Samenvatting chronisch ziekzijn en specifieke patiëntengroepen
Samenvatting klinische vraagstukken Chronisch ziekzijn en specifieke patiëntengroepen
Een chronische ziekte is gedefinieerd als een ziekte waarbij over het algemeen geen uitzicht is op
volledig herstel. Een chronische ziekte gaat doorgaans gepaard met pijn, geestelijk lijden, beperkingen
in functioneren of andere klachten. De mate waarin mensen hinder ondervinden verschilt per ziekte en
per individu. Ongeveer de helft van de bevolking heeft een chronische ziekte, waarbij vooral artrose,
nek-/rugklachten, diabetes en hypertensie veel voorkomen.
Definities van gezondheid
- Definitie van de WHO (1948) = gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk,
geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere
lichamelijk gebreken
- Definitie van Huber (2011) = positieve gezondheid = gezondheid is het vermogen zich aan te
passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen
van het leven
o Huber heeft de positieve gezondheidstool ontwikkelt meet gezondheid in 6
domeinen:
Lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven,
sociaal maatschappelijk participeren, dagelijks functioneren
Gender
Terminologie
- Sekse = verschillen in biologische, chromosomale en hormonale eigenschappen tussen
mannen en vrouwen.
- Gender = hoe je jezelf voelt, kleedt, gedraagt etc.
- Seksrollen = zijn de eigenschappen, opvattingen die een samenleving of een cultuur aan een
man of vrouw toeschrijft. Deze veranderen in de tijd en is anders per leeftijdsgroep / cultuur /
religie
Waarom is dit van belang om te kijken naar verschillen tussen mannen en vrouwen?
- De prevalentie van bepaalde ziekten/aandoeningen bij vrouwen anders dan bij mannen
o Zo komen auto immuunstoornissen veel vaker voor bij vrouwen en bv een liesbreuk
bij mannen
- Maar mannen en vrouwen communiceren ook anders
o Mannen zijn meer oplossingsgericht, vrouwen meer contextgericht
- Daarnaast verschillen mannen van vrouwen in het zoeken van medische hulp
o Mannen wachten langer af en zoeken veel later hulp ivm tot vrouwen
o Vrouwen bezoeken daarom ook vaker de huisarts en worden vaker verwezen naar de
tweede lijn.
- Ook kunnen de symptomen bij een bepaalde aandoening bij mannen anders zijn dan bij
vrouwen (bv bij cardiale aandoeningen)
Vrouwen gaan dus anders om met pijn. Ze klagen vaker over pijn, nemen sneller pijnstillers en gaan
en sneller mee naar de dokter. Vrouwen blijken ook een lagere pijngrens te hebben dan mannen op
allerlei soorten prikkels. Recent onderzoek toonde ook man vrouw verschillen aan in pijn perceptie.
Verklaringen sekseverschillen in pijn
- Verschillen in geslachtshormonen
o Oestrogeen en progestagenen verergeren de pijn (dit is ook een van de redenen
waarom man-vrouw verschillen in pijnperceptie bij kinderen en ouderen niet
aanwezig zijn)
o Testosteron vermindert de pijn
- Verschillen in socialisatie
1
,Samenvatting chronisch ziekzijn en specifieke patiëntengroepen
o Mannen moeten stoer zijn, vrouwen mogen hulp vragen
Sekse en farmacotherapie
- Verschillen in verdelingsvolume en vet/vocht verhouding
o Lipofiele middelen zijn effectiever bij vrouwen
o Hydrofiele middelen zijn effectiever bij mannen
- Verschillen in absorptie
o Bij vrouwen:
Tragere maagontlediging (door oestrogenen) en langere darmpassagetijd
Minder maagzuur (waardoor zwak basische stoffen beter worden opgenomen)
Minder alcoholdehydrogenase
- Verschillen in metabolisme
o Bij mannen
Meer activiteit van CYP1A2, CYP206 en TMPT waardoor cafeïne,
antipsychotica, TCA en cytostatica sneller worden afgebroken
o Bij vrouwen
Meer activiteit van CYP3A4 waardoor prednison, erythromycine en
verapamil sneller worden afgebroken
Oestrogeen bevordert de omzetting van serotonine en maakt receptoren
minder gevoelig voor opiaten
- Verschillen in excretie
o Lagere GFR bij vrouwen
Verschillen in middelengebruik
- Jongeren:
o Jongens en meisjes drinken even veel
o Probleemdrinken komt veel vaker voor bij jongens (34%) dan bij meisjes (9%)
o Alcoholafhankelijkheid komt vaker voor bij jongens (4.2%) dan bij meisjes (2.4%)
- Volwassenen
o Ook hier komt alcoholmisbruik vaker voor bij mannen (21.9%) dan bij vrouwen
(6.6%) en alcoholafhankelijkheid komt voor bij 3.1% van de mannen in tegenstelling
tot 0.9% van de vrouwen
- Mannen en vrouwen gebruiken ook andere motieven om te drinken + andere middelen
Sekse en multimorbiditeit
- Jonger dan 45 jaar
o Alleen lichamelijke comorbiditeit vaker bij mannen
o Lichamelijke en psychische comorbiditeit vaker bij vrouwen
- 45-55 jaar
o Grootste verschil in deze groep!
o 26.5% van de mannen vs 19.6% van de vrouwen
- Ouder dan 65
o 62% van de vrouwen en 49% van de mannen ervaart belemmeringen in het dagelijks
leven door een chronische aandoening
Chronisch ziek zijn
Op 1 januari 2016 hadden 8,8 miljoen mensen in Nederland één of meer chronische ziekten. Dit komt
overeen met 52% van de Nederlandse bevolking.
- 0-15 jaar: meer jongens dan meisjes
- 15-65 jaar: meer vrouwen dan mannen
- Boven de 65 jaar: geen verschil
2
,Samenvatting chronisch ziekzijn en specifieke patiëntengroepen
In de totale bevolking zijn er, zowel absoluut als relatief, meer vrouwen dan mannen met een
chronische ziekte: 4,1 miljoen mannen (49% van alle mannen) en 4,7 miljoen vrouwen (55% van alle
vrouwen)
Ruim de helft (52%) van de mensen met een chronische ziekte in 2016 had meer dan één chronische
ziekte. Dit komt neer op 4,6 miljoen mensen, ofwel 27% van de totale Nederlandse bevolking. Er zijn
meer vrouwen met multimorbiditeit dan mannen, zowel relatief (30% van de vrouwen en 24% van de
mannen) als absoluut (2,5 miljoen vrouwen en 2,0 miljoen mannen).
Definities volgens het RIVM
- Een ‘chronische ziekte’ is gedefinieerd als een ziekte waarbij over het algemeen geen uitzicht
is op volledig herstel. Een chronische ziekte gaat doorgaans gepaard met pijn, geestelijk
lijden, beperkingen in functioneren of andere klachten. De mate waarin mensen hinder
ondervinden verschilt per ziekte en per individu.
- Multimorbiditeit is de algemene term voor het optreden van meer dan één (chronische) ziekte
in één individu tijdens een bepaalde periode.
- Kwaliteit van leven is een subjectief begrip. Het zegt iets over hoe een persoon zijn of haar
lichamelijke, psychische en sociale functioneren ervaart. Het kan daarnaast ook objectieve
aspecten betreffen, bijvoorbeeld als het gaat om beperkingen als gevolg van ziekte.
Veelgebruikte indicatoren voor kwaliteit van leven zijn:
o Tevredenheid
o Ervaren gezondheid
o Beperkingen (functioneringsproblemen)
o Regie over eigen leven
Trends in chronische ziekten
3
, Samenvatting chronisch ziekzijn en specifieke patiëntengroepen
Ziektelast door chronische aandoeningen (DALY’s)
SOLK
SOLK = somatisch onvoldoende verklaarbare lichamelijk klachten
- Hieronder vallen functionele syndromen + klachten van een somatische ziekte die ernstiger,
langduriger of meer belemmerend zijn dan je zou verwachten.
Epidemiologie
- Onverklaarde klachten komen veel voor
o 25-50% van alle klachten gepresenteerd bij de HA
o 30-70% van alle klachten gepresenteerd bij de medisch specialist
- Consulten in de HA praktijk
o 10% van de consulten gaat over SOLK
- Vrouwen > mannen
- Meest voorkomende klachten: moeheid, hoofdpijn, slecht slapen, pijn in nek of rug, hoesten,
nervositeit en pijn in heupen/knieën
- Prognose
o 66% verbetert spontaan
o 33% verslechtert spontaan
o Slechts 2.5% van de SOLK-klachten zijn chronische
Indicatoren voor slechte prognose
- Aantal klachten
4
