Hoofdstuk 1: Wat is sociologie?
Paragraaf 1.1: Het sociologisch perspectief
Paragraaf 1.1.1: Hoe we het algemene in het bijzondere kunnen zien
Jaren geleden omschreef de Amerikaanse socioloog Peter Berger (1963) het sociologisch
perspectief als het algemene in het bijzondere zien
De sociologie helpt ons dus om in het gedrag van bepaalde mensen algemene patronen te
ontdekken
Sociologisch perspectief laat zien dat onze partnerkeuze wordt beïnvloed door patronen die
samenhangen met gender, leeftijd, etniciteit en sociale achtergrond
Paragraaf 1.1.2: Hoe we het ongewone in het bekende kunnen zien
In eerste instantie hebben veel mensen de ervaring dat de sociologische visie ertoe leidt dat
we in het bekende het ongewone gaan zien
Het sociologisch perspectief brengt met zich mee dat we het bekende idee dat we hebben
zelf bepalen hoe ons leven eruitziet, moeten loslaten voor de in eerste instantie vreemde
gedachte dat onze samenleving onze beslissingen en ervaringen beïnvloedt
Hoe de samenleving ons beïnvloedt is ons niet altijd onmiddellijk duidelijk
Vrouwen in arme landen krijgen gemiddeld meer kinderen dan vrouwen in westerse landen
In tijden van crisis worden minder vrouwen zwanger
Paragraaf 1.1.3: Persoonlijke keuzes in hun sociale context
De Franse socioloog Émile Durkheim (1858-1917), een van de pioniers op het terrein van de
sociologie, heeft laten zien dat ook een uiterst persoonlijke handeling als zelfdoding
onderhevig is aan de invloed van sociale factoren
Durkheim concludeerde dat bepaalde categorieën mensen zich eerder van het leven
benemen dan andere categorieën
Mensen met sterke sociale banden zullen minder gauw tot zelfdoding overgaan dan mensen
met zwakke sociale banden
Durkheim wijst dus op het karakter van groepsnormen
Durkheims analyse houdt nog steeds stand
In het gedrag van afzonderlijke individuen kunnen we algemene sociologische patronen
ontdekken
Paragraaf 1.1.4: Kijken als een socioloog; marginaliteit en crisis
, Er zijn twee verschijnselen die kunnen helpen bij het leren zien van de wereld vanuit het
sociologisch perspectief
1. Een bestaan in de marges van de samenleving
2. Het doormaken van een sociale crisis
Hoe groter de marginaliteit van een individu, hoe makkelijker diegene in staat is om het
sociologisch perspectief te hanteren
We kunnen beter uit de voeten met de sociologische visie als we afstand nemen van onze
gewoonten en ons leven weer met hernieuwde nieuwsgierigheid bekijken
Perioden waarin de samenleving veel verandering ondergaat of in een crisis verkeert, kunnen
ons uit ons evenwicht brengen en ons bewegen tot het aannemen van de sociologische visie.
Wright Mills (1959) was van mening dat mensen die gebruikmaken van wat hij de
‘sociologische verbeeldingskracht’ noemde, een beter inzicht krijgen in het functioneren van
de samenleving en de wijze waarop deze hun leven beïnvloedt
Sociologie in het dagelijks leven: Het sociologisch voorstellingsvermogen
Het sociologisch perspectief creëert eenheid onder de mensen door persoonlijke problemen
tot maatschappelijke vraagstukken te transformeren
Volgens Mills zouden we het vermogen om te begrijpen wat er in de wereld gaande is het
sociologisch voorstellingsvermogen noemen
Paragraaf 1.2: Het belang van een mondiale visie
Na de Tweede Wereldoorlog heeft de nieuwe informatietechnologie de verste uithoeken van
de wereld dichterbij gebracht
Daarnaast heeft de uitvinding van de transportcontainer rond het midden van de twintigste
eeuw gezorgd voor een enorme toename aan producten die van over de hele wereld met
groot gemak verscheept worden
Een globaal bewustzijn is een logisch verlengstuk van het sociologisch perspectief
Het is vaak verhelderend om over grenzen heen te kijken
De wereld kent ongeveer 200 landen, die we aan de hand van het niveau van hun
economische ontwikkeling in drie brede categorieën kunnen onderverdelen
1. Hoge-inkomenslanden
2. Middeninkomenslanden
3. Lage-inkomenslanden
Om vier redenen wordt de situatie in de rijke westerse landen vergeleken met die in andere
landen
1. Het leven dat we leiden wordt gevormd door het land waarin we leven
2. De contacten tussen samenlevingen zijn zeer sterkt toegenomen
3. Veel sociale problemen waarmee de westerse wereld geconfronteerd wordt, zijn elders
veel ernstiger
4. Globaal denken helpt ons om meer inzicht in onszelf te krijgen
In een wereld waarin de onderlinge contacten tussen mensen voortdurend toenemen,
kunnen we onszelf alleen begrijpen naar de mate waarin wij anderen begrijpen
Sociologie nodigt ons uit om op een andere manier naar de wereld om ons heen te kijken
Paragraaf 1.3: Het sociologisch perspectief in de praktijk
, Sociologie speelt een belangrijke rol in de totstandkoming van de wetten en
overheidsmaatregelen die ons leven beïnvloeden
Op individueel niveau bevordert het sociologisch perspectief onze persoonlijke groei en
bewustwording
Een studie van de sociologie is een uitstekende voorbereiding op de arbeidsmarkt
Paragraaf 1.3.1: Sociologie en overheidsbeleid
Sociologen dragen met hun sociologische kennis op talrijke manieren bij tot het ontwikkelen
van het beleid van overheden, de wetten en de regels die reguleren hoe mensen in een
bepaalde gemeenschap leven en werken
Paragraaf 1.3.2: Sociologie en persoonlijke groei
De sociologie heeft vier positieve effecten
1. Aan de hand van het sociologisch perspectief kunnen we nagaan wat er wel en niet klopt
aan het ‘alledaags denken’
2. Het sociologisch perspectief geeft ons een beter inzicht in de mogelijkheden en de
hindernissen die we in het dagelijks leven tegenkomen
3. Het sociologisch perspectief geeft ons de mogelijkheid een actieve rol te spelen in de
samenleving waarvan we deel uitmaken
4. De sociologie helpt ons om in een wereld te leven die zich kenmerkt door diversiteit
Toegepaste sociologie: Als je voor een dubbeltje geboren bent
Veel mensen zijn geneigd om te denken dat het werk dat mensen doen en het geld dat zij
daarmee verdienen iets zeggen over hun persoonlijke kwaliteiten en hun bereidheid om hard
te werken
Barbara Ehrenreich (2001) ontdekte twee dingen
1. Tientallen miljoenen mensen met slechtbetaald werk moeten keihard werken
2. Deze mensen moeten ook over specifieke vaardigheden en een zekere intelligentie
beschikken
Veel mensen met slechtbetaald werk, waarbij ze voortdurend achter hun vodden worden
gezeten en met allerlei strenge regels te maken hebben, zullen zich uiteindelijk waardeloos
gaan voelen en een punt bereiken waarop zij niet langer iets anders (beters) willen proberen
Paragraaf 1.3.3: De voordelen van sociologie voor de arbeidsmarkt
Sociologen kunnen werkzaam zijn op universiteiten en hogescholen of bij andere
overheidsinstellingen, maar ook bij bedrijven en particuliere instellingen
Ook mensen met sociale, verzorgende, medische en een veelheid aan beleidsberoepen zijn
gebaar bij sociologische inzichten
Voor vrijwel alle werkterreinen geldt dat het succes afhankelijk is van het inzicht in de wijze
waarop groeperingen van elkaar kunnen verschillen in overtuigingen, gezinspatronen en
andere aspecten van het leven
Paragraaf 1.4: Het ontstaan van de sociologie
Paragraaf 1.4.1: Sociale veranderingen en sociologie
, De ingrijpende veranderingen die zich in de achttiende en negentiende eeuw in Europa
voltrokken, zorgden ervoor dat mensen meer gingen nadenken over de samenleving en hun
eigen positie daarin
Er kunnen drie belangrijke veranderingen genoemd worden die een transformatie van de
samenleving teweegbrachten
1. De industrialisering
- Tegen het einde van de achttiende eeuw introduceerden uitvinders nieuwe
energiebronnen waarmee zij grote machines aan het werk konden zetten
- Dit had tot gevolg dat mensen die hun arbeid oorspronkelijk thuis of in een kleine,
hechte groep verrichten, werden opgenomen in een groot en anoniem leger van
arbeidskrachten
- Door deze veranderingen in het productiestelsel moesten mensen hun vertrouwde
omgeving verlaten
2. De groei van steden
- In heel Europa gingen landeigenaren er steeds meer toe over om het land dat zij
bezaten af te bakenen en te omheinen
- Voor de vele kleine pachters die geen land meer hadden, zat er niets anders op dan
naar de steden te trekken om naar werk te zoeken
3. Politieke veranderingen
- In de werken van de sociaalfilosofen Thomas Hobbes (1588-1679), John Locke (1632-
1704) en de politiek-econoom Adam Smith (1723-1790) zien we een
accentverschuiving.
- In hun denken verlegt de aandacht zich van de morele verplichtingen die mensen
tegenover God en koning hebben naar het nastreven van hun eigenbelang
- De breuk die de Franse Revolutie met de politieke en sociale tradities veroorzaakte
was nog groter
- De aandacht richtte zich door de combinatie van industrialisering, stedengroei en
nieuwe politieke ideeën meer en meer op de samenleving
- De menselijke rede werd de nieuwe maatstaf om de wereld mee te duiden
Paragraaf 1.4.2: Wetenschap en sociologie
, Om het denken over de samenleving te kunnen beschrijven, introduceerde Auguste Comte in
1838 de term sociologie
Comte stelde dat er drie ontwikkelingsfasen voorbijgingen aan het ontstaan van de sociologie
1. De theologische fase
- Van het begin van de geschiedenis tot het einde van de Europese middeleeuwen
gingen mensen ervan uit dat de samenleving Gods wil tot uitdrukking bracht
2. De metafysische fase
- De renaissance luidde deze fase in
- De samenleving werd als een natuurlijk en niet als een bovennatuurlijk verschijnsel
beschouwd
3. De wetenschappelijke fase
- Het werk van de Poolse astronoom Nicolaus Copernicus (1473-1543), de Italiaanse
astronoom en fysicus Galileo Galilei (1564-1642) en de Britse fysicus en wiskundige
Isaac Newton (1642-1727) betekende volgende Comte het begin van deze fase
Comte zorgde ervoor dat de wetenschappelijke benadering, die aanvankelijk voor het
analyseren van de fysieke wereld werd gevolgd, nu ook voor het bestuderen van de
samenleving gebruikt zou worden
Comtes benadering wordt positivisme genoemd
Wetenschappelijke waarneming is voor positivisten de enige bron van geldige kennis over de
werkelijkheid
Paragraaf 1.5: Sociologie en de moderne samenleving
De periode van grote sociale veranderingen wordt vaak aangeduid als de overgang (transitie)
van een traditionele naar een moderne samenleving
Het vak werd in het begin voornamelijk beoefend door westerse, witte mannen uit de
gegoede burgerij, wat invloed had op de sociologische bril die werd opgezet
Paragraaf 1.5.1: Moderniteit
Moderniteit verwijst naar de relatie tussen heden en verleden
De Amerikaanse socioloog Peter Berger (1977) onderscheidde vier belangrijke kenmerken van
modernisering
1. Het verdwijnen van kleine, traditionele gemeenschappen
2. De uitbreiding van persoonlijke keuzemogelijkheden
3. Grotere sociale diversiteit
4. Oriëntatie op de toekomst en een groeiend tijdsbewustzijn
Paragraaf 1.5.2: Ferdinand Tönnies; de teloorgang van de gemeenschap
, De Duitse socioloog Ferdinand Tönnies (1855-1936) heeft in zijn theorie over Gemeinschaft
en Gesellschaft een waardevol verslag van de modernisering vastgelegd
De industriële revolutie wordt gekenmerkt door een zakelijke benadering die gebaseerd is op
feiten, efficiëntie en geld, waarmee de sociale wereld van familie en traditie werd uitgehold
Tot het begin van de twintigste eeuw vermaakten mensen zichzelf
Deze gemeenschappen hadden natuurlijk met spanningen en conflicten te maken, maar
volgens Tönnies houdt de traditionele gemeenschapszin in dat mensen, ondanks factoren die
hen verdelen, toch een hechte eenheid vormen
De moderniteit keert de samenleving binnenstebuiten: ondanks factoren die gen verenigen,
vormen mensen in wezen geen eenheid meer
De kracht van de theorie van Tönnies schuilt in de synthese van verschillende dimensies van
verandering
Toch komen we in het moderne leven nog een zekere mate van Gemeinschaft tegen
Sommige analisten waren van mening dat Tönnies een voorkeur had voor traditionele
samenlevingen en het beeld wellicht ook romantiseerde
Paragraaf 1.5.3: Émile Durkheim; arbeidsverdeling
Voor Durkheim werd de modernisering gekenmerkt door een toenemende arbeidsverdeling
Volgens Durkheim worden pre-industriële samenlevingen bijeengehouden door mechanische
solidariteit of gedeelde morele waarden
Durkheims begrip mechanische solidariteit komt vrijwel volledig overeen met Tönnies’
Gemeinschaft
Volgens Durkheim wordt de mechanische solidariteit vervangen door een organische
solidariteit
Moderne samenlevingen worden niet bijeengehouden door overeenkomsten, maar door
verschillen
Het begrip organische solidariteit correspondeert met Tönnies’ Gesellschaft
Durkheim bestempelde de moderne samenleving als ‘organisch’ en stelde dat de moderne
samenleving even natuurlijk is als elke andere maatschappij
De traditionele samenleving noemde Durkheim ‘mechanisch’ omdat deze zo geordend was
Durkheim zag de modernisering als een overgang van de ene gemeenschap naar de andere
Durkheim was bang dat moderne samenlevingen zo divers zouden worden dat zij tot anomie
zouden vervallen
Volgens Durkheim is het percentage zelfdodingen een goede graadmeter voor anomie,
aangezien zelfmoord door Durkheim verklaard wordt door een gebrekkige binding van het
individu met de groep
Paragraaf 1.5.4: Max Weber; rationalisering
Voor de Duitse socioloog Max Weber (1864-1920) hield het begrip moderniteit in dat een
traditioneel wereldbeeld vervangen wordt door een rationelere denkwijze
Het rationele denken heeft mensen aan het twijfelen gebracht over vaststaande waarheden
Weber wist dat de wetenschap technologische en organisatorische wonderen zou kunnen
voortbrengen, maar vreesde tegelijkertijd de mogelijkheid dat de wetenschap de afstand tot
enkele fundamentele levensvragen zou vergroten
Sommige van Webers critici vinden dat de vervreemding die hij aan de bureaucratie
toeschrijft, voortkomt uit sociale ongelijkheid
Paragraaf 1.5.5: Karl Marx; kapitalisme
