TUTORIAL 3 VERDIEPEND STAATS- EN BESTUURSRECHT (11-04-2019)
Wetgevingsanalyse en –vergelijking: referenda
Tijdens het derde tutorial oefent u de vaardigheid (voorstellen tot) wetgeving te analyseren en te
vergelijken, in het bijzonder in dossiers met een constitutioneelrechtelijke component.
Op 29 januari 2019 heeft Kamerlid Van Raak een initiatiefwetsvoorstel ingediend om de
Grondwet zodanig te wijzigen dat het houden van een correctief referendum mogelijk wordt. Van
Raak verwijst in zijn voorstel naar het rapport van de Staatscommissie parlementair stelsel
(Commissie Remkes) waarin ook wordt geadviseerd het correctief referendum mogelijk te maken.
In Nederland hebben we intussen al wat ervaring met referenda. Zo kwam in juli 2018 de Wet
raadgevend referendum te vervallen. Tijdens dit tutorial gaan we daarom in op verschillende
referenda en analyseren we de wetgeving daaromtrent.
Voorbereiding
U dient ter voorbereiding op het tutorial onderstaande artikelen en documenten te verzamelen en
vooraf grondig te bestuderen:
E. van Vugt, ‘Intrekking van de Wet raadgevend referendum. Over de nasleep van het
Oekraïnereferendum’ (2018), NJB 2018/59, afl. 2, p. 78-84 (herhaling HC 6);
E. van Vugt, ‘Remkes en de rechtsstaat #2: Een vetorecht voor het volk’, Forum
Nederlandrechtsstaat.nl 5 januari 2019;
Wet van 30 september 2014, houdende regels inzake het raadgevend referendum (Stb.
2015, 122) (vervallen) (m.n. artt. 1-11);
Wet van 10 juli 2018 tot intrekking van de Wet raadgevend referendum (Stb. 2018, 214).
Voorstel van wet van het lid Van Raak houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel
in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot opneming van
bepalingen inzake het correctief referendum + Memorie van toelichting (Kamerstukken
2018/19, 35129, 2 en Kamerstukken 2018/19, 35129, 3).
Onderdeel van uw (verplichte) voorbereiding is uiteraard dat u een (papieren) versie van de
voorgeschreven wetten en het wetsvoorstel meeneemt naar het tutorial.
INTRO
Laatste tutorial. Gaat over referenda. O.a. wetsvoorstel van Van Raak (SP) en de Wet
raadgevend referendum gaan we bespreken, doen we ahv aantal vragen. Cijfer annotatie komt
vanmiddag/morgen online. Inzage volgende week woensdag. Resultaat annotaties: was niet heel
slecht, ook niet heel goed. Altijd uitschieters zowel naar boven als naar beneden.
ALGEMEEN
Wat voor referendum adviseert de Staatscommissie parlementair stelsel in te voeren en
wat is daar volgens de Staatscommissie de functie van?
Wat voor referendum adviseert de Staatscommissie parlementair stelsel (Commissie Remkes)
om in te voeren en wat is volgens die Staatscommissie daar de functie van? Wat voor een
referendum wilden zij invoeren?
Een bindend correctief referendum. Wat is dat? Student: een referendum dat kan worden
gehouden achteraf/nadat wetsvoorstel door de Tweede Kamer is. Stoepker: oke, gaan we het
zometeen nog uitgebreider over hebben.
Wat doet een bindend correctief referendum?
Student: als de meerderheid van de stemgerechtigden zegt: niet eens met wet. Dan treedt wet
niet in werking. Stoepker: 'treedt wet niet in werking', dus MAW: dan wordt er een correctie
toegepast op dat wat er is aangenomen door de wetgever. En wat is bindend en wat betekent
dat? Je kunt niet zeggen: oke, leuk dit referendum en dit uitslag, maar we gaan het toch doen.
Het is bindend.
, Wat is nu de functie van het invoeren/welk probleem probeert de Staatscommissie op te lossen
met deze vorm van referendum?
Wat was het probleem waar zij een oplossing voor zochten? Wat wilden ze veranderen, wat ging
er mis? Student: burgers niet direct genoeg betrokken bij het wetgevingsproces. Stoepker: wat is
dan precies het probleem? Burger staat te ver af van politiek. Hoe komt het dat burger er te ver
vanaf staat? Niet betrokken bij wetgevingsproces. Stoepker: is dat een probleem? Kun je van
mening over verschillen, maar je zou kunnen zeggen dat het een probleem is. Hoe heet het
stelsel? Evenredigheidsstelsel (evenredige vertegenwoordiging). Dus je stemt op iemand,
die M/V gaat dan hopelijk doen waarvan hij/zij eerder zei dat ie het ging doen in het debat.
Persoon wordt gekozen en gaat misschien iets heel anders doen. Dat is nu net het probleem.
Burger kiest wel mensen, maar die vertegenwoordiger die hoeft niet noodzakelijk te doen wat hij/
zij heeft gezegd. Die stemt namelijk zonder last of ruggespraak is de regel. Dus MAW: de
burger vervreemdt dan van die politieke werkelijkheid als het ware. Dat wat de vertegenwoordiger
doet, dus wat de TK doet, is niet noodzakelijk hetzelfde wat het volk graag zou willen. Dat is op
zich ook niet het probleem; heel onpopulaire maatregelen die wel erg noodzakelijk zijn, daarvan
kun je zeggen: mensen zijn ervoor getraind om die keuzes maken en te weten wat het algemeen
belang dient. Dat is heel groot gezegd, dat is niet in alle gevallen zo. Dus die burger raakt
vervreemdt van de politiek.
Wat is dan het probleem nu eigenlijk? Dat is de kernvraag. Voorgaande is een
situatie/omstandigheid, wat is daar het probleem van?
Student: wetten zijn minder gelegitimeerd. Stoepker: maar het is wel een wet, dus hij geldt. Ook
voor de mensen die hem eigenlijk niet willen. MAW: de normerende werking van een wet die
wordt aangetast. De gedachte van de rechtsstaat is natuurlijk dat wetten voor iedereen gelden,
maar als mensen denken dat ze niet voor hen gelden omdat zij te ver afstaan van de mensen die
die wetten hebben gemaakt, is dat in het licht van de rechtsstaat gedachte natuurlijk wel een
problematisch iets. Niet heel handig. Dat heeft de Staatscommissie in dat rapport opgeschreven.
Daar ziet dan dus die corrigerende werking op. Die corrigerende werking, dat correctieve deel,
ziet erop dat mensen/burgers/het volk beter betrokken raken bij dat wat de politiek beslist omdat
er als het ware een veto recht ontstaat. In zekere zin volgt dat stukje 'bindend' daar natuurlijk ook
uit. Als je een referendum houdt en mensen serieus neemt en er vervolgens niks mee doet, dan
val je harder terug. Hardere klap als het volk zijnde.
Wat voor referenda kennen / kenden we in Nederland nog meer?
Welke soorten onder de vigeur van de Wrr? Welke daarvoor en daarna? Welke referenda kennen
we? Student: goedkeurend referendum. Stoepker: wat bedoel je met een goedkeurend
referendum? Een referendum gaat over een wet of wetsvoorstel.
Welke 2 soorten referenda heb je?
Stoepker: student zegt 'goedkeurend referendum', maar je zou kunnen zeggen dat dat een
raadplegend referendum is. De wetgever die het volk raadpleegt over de vraag of zij een wet
moeten goedkeuren. Zo interpreteert Stoepker het antwoord van student. Dus een raadplegend
referendum gaat het over de wetgever die het volk raadpleegt over een te maken keuze. De
andere variant is een raadgevend referendum. Wat is dan het verschil? Student:
tegenovergestelde. Niet de wetgever heeft het initiatief, maar het volk heeft het initiatief. Dus volk
of wetgever doet het initiatief (raadgevend/raadplegend). De Wrr = raadgevend referendum. Dus
de burger/het volk kon zo'n referendum afdwingen. Belangrijk onderscheid.
WET VAN 30 SEPTEMBER 2014 (Wrr)
Welke raadgevende referenda zijn er op basis van deze wet (bijna of helemaal) gehouden?
De Wiv
Oekraine
De Wiv (Wet op de inlichtingen en veiligheidsdiensten - sleepwet). Verruiming van bevoegdheden
om data te verzamelen. Gevolg van die bevoegdheden die in de Wiv waren geregeld was dat er
ook 'bijvangst' kwam. Allerlei data van 'onschuldige burgers' werd ook gevangen (sleepnet).