Uitgebreide samenvatting van hoofdstuk 1 uit 'Wijsbegeerte', pagina 25-57. We behandelen hier de Oudheid (De presocraten, sofisten, Socrates, Plato en Aristoteles komen aan bod). Het boek zelf vind ik niet heel fijn lezen, hier heb ik zelf wat duidelijker proberen neer te zetten zodat het makkelijk...
Oudheid
Inleiding online
Het begin van de westerse filosofie ligt in de oudheid. Rond de zesde eeuw voor Christus
ontstond zij in de Griekse wereld. Deze liep toen van Klein-Azië (Turkije nu) tot Zuid-Italië.
In de stad Milete stelden de eerste natuurfilosofen de vragen naar de aard van de natuur. Zij
wilden verklaren waar dingen waren zoals ze zijn en waarom er gebeurt wat er gebeurt.
Een andere belangrijke vraag die toen al gesteld werd: wat is de aard van de ziel en hoe kan
de ziel gered worden van de vergankelijkheid en de dood?
,Wijsbegeerte – Hoofdstuk 1
Op zoek naar een stabiele werkelijkheid.
De oudheid (6 d e eeuw v.C. – 6 d e eeuw n.C.)
1. Het ontstaan van de wijsbegeerte
In de zesde eeuw voor Christus voltrekken zich in Griekenland maatschappelijke
veranderingen welke in cultuurhistorisch perspectief erg belangrijk zijn. Hier ligt het
scharnierpunt waarop de Griekse cultuur de rede (ratio, logos) ontdekt en met de
traditionele (op mythe gebaseerde) opvattingen breekt.
1.1 Van mythos naar logos
Voor de zesde eeuw was de archaïsche Griekse cultuur oraal: het cultuurgoed werd
mondeling overgebracht, het normen- en waardesysteem lag vast en werd sacraal
gefundeerd. Moeilijke vragen werden beantwoord door de: het cultuurgoed werd
mondeling overgebracht, het normen- en waardesysteem lag vast en werd sacraal
gefundeerd. Moeilijke vragen werden beantwoord door de mythes.
Het universum waar de mythes zich afspelen is ergens ‘buiten de tijd’. Elk historisch of
relativerend perspectief is dus uitgesloten. De verklaringen herbevestigen enkel het
bestaande en legitimeren dit door te verwijzen naar een tijdloze oorsprong. De ‘mythische
mens’ was doordrongen met goddelijke krachten.
De bestaande orde werd gezien als ‘van nature’, het was nu eenmaal gewoon zo en deze
stond niet ter discussie. Dit kwam tot uiting in een sterk geloof in magische krachten en
rituelen (welk in de mythen weer tot uiting kwamen).
Er was dus sprake van een ‘mythisch-sacraal wereldbeeld’.
Homerus en Hesiodus (8ste-7de eeuw v.C.) waren dichters die het heersende wereldbeeld
beschreven. In Theogenie beschrijft Hesiodus de oorsprong van de goden en hun onderlinge
relaties.
In de mythen schuilt al wel een kern van filosofie: er wordt gezocht naar een verklaring van
dingen en de oorsprong ervan. Wat ontbreekt is de kritische kijk erop en het ter
discussiestellen van ‘waarheden’.
De teksten van Homerus en Hesiodus werden mondeling overgeleverd tot in de late 6 de
eeuw v.C. de Atheense tiran Peisistratus opdracht gaf tot het opschrijven van een
standaardversie.
Hierin kunnen we de maatschappelijke veranderingen al enigszins terugzien: er kwam drang
naar ‘standaardisering’ (homogenisering) van bijvoorbeeld teksten. Door de gigantische
uitbreiding van het Griekse grondgebied, de kolonisatie en de daarbij horende uitwisseling
met andere culturen komt langzamerhand een nieuwe wereldbeschouwing tot stand.
, De mythen moeten voortaan ‘geïnterpreteerd’ worden, ze geven op zijn best nog een
dichterlijke versie van de waarheid. Maar het is beter om die waarheid op een andere
manier bloot te leggen.
Een nieuwe generatie dichters levert kritiek op bijvoorbeeld Homerus. Ze komen erachter
dat verschillende volkeren, verschillende godsbeelden hanteren. Om dit uit te leggen
stappen ze af van traditionele, lokale verklaringen maar gaan ze opzoek naar een ‘universele
verklaring’.
Ook hier zien we dus weer de vraag naar ‘homogenisering’. Men gaat nu opzoek naar uitleg
(logos) en een rationele verklaring.
De mythen worden nu gezien als ‘verhaaltjes’. In de overgang van mythos naar logos (rede)
en in het doordenken van de consequenties hiervan voor mens een maatschappij, ligt de
oorsprong van de filosofie. Dit wordt vaak het ‘Griekse wonder’ genoemd.
Rationaliteit – rationeel
In de filosofie heeft rationaliteit een technische betekenis: een methodische aanpak van de
verklaring van de wereld, die aanspraak maakt op universele geldigheid en die objectief
inzichtelijk en systematisch geordend wil zijn.
Universeel geldig betekent hier: niet dat het een particulier ding wil verklaren, maar dat het
geldig is voor alle dingen die onder dezelfde noemer vallen.
Objectief inzichtelijk betekent hier: in principe moet iedereen, waar dan ook wanneer dan
ook, de aangereikte verklaring correct kunnen verstaan. (Dit is iets anders dan dat iedereen
het er mee eens moet zijn).
Systematisch geordend betekent hier: samenhang tussen verschillende dingen, zodat de
verklaring van het ene ding samengaat met de verklaring die voor andere dingen wordt
gegeven.
De technische betekenis van rationaliteit is gevoelig voor verandering. Dit ligt aan door
welke bril men kijkt en welke methodes voor mensen succesvol zijn. De moderne opvatting
ervan is bijvoorbeeld zwaar beïnvloed door de ‘mathematisering’ omdat deze momenteel
van grote invloed is op de wereld.
Desondanks was de cultuurschok niet zo groot als je zou denken. Dit doordat in de
mythische verklaringen al elementen aanwezig waren, welk in de rationele verklaringen ook
een rol zouden gaan spelen.
Vrijwel onbewust hebben mythos en logos dezelfde bedoeling: de beheersing van een
mysterieuze wereld.
Daarnaast was het zo dat er al een vorm van ‘rationalisering’ gaande was voor ‘het Griekse
wonder’. Men vond de mythes chaotisch en onoverzichtelijk. Theogonie kan gezien worden
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper maartenadfockert. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
