Terrorisme: beeld en werkelijkheid –literatuur
Uit de terreurspiraal Inleiding & H1
Terreurspiraal voorbeeld: de gewapende escorte in Kirkuk trok de aandacht van terroristen,
maar het contra terroristisch geweldgebruik door overheden heeft vooral meer geweld
uitgelokt.
Strijden om betekenis (en waarom president Mandela de VS zo moeilijk binnenkwam)
Koffi Annan: alle geweld tegen burgers met als doel een bevolking te intimideren of een
regering of internationale organisatie te dwingen iets te doen of na te laten, moet als
terrorisme worden beschouwd.
Waarom zouden overheden mensen als terroristen bestempelen:
- Tegenstanders in een kwaad daglicht zetten
- De overheid krijgt hierdoor buitengewone maatregelen tot haar beschikking
- Het vergroot de kans op internationale steun
- De wereld zal sneller wegkijken wanneer de regering het niet zo nauw neemt met
mensenrechten
Essentiele terrorist = het vijandbeeld terrorist komt overheden goed van pas om steun te
krijgen voor beleid
Voorbeelden:
- Tsjetsjenië kwam in opstand tegen Rusland. De internationale gemeenschap uitte in
eerste instantie kritiek op de Russen, maar die verstomde goeddeels na de
aanslagen van 9/11. De Russische overheid was er op dat moment namelijk als de
kippen bij om de Tsjetsjenen, die een milde vorm van de islam aanhingen, van het
etiket terroristen te voorzien. De rebellen besloten hierop om ook maar het beste te
maken van dit nieuwe taalgebruik. Door hun strijd als een heilige oorlog aan te
merken wisten zij internationale jihadstrijders aan te trekken en financiële steun uit de
Arabische wereld te verkrijgen. Deze strijders brachten een radicaalislamitisch
gedachtegoed mee, dat geleidelijk door de rebellen werd overgenomen selffulfilling
prophecy dat de Tsjetsjeense opstandelingen jihadisten waren
- De Chinese behandeling van de Oeigoeren, die massaal in opvoedingskampen
worden opgesloten, waar ze systematisch worden verkracht en gedwongen worden
gesteriliseerd, wordt verantwoord door de Oeigoeren van terrorisme te betichten
- Assad heeft vanaf het moment dat zijn bevolking in 2011 de straat op ging om te
protesteren tegen zijn regime, heeft hij iedereen die tegen hem was aangeduid als
terrorist. Nadat grootschalig geweld van de regering tegen de demonstranten de
Syrische burgeroorlog had ingeluid, koos Assad ervoor om vooral tegen de
gematigde, prodemocratische rebellen te vechten en jihadistische groepen
ongemoeid te laten. Daarmee zouden de jihadisten in kracht toenemen, wat zijn
verhaal zou versterken dat zijn tegenstanders allemaal terroristen zijn. Hoewel had
Assadregime het leeuwendeel van de Syrische burgeroorlog veroorzaakte, bleek het
Westen, gedreven door angst voor terrorisme, dan ook alleen bereid om in Syrië in te
grijpen om IS te bestrijden
Wat terrorisme in dit boek betekent (en waarom terroristische groepen niet bestaan)
Definitie van terrorisme:
- Er is sprake van geweld richting personen, infrastructuur of gebouwen
- Het kan gericht zijn op specifieke doelwitten of willekeurige doelwitten
- Geweld is geen doel op zich, maar een middel om een ander doel te bereiken
- Gewelddadige vorm van communicatie. De communicatie moet politiek van aard zijn:
men vraagt aandacht voor maatschappelijke problemen of propageert een bepaald
beleid
1
, - EU: het oogmerk om de bevolking of een deel der bevolking van een land vrees aan
te jagen dan wel een overheid of internationale organisatie iets te doen, niet te doen
of te dulden, dan wel de politieke, constitutionele, economische of sociale structuren
van een land, of een internationale organisatie ernstig te ontwrichten of te vernietigen
Groeperingen gebruiken terroristisch geweld vaak naast andere tactieken om hun doel te
bereiken.
Het verschil in beleid tussen landen illustreert niet alleen de complexiteit van een organisatie
als Hezbollah, maar ook het subjectieve en politieke karakter van de keuze om zo’n
organisatie als terroristisch te bestempelen.
Staatsterrorisme (of de olifant in de kamer)
Politieke moorden, kidnapping, marteling en bomaanslagen zijn enkele van de terroristische
middelen die staten hanteren. Dit doen zij om de oppositie te verzakken, om een politiek
programma uit te voeren, om economische belangen te beschermen of als onderdeel van
een internationale (belangen)strijd.
Staatsterrorisme maakt veel meer slachtoffers dan niet-statelijk terrorisme.
De geschiedenis van terrorisme (en ideologische jasjes)
De term terrorisme werd als eerste gebruikt tijdens de Franse Revolutie. Om de revolutie te
beschermen tegen tegenstanders voerde de radicale leider Robespierre een schrikbewind in
waarbij duizenden mensen onder de guillotine belandden. Doel was niet alleen het doden
van reactionairen, maar ook het zaaien van angst onder de bevolking om verzet te
voorkomen.
Staten gebruikten terroristische methoden ironisch genoeg ook om terrorisme te bestrijden.
Zo maakten de Britten en Spanjaarden zich schuldig aan mensenrechtenschendingen in hun
strijd tegen de IRA en de ETA.
Golven van niet-statelijk terrorisme:
- De anarchistische golf (1880-1920)
- De antikoloniale golf (1920-1970)
- De extreemlinkse golf (1960-1995)
- De religieuze golf (1980-nu)
Maar het zijn geen golven: door allerlei acties en groepen zo over een internationale kam te
scheren verdwijnen de specifieke beweegredenen en lokale contract van verschillende
actoren uit beeld. Ook wekken de benamingen van de golven de suggestie dat terroristisch
geweld in elke golf vooral gedreven werd door de ideologie die op dat moment dominant
was.
Door ideologie als de essentie van een groep te zien, wordt ook onvoldoende duidelijk dat
groepen ideologie vaak gebruiken om hun acties te rechtvaardigen en om internationale
steun te vergaren. Dat is wat anders dan ideologie als primaire beweegreden te zien.
Zo bezien werden de verschillende golven vooral gekenmerkt door het feit dat er in elke
periode een internationaal dominant gedachtegoed was waar groepen wereldwijd naar
verwezen. Heir moet aan worden toegevoegd dat, hoe divers en lokaal gedreven ook,
groepen in verschillenden landen zich door elkaar lieten inspireren en elkaar in veel gevallen
ook rechtstreeks steunden, bijvoorbeeld door trainingskampen aan te bieden.
2
,Golven van niet-statelijk terrorisme (en waarom de Makro uit Zuid-Afrika vertrok)
Anarchistische golf (1880-1920:
- Niemand kan ondergeschikt zijn aan een ander en ze streefden naar een
samenleving zonder regering
- Vooral Russische intellectuelen
- Door het plegen van aanslagen hoopten zij de onmacht van overheden te laten zien
en een reactie uit te lokken die de ogen van het volk zou openen voor het kwaad van
de heersers
- De daders noemden zichzelf trots terroristen
- Aanslagen op politieke leiders en vooraanstaande zakenlieden en bomaanslagen op
plaatsen waar elites elkaar ontmoetten
Antikoloniale golf (1920-1970):
- In 1918 kondigde Wilson het recht op zelfbeschikking af. Hiermee hadden
nationalistische groepen een legitieme reden om te streven naar onafhankelijkheid
van koloniale overheersers
- Waar de macht niet vrijwillig werd overgedragen, ontstond verzet, dat soms
gebruikmaakte van terroristische tactieken
- Combinatie van verschillende tactieken: vreedzaam verzet, guerillaoorlog
- De koloniale machten noemden iedereen die zich tegen hen verzette, gewelddadig of
niet, een terrorist, waardoor deze term nu een negatieve lading kreeg. Zelf noemde
men zich liever vrijheidsstrijder
- Richtte zich op politie- en militaire doelwitten, maar ook op burgers
- Bekende groeperingen: PLO, ETA, IRA, ANC
Extreemlinks terrorisme (1960-1995):
- Groepen met een revolutionair antikapitalistisch (meestal marxistisch-leninistisch of
maoïstisch) gedachtegoed
- Geïnspireerd door de Sovjet-Unie, China en de Cubaanse revolutie streefden zij naar
radicale politieke hervormingen die zouden leiden tot een gelijke samenleving
- Vliegtuigkapingen, het ontvoeren en vermoorden van politici en captains of industry
- Rode Brigades, Rote Armee Fraktion, het Rode Leger, Duitse RAF, Revolutionair Anti-
Racistische Actie (RaRa)
De huidige terroristische golf (van Twin Towers tot kalifaat)
Volgens Rapoport begon de vierde golf in 1979 met de islamitische revolutie in Iran, de
Sovjetinvasie van Afghanistan en de start van een nieuwe eeuw volgens de
moslimkskalender. Deze gebeurtenissen zouden de inspiratie hebben gevormd voor de
opkomst van organisaties als Jihad, Hezbollah en Hamas.
Jihad = heilige strijd. Mensen die zich van terroristisch geweld bedienen gebruiken deze term
vaak zelf. Maar er is ook een innerlijke jihad: het gebed en het vasten tijdens de ramadan.
In deze golf begint de opkomst van zelfmoordaanslagen. In deze golf zijn er minder
verschillende organisaties, maar de organisaties bogen wel op een groot aantal (potentiële)
rekruten onder jongeren van over de hele wereld.
De vierde golf was in eerste instantie een Aziatische en Afrikaanse aangelegenheid. Pas
midden jaren negentig werd Europa geraakt door jihadistisch terrorisme, met aanslagen in
Frankrijk en 9/11. Vanaf 2010 werd de positie van Al-Qaeda als belangrijkste vijand van het
Westen overgenomen door IS. IS pleegde aanslagen en ontvoerde en onthoofde westerse
hulpverleners en journalisten. Ook trokken aantallen jongeren vanuit Europa naar het
Midden-Oosten om zich bij de groep aan te sluiten. Verschil met Al-Qaeda was dat IS niet
primair een internationaal netwerk was, maar vooral een lokaal leger met territoriale
doelstellingen.
3
, Tussen 2014 en 2018 vertoonde IS veel kenmerken van een staat. In die periode had IS de
controle over een aanzienlijk grondgebied in Syrië en Irak, waar het een kalifaat of
islamitische staat had uitgeroepen. In dit gebied oefende IS staatsfuncties uit zoals
rechtspraak, belastingheffing, bestuur en handel in olie. Plegers van aanslagen in Europa
claimden soms namens IS te handelen en IS eiste ook graag de verantwoordelijkheid op.
Hoewel het er in de beeldvorming soms op lijkt dat IS de jihad in Europa als hoofddoel heeft,
was IS eerst vooral gericht op het controleren van zijn gebied in het Midden-Oosten.
In 2017-2019 werd IS verslagen, maar ze gingen ondergronds en verlegde de aandacht naar
andere gebieden, waaronder Afghanistan, de Filipijnen en verschillende Afrikaanse landen.
Omdat daar bovendien ook veel andere jihadistische groepen actief zijn, ziet het ernaar uit
dat Afrika de nieuwe frontlinie van het jihadistisch geweld aan het worden is.
Andere jihadistische groeperingen in deze golf:
- Abu Sayyaf (Filipijnen)
- Hezbollah (Libanon)
- Hamas (Gazastrook)
- Nusrat-al-islam (Mali)
- Boko Haram (Nigeria)
- Al-Shabaab (Somalië)
De opkomst van jihadistische militanten valt vaak samen met het falen van de overheid of
met grootschalige corruptie. De meeste groepen houden zich vooral bezig met het strijden
tegen de eigen regering. Ook is er een antikoloniale dimensie, van ontevredenheid met de
blijvende aanwezigheid van voormalige kolonisator Frankrijk in Noord- en West-Afrika, tot
verzet tegen de Israëlische bezetting van Palestijnse gebieden.
De volgende golf (die allang begonnen is)
De werkelijkheid is dus een stuk ingewikkelder dan het beeld van een religieuze/jihadistische
terrorismegolf met het Westen als doelwit. Daarnaast werden de meeste aanslagen in
westerse landen gepleegd door daders met een extreemrechts gedachtegoed (anti-migratie,
anti-moslim-denkers, neonazi’s, white supremacists). Veel van deze terroristen worden
gedreven door boosheid over de veronderstelde achterstelling van de blanke man, een
geloof in samenzweringen en een negatieve houding t.a.v. vrouwen. In de VS worden de
daders gemotiveerd door anti-overheidsdenken en het willen verdedigen van het recht op
wapenbezit.
Voorbeelden:
- Anders Breivik
- Brenton Tarrant
Je zou kunnen zeggen dat er al een tijdje sprake is van een 5de golf: extreemrechts.
- Diversiteit van groepen
- Ze bedienen zich met gemeenschappelijke symbolen en ideeën en ze verwijzen naar
elkaar transnationale gemeenschappen
Het beeld van jihadisme als existentiële dreiging voor het Westen heeft geleid tot de opkomst
van anti-islamdenken.
Leren van het verleden (en oude wijn in nieuwe zakken)
Er valt niks te leren uit het verleden, want het terrorisme is nu anders, wordt gezegd. Daarom
moet je geweld bestrijden met geweld. Daarbij is veel geoorloofd, gezien de extreme
ideologie van de terroristen en de dreiging die ervan uitgaat voor de hele westerse
beschaving. Nieuw terrorisme zou namelijk dodelijker en destructiever zijn dan eerdere
manifestaties van terrorisme dat het een existentiële dreiging betekent voor het westen. De
4
