn.
- Gevolgen van ouder worden
• Biologisch:
o Leeftijd gerelateerde vermoeidheid
o Verlies van spiermassa
o Polyfarmacie; het gebruik van minimaal 5 geneesmiddelen
o Pathologie; ziektes zoals kanker, artritis en hart- en vaatziekten komen vaker voor
• Psychologisch:
o Gevoelens van eenzaamheid, somberheid en angst
• Sociaal:
o Minder contact met familie/vrienden
Factoren die van invloed kunnen zijn op (de kwaliteit van) leven:
• Genen (25%)
• Omgeving
• (Preventie en controle) op chronische ziekten
• Lot
• Leefstijl
o Lichamelijke activiteit, eten & drinken
Deze factoren kunnen het verschil betekenen tussen ouderen die op hun 50e al als kwetsbaar worden
gezien of ouderen die dit pas worden op hun 90e. Leeftijd hoeft dus geen rol te spelen bij
kwetsbaarheid.
BIJEENKOMST 1.4 – TUTORGROEP 1: LEEFTIJD OF KWETSBAARHEID:
WAT VERTELT ONS MEER?
Wat wordt er onder kwetsbaarheid verstaan en met behulp van welke domeinen kan je dit meten?
Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en/of
sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergroot op negatieve gezondheidsuitkomsten
(functiebeperkingen, opname, overlijden). Aan de hand van de Tilburg Frailty Indicator kan
kwetsbaarheid worden gemeten. Dit doen ze aan de hand van een aantal criteria:
• Kracht
• Voeding
• Uithoudingsvermogen
• Mobiliteit
• Lichamelijke activiteit
• Evenwicht
• Sociale relaties
• Etc.
Bespreek per domein waardoor ouderen kwetsbaarder zijn. Hoe denken ouderen over zichzelf met
betrekking tot kwetsbaarheid?
• Fysieke kwetsbaarheid: Slecht kunnen lopen, evenwicht bewaren en lichamelijke
vermoeidheid.
3
, • Psychische kwetsbaarheid: Geheugenklachten, toename van somberheid, angst en
hulpeloosheid.
• Sociale kwetsbaarheid: Gevolg van alleen komen te staan en contact met anderen missen.
Veel ouderen denken dat ze zelf niet kwetsbaar zijn, maar zijn dit volgens de medische maatstaven wel
(disability paradox).
BIJEENKOMST 1.6 – COLLEGE 4: KWETSBAARHEID EN WELZIJN
GEDURENDE DE LEVENSLOOP
Leerdoelen:
- Het analyseren van de samenhang van kwetsbaarheid en welbevinden
- Beredeneren hoe verschillen in kwetsbaarheid en welbevinden bij ouderen tot stand komen
gedurende de levensloop
Kwetsbaarheid volgens de brede benadering: ‘Een proces van het opeenstapelen van lichamelijke,
psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergroot op negatieve
gezondheidsuitkomsten.’
Kwetsbaarheid komt veel voor onder ouderen, vrouwen,
alleenstaanden en mensen met een lage SES. Dit komt
door multimorbiditeit (>1 aandoeningen) en het hebben
van matige of ernstige functiebeperkingen.
Beloop van kwetsbaarheid
Kwetsbaarheid is geen toestand maar een proces.
Wanneer je het beloop van kwetsbaarheid kan
voorspellen helpt dit om vroegtijdig te weten of opname in een
verzorgings- of verpleegtehuis nodig is en of iemand mogelijk komt te
overlijden. Ook kan de mate van kwetsbaarheid helpen met het
vaststellen wie extra aandacht en/of zorg nodig heeft.
Gezondheidsverschillen in levensloopperspectief
Het levensloopperspectief heeft betrekking tot de gehele
levensloopfase. Er wordt gekeken naar het effect van gedragingen op
jonge leeftijd (risicogedrag; roken, drinken, drugs) op de gezondheid
op latere leeftijd (mortaliteit, cardiovasculaire aandoeningen) of zelfs
over generaties.
In levenslooponderzoek kan je vier typen effecten tegenkomen:
• Kritieke of sensitive fases; Een moment waarop iemand een
bepaalde blootstelling heeft en deze kritiek of permanent van
invloed is op de gezondheid op latere leeftijd
• Cumulatieve effecten over tijd; Opeenstapeling van risico’s
• Trajectories of pathways; De volgorde van blootstelling en uitkomsten over iemand levensduur
• Intergenerationele modellen; Het overbrengen van (slechte) gezondheid tussen verschillende
generaties
4
,Sociale stratificatie betekent de systematische verschillen tussen groepen. Dat is relevant omdat als het
invloed heeft op de toegankelijkheid tot sociale hulpbronnen, heeft het ook effect op de
gezondheidsverschillen.
Waarom welzijn?
“Complete physicial, mental and social well-being and not
merely the absence of disease or infirmity”
Welzijn is belangrijk doordat een hoger welzijn leidt tot een
lager risico op morbiditeit en mortaliteit. Mentale
gezondheid leidt dus tot minder kans op ziekte en sterfte.
Het beloop van welzijn
Op jonge leeftijd neemt welzijn toe totdat je
jongvolwassen bent. Je bereikt dan een piek. Wanneer je
de middelbare leeftijd bereikt zakt het welzijn af tot het
allerlaagste niveau. Dit komt door zorgen over financiën
en mortaliteit. Ook gaan mensen opzoek naar de
betekenis van het leven (mid-life crisis). Op oudere leeftijd
neemt de tevredenheid over het leven en het welzijn toe. Men vindt een balans tussen positieve en
negatieve aspecten van het leven en gevoelens van angst, boosheid en frustraties nemen af.
Sociale productiefunctietheorie (Lindenberg, 1996; Steverink, 2009)
Dit model gaat ervan uit dat iedereen op zoek is naar het ‘algemeen subjectief welbevinden’. Om dit te
bereiken moet je eerst je algemene basale behoeften (doelen) behalen. Deze bereik je door specifieke
basale behoeften te behalen die in verband staan tot de algemene basale behoefte (affectie→Sociaal
welbevinden). Uiteindelijk begint het pad naar het hoogste niveau van welzijn bij hulpbronnen. Deze
hulpbronnen zet je in om zo stap voor stap tot het hoogste niveau te komen. Er zijn twee verschillende
soorten hulpbronnen:
• Interne hulpbronnen; zelfmanagementvaardigheden
• Externe hulpbronnen, financiële middelen, sociaal netwerk
Kwetsbaarheid kan gezien worden als een verlies van hulpbronnen, want uiteindelijk leiden
hulpbronnen tot de ‘productie’ van welzijn. Vooral op oudere leeftijd verlies je veel hulpbronnen en
zo dus ook het relatieve gemak waarmee je je behoeften vervuld.
5
,BIJEENKOMST 2.1 – COLLEGE 5: GEZOND OUDER WORDEN: HOE DOE
JE DAT?
Leerdoelen:
- Sociaal en fysiek gezondheidsgedrag van ouderen kunnen beschrijven;
- De gevolgen van een ongezonde leefstijl voor gezond ouder worden kunnen analyseren.
Mensen worden tegenwoordig steeds ouder en hebben een hogere levensverwachting. De kans om
ouder te worden neemt dus toe, maar daarmee neemt ook de hoeveelheid chronische ziektes toe. Met
behulp van gezondheidsgedragingen wordt er geprobeerd om het aantal chronische ziekten terug te
dringen. De onderliggende aandoening kan hiermee niet genezen worden, maar de ernst van de
aandoening wordt wel aanzienlijk beperkt. Bijvoorbeeld bij dementie (ziekte nr. 1 van de toekomst)
worden er beperkte successen geboekt d.m.v. medicijnen, terwijl gezondheidsgedragingen wel effect
hebben (Norten et al., 2014).
De meeste aandoeningen zijn chronisch en gerelateerd aan (on)gezondheidsgedrag. Er is sprake van
een bundeling van (on)gezondheidsgedragingen. Bundeling komt vaker voor bij mannen, lager
opgeleiden en mensen met distress. Bundeling gezondheidsgedragingen cumulatief gerelateerd aan
hartziekten en mortaliteit (viervoudig voor mortaliteit).
Voorbeelden van gezondheidsgedragingen
• Niet roken
• Veel bewegen
• Geen overmatig alcoholgebruik
• Therapietrouw zijn
• Sociale relaties onderhouden
Het belang van sociale relaties:
Ongeveer 60% van de ouderen woont alleen, maar de meesten hebben wel verschillende personen in
hun netwerk waarmee ze een band en contact onderhouden. Alleen contact met vrienden en kennissen
neemt wel af naarmate de leeftijd stijgt, vooral bij ouderen met een laag opleidingsniveau en weinig
geld. Zij hebben meestal alleen familie in hun netwerk. Dankzij sociale relaties zijn ouders minder vaak
eenzaam en voelen zij zich gezonder.
Multiple gezondheidsgedragingen
Een groot aantal levensbedreigende ziekten wereldwijd is nu chronisch en gerelateerd aan
gezondheidsgedrag. Een belangrijk kenmerk van deze gedragingen is dat ze samen voorkomen
als risk behaviour clusters of bundels, ook wel multiple gezondheidsgedragingen genoemd. Er
is niet veel bekend over de reden dat de gedragingen zich bundelen of over de mogelijke
interventies die ingezet kunnen worden om het tegen te gaan. Wel is bekend dat
gezondheidsrisico’s en gezondheidsgedrag belangrijk zijn, aangezien ze cumulatief gerelateerd
zijn aan cardiovasculaire aandoeningen en (viervoudige) mortaliteit. Je merkt dat overgewicht,
roken en weinig fysieke activiteit vaak gebundeld voorkomen. Het komt overigens vaker voor
bij mannen, laaggeschoolden en mensen die een hoge mate van stress ervaren. De kans op
multiple risk behaviours stijgen met name in de tienerjaren. Een voorbeeld van multiple
gedragingen is het onderzoek van Lucher et al waarbij werd geconcludeerd dat mensen die te
zwaar zijn, roken én een hoge bloeddruk hebben ± 9 jaar eerder een dodelijke ziekte oplopen
(kanker, dementie, hart- en longziekten).
6
, Voorbeeld:
• Bundling: Een verband tussen gezondheidsgedragingen (Bijvoorbeeld: Stoppen en met
roken en meer snacken).
• Clustering: Het voorkomen van ongezond gedrag van mensen binnen populaties met
een hoog risico op chronische ziektes.
Algemene conclusies:
• Levensverwachting neemt toe en het percentage mensen dat bij de huisarts geregistreerd staat
met één of meerdere chronische aandoeningen ook.
• Ongezonde leefstijl en gebrek aan sociale relaties verhoogt de kans op chronische
aandoeningen en functionele beperkingen, verlies van zelfstandigheid en vroegtijdige sterfte.
• Gezond ouder worden van belang voor morbiditeit en mortaliteit maar ook voor een houdbaar
zorgstelsel.
• Er is sprake van een bundeling van (on)gezondheidsgedragingen wat gevolgen heeft voor
interventies.
BIJEENKOMST 2.2 – BEGELEID WERKEN 3: FYSIEK EN SOCIAAL
GEZONDHEIDSGEDRAG BIJ OUDEREN
Margaret Whitehead (2007): A typology of actions to tackle social inequalities in health
In dit artikel worden acties beschreven met als doel de sociale ongelijkheid in zorg te bestrijden. Onder
sociale ongelijkheid worden systematische verschillen in gezondheid tussen verschillende
sociaaleconomische groepen verstaan. Er worden vier categorieën van acties beschreven:
Categorie 1: Aansterken van individuen
De acties uit deze categorie zijn gericht op het aansterken van individuen in omstandigheden waarbij
zij in het nadeel zijn. Het probleem ligt vaak bij de persoonskenmerken van het individu en de
oplossing bij educatie en ontwikkeling.
Categorie 2: Aansterken van gemeenschappen
Deze categorie bevat interventies die gefocust zijn op het aansterken van gemeenschappen door het
stimuleren van sociale cohesie en wederzijdse ondersteuning. Het ontbreken van sociale gelijkheid
kan namelijk leiden het ontbreken van zelfrespect en waardigheid, welke uiteindelijk kunnen
uitmonden tot gezondheid beschadigende effecten. De interventies van deze theorie kunnen zowel
horizontaal en verticaal zijn.
• Horizontale sociale interacties: Interacties tussen leden van dezelfde gemeenschap om de
groep dynamiek te laten werken.
• Verticale sociale interacties: Deze initiatieven zijn erop gericht om verschillende groepen uit
verschillende sociale schalen. Dit zorgt voor politieke en economische betrokkenheid.
Categorie 3: Het verbeteren van woon- en werkomstandigheden
In deze categorie staan de gezondheidsongelijkheden die van invloed zijn op gezondheids-
beschadigende omgevingen, zoals thuis en op het werk, centraal. Denk hierbij aan een mindere
7
