Boek Hoofdstukken/paragrafen
Koop en consumentenkoop
H1 t/m 8 + H11
P. Klik
,Hoofdstuk 1: Achtergrondinformatie
Het Burgerlijk Wetboek kent een gelaagde structuur; het is geordend van ‘algemeen’ naar ‘bijzonder’. Veel
toepasselijke rechtsregels met betrekking tot de koopovereenkomst zijn bijvoorbeeld niet te vinden in boek 7.
Wie een koopovereenkomst kan aangaan staat bijvoorbeeld in BW 1. In BW 6 wordt de algemene regeling
van het overeenkomstenrecht gegeven. In BW 7 worden enkele overeenkomsten nader geregeld. Eén van die
overeenkomsten is de koopovereenkomst.
Ook op Europees niveau bestaat er regelgeving omtrent koop. De Europese richtlijnen zijn vaak gericht op
consumentenbescherming. De Nederlandse rechter moet de (Nederlandse) wetteksten in lijn met de
Europese richtlijnen uitleggen.
Hoofdstuk 2: Koop. Hoofdlijnen
Toepasselijkheid kooptitel
Koop is de overeenkomst waarbij de een zich verbindt een zaak te geven en de ander om daarvoor een prijs
in geld te betalen (art. 7:1). De kooptitel (titel 1) is van toepassing op de koop van zaken; voor menselijke
beheersing vatbare stoffelijke objecten (art. 3:2). Het woord ‘geven’ in art. 7:1 moet niet te letterlijk worden
opgevat; ook bij zelfbediening is sprake van ‘geven’ en komt een koopovereenkomst tot stand. De koper moet
een prijs in geld betalen. De koop van andere goederen (vermogensrechten), is geregeld in art. 7:47.
Bij een koopovereenkomst is essentieel dat wordt aangegeven welke zaak of zaken worden verkocht; als de
zaak niet vaststaat of bepaalbaar is, is de overeenkomst nietig (art. 6:227).
Vaak wordt gesproken van ‘koop’, terwijl die gevallen niet onder deze definitie vallen. Bij het kopen van een
vliegticket is er bijvoorbeeld sprake van een vervoersovereenkomst (BW 8). Ook spreekt men over de ‘koop’
van een toegangskaartje, terwijl het duidelijk is dat het niet gaat om de koop van het kaartje (het stukje
papier), maar dat het gaat om meer dan dat.
Het is van belang om een overeenkomst te kunnen kwalificeren als een koopovereenkomst; dan is het
namelijk duidelijk of de kooptitel van toepassing is. De Hoge Raad kiest voor een ruime toepasselijkheid van
de kooptitel, zonder zich te laten belemmeren door het formele kader van de kooptitel. De vraag of een
overeenkomst aan de definitie van ‘koopovereenkomst’ (art. 7:1) voldoet weegt tegenwoordig niet zo zwaar.
Meer van belang is of het zinvol is de regels van de kooptitel op een bepaalde overeenkomst toe te passen.
De koop van onroerend goed (onroerende zaken), vallen ook onder het begrip ‘koop’ van art. 7:1. Wel zijn
speciale regels van toepassing, zie hiervoor art. 7:2, art. 7:3 en art. 7:8 BW.
Soorten koop
Niet bij elke overeenkomst die een koop is zijn steeds dezelfde regels van toepassing. Vaak zijn afwijkende
regels van toepassing.
Een voor de kooptitel belangrijk onderscheid is dat tussen consumenten en niet-consumenten. Art. 7:5 merkt
als consument aan: natuurlijk persoon, die handelt voor doeleinden buiten zijn bedrijfs- of beroepsactiviteit.
Een bv is een rechtspersoon en dus geen consument. Maar ook een penningmeester die namens een
voetbalclubje een bal koopt handelt voor de vereniging en dus niet als consument.
Als een consument een koop sluit met betrekking tot een roerende zaak, met een verkoper die handelt in het
kader van zijn handels-, bedrijfs-, ambachts- of beroepsactiviteit, is dat een consumentenkoop.
Opmerking: een consumentenovereenkomst wordt tegenwoordig vaak B2C (business-to-
consumerovereenkomst) genoemd.
De koop van een onroerende zaak valt niet onder de definitie van consumentenkoop, maar de particulier die
een woning koopt wordt apart beschermd.
De in het BW opgenomen algemene regels van het contractenrecht zijn aanvullend (regelend) recht. Dit
betekent dat er bij overeenkomst van de wet kan worden afgeweken. Bij de bijzondere overeenkomsten in
Boek 7 wordt echter de noodzaak gevoeld om de zwakkere partij (bijv. consument of werknemer) te
Samenvatting koop en consumentenkoop | 1
,beschermen. Afdelingen 1-7 van de kooptitel zijn dan ook van dwingend recht (er kan in principe niet van de
regeling worden afgeweken) gemaakt. In art. 7:6 staan een aantal uitzonderingen op deze hoofdregel.
Gemengde overeenkomst (art. 6:215): overeenkomst die bepaalde kenmerken heeft van de koop, maar ook
kenmerken van een ander soort in de wet geregelde overeenkomst, bijv. de aannemingsovereenkomst. Het
kopen van zaken die op maat gemaakt moeten worden, wordt verder bijvoorbeeld gezien als een gemengde
overeenkomst.
Niet elke overeenkomst die elementen van twee overeenkomsten bevat is een gemengde overeenkomst
conform art. 6:215. Bij nieuwbouwhuizen wordt bijv. gesproken van een koop-/aannemersovereenkomst. Het
gaat hierbij om een combinatie van twee overeenkomsten en dus niet om een gemengde overeenkomst.
Als de verkoperen een nog te leveren roerende zaak nog moet maken, is sprake van een gecombineerde
koop/aannemingsovereenkomst (art. 7:5 lid 4).
Sinds het nieuwe BW is het belang van het onderscheid tussen genuszaken (soortzaken) en specieszaken
(individueel bepaalde zaken) sterk teruggedrongen. Slechts in enkele gevallen is het verschil van belang, bijv. in
art. 6:27 en art. 6:28 omtrent levering van een zaak. Het kopen van genuszaken wordt genuskoop genoemd en
het kopen van specieszaken wordt specieskoop genoemd.
Koop van een vermogensrecht en koop van een nalatenschap
De kooptitel is geschreven voor de koop van stoffelijke objecten (art. 7:1 jo. art. 3:1). De koop kan echter ook
betrekking hebben op vermogensrechten in de zin van art. 3:6 (art. 7:47). Voorbeelden hiervan zijn bijv. de
koop van aandelen, van vorderingen op naam, een erfpachtrecht of een appartementsrecht. Art. 7:47 bepaalt
dat de bepalingen van de kooptitel van toepassing zijn ‘voor zover dit in overeenstemming is met de aard van
het recht’. In het arrest De Beeldbrigade/Hulskamp heeft de HR aangegeven dat de wetgever aan de kooptitel
een ruim bereik heeft willen geven m.b.t. het voorwerp van de koopovereenkomst. Verder is het van belang te
weten dat koop op afbetaling ook mogelijk is bij vermogensrechten, zo heeft de HR geoordeeld n.a.v. het
fenomeen omtrent ‘aandelenlease’.
Volgens art. 7:47 lid 2 moet er rekening worden gehouden met de bijzondere aard van de vermogensrechten.
Zo zal de verkoper bijv. i.p.v. de verplichting tot het overdragen van de zaak (art. 7:9) bij de koop van
vermogensrechten een verplichting hebben om het verkochte recht over te dragen op de manier die in boek 3
titel 4 afd. 2 wordt voorzien.
Art. 7:48 gaat over de koop van nalatenschap. Dit artikel is ook van toepassing op de verkoop van een
aandeel in nalatenschap (in geval van meerdere erfgenamen).
Ruil
Ruil is de overeenkomst waarbij partijen zich verbinden elkaar over en weer een zaak in de plaats van een
andere te geven (art. 7:49). De overeenstemming tussen ruil en twee koopovereenkomsten (waarbij de
koopsommen tegen elkaar wegvallen) is zo groot dat een aparte regeling onnodig is. De bepaling betreffende
koop gelden hier dus ook gewoon, elke partij wordt beschouwd als koper en verkoper (art. 7:50), als het ware
streep je het dus tegen elkaar weg.
Aantal belangrijke regelingen uit BW 3 en BW 6
Een (beknopt) overzicht van de belangrijkste voor de koop relevante rechtsregels die niet in BW 7 staan.
Onderstaand opsomming vormt voornamelijk een korte herhaling van verbintenissenrecht.
- Een overeenkomst (dus ook een koop) komt tot stand door aanbod en aanvaarding (art. 6:217). Art.
6:219 onderscheidt een herroepelijk aanbod, een onherroepelijk aanbod en een vrijblijvend aanbod.
Een herroepelijk aanbod kan nog worden herroepen tot het is aanvaard of mededeling van
aanvaarding is verzonden. Bij een onherroepelijk aanbod kan dit niet. Als een aanbod een termijn
noemt, is het gedurende deze tijd onherroepelijk. Verder kan men zijn aanbod voorzien van de
clausule ‘vrijblijvend’, dat heeft tot gevolg dat er bij aanvaarding wel een overeenkomst tot stand komt,
maar dat de aanbieder desondanks zijn aanbod kan herroepen, waardoor (achteraf) de overeenkomst
niet tot stand blijkt te zijn gekomen. Een koopoptie is ook een onherroepelijk aanbod. Bij een koopoptie
gaat iemand tegen een van tevoren vastgestelde of objectief bepaalbare prijs een koop aan.
- De gewone regels voor rechtshandelingen gelden. Denk hierbij aan art. 3:33 en 3:35. De koper moet
verder handelingsbekwaam zijn (art. 3:32 jo. art. 1:234). Een wilsuiting heeft pas werking wanneer het
de wederpartij heeft bereikt: art. 3:37. Deze regels gelden meer algemeen, bijv. ook voor een
Samenvatting koop en consumentenkoop | 2
, mededeling dat een aanbod aanvaard wordt of voor de mededeling dat de overeenkomst ontbonden
wordt (art. 6:265).
- Bij het handelen van partijen is het van belang dat een puur taalkundige benadering onvoldoende is,
hetgeen over en weer verklaard is zal steeds in context moeten worden geplaatst. Het Haviltex-arrest
vormt hiervoor de basis. Het gaat erom wat partijen redelijkerwijs aan een bepaling mochten
toekennen en op hetgeen zij redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten.
- Bij online-contracteren geldt indien de overeenkomst uitsluiteind elektronisch tot stand komt, dat na
een aanvaarding van de koper tot totstandkoming van de overeenkomst door de verkoper nog moet
worden bevestigd.
- Vaak gaan er onderhandelingen vooraf een koop. Belangrijk is dat partijen het in ieder geval eens
zijn geworden over de verplichtingen die elk van hen op zich neemt (art. 6:227) en dat een partij op
grond van de interactie het vertrouwen mocht hebben dat een overeenkomst tot stand was gekomen.
- Een partij bij een overeenkomst kan niet éénzijdig de overeenkomst annuleren. Dit kan wel met
wederzijdse instemming uiteraard. Toestemming kan ook vooraf worden gegeven, bij sommige winkels
mag je bijv. iets binnen een bepaald termijn nog terugbrengen.
Let op: het overeengekomen recht tot annuleren moet worden onderscheiden van het wettelijke recht
om van de bedenktijd gebruik te maken; dit komt voor bij op afstand gesloten overeenkomsten en
overeenkomsten gesloten buiten de bedrijfsruimte.
- Bij praktijken als bedrog, bedreiging en misbruik van omstandigheden kan de koop vernietigbaar zijn.
- Als de koper of verkoper zijn verplichtingen niet nakomt, gelden de regels die in het algemeen zijn
gegeven voor de (toerekenbare) niet-nakoming van een overeenkomst (art. 6:74 e.v.).
- Voor schadevergoeding of ontbinding is vereist dat de schuldenaar in verzuim is, tenzij nakoming
blijvend of tijdelijk onmogelijk is. Regels omtrent verzuim en ingebrekestelling: art. 6:81 e.v.
- De wet gaat uit van een recht op volledige schadevergoeding, inclusief gederfde winst (art. 6:96 e.v.).
- Het instellen van een vordering wordt vaak voorafgegaan door het beroep op een opschortingsrecht,
zoals de ‘exceptio non adimpleti contractus’ uit art. 6:262.
Totstandkoming koopovereenkomst: prijs
De koopovereenkomst komt tot stand d.m.v. aanbod en aanvaarding (art. 6:217 e.v.). Boek 7 biedt een aantal
aanvullende regels. Art. 7:4 zegt dat wanneer de koop is gesloten zonder dat de prijs is bepaald, de koper
een redelijke prijs verschuldigd is. Bij het ontstaan van de koopovereenkomst is overeenstemming tussen de
partijen over de zaak voldoende. Een prijs hoeft in principe niet afgesproken te worden.
De prijs die verschuldigd is, wordt bepaald door de prijzen die de verkoper gewoonlijk bedingt. Wat
‘gewoonlijk bedongen prijzen’ zijn wordt bepaald door bijv. het soort winkel (luxe of budget). Als de prijs niet
wordt overeengekomen mag een ‘dure’ bloemist dus bijv. meer vragen voor een bos rozen dan een
‘goedkope’ bloemist.
De werking van art. 7:4 is bij koop op afbetaling uitgesloten. De koper op afbetaling moet exact weten wat zijn
financiële verplichtingen zijn.
Totstandkoming koopovereenkomst: ‘inertia selling’
Het ongevraagd toezenden van een zaak wordt veelal opgevat als een aanbod tot het aangaan van een
koopovereenkomst. De koopovereenkomst komt alleen tot stand wanneer de ongevraagde toezending wordt
beantwoord met een aanvaarding van het aanbod door de ontvanger. Onder omstandigheden kan niets doen
ook een aanvaarding inhouden. De koper die een zaak ongevraagd toegezonden krijgt, is in beginsel niet
gebonden en hoeft ook niets te doen. Bij ongevraagde toezending wordt vaak ingespeeld op het feit dat de
ontvanger zijn rechten niet kent en dus niet weet wat hij moet doen. De wetgever heeft art. 7:7 hiervoor
opgenomen. Bij ongevraagde toezending is de ontvanger die niet reageert (inertia selling) niet gebonden,
ongeacht van wat de verzending beweert. Art. 7:7 gaat echter nog verder: de ontvanger is op geen enkele
wijze verplicht de ontvangen zaak ten behoeve van de verzender te bewaren. Hij kan dus niet lastig worden
gevallen met vorderingen tot teruggave, schadevergoedingen etc.
Het aanbod hoeft niet altijd de aangeboden zaak zelf te betreffen, het kan bijv. ook een monster zijn. Daarom
zegt lid 1 expliciet: ‘teneinde hem tot een koop te bewegen’. Vergelijkbaar is de situatie waarin de verkoper
verzending van een serie zaken in het vooruitzicht stelt, waarbij de ‘koper’ moet reageren om verdere
toezending te voorkomen. Ook hier is de koper tot niks verplicht. De slotzin van lid 1 geeft een uitzondering:
als de verzender kan aantonen dat iemand een bestelling heeft gedaan op naam van degene aan wie de zaak
Samenvatting koop en consumentenkoop | 3
