Hierbij is het boek systeem aarde voor bovenbouw VWO samengevat voor Aardrijskunde. Hierbij wordt er gesproken over platentektoniek, tsunami's, verwering, erosie, klimaatverandering, klimaat van het Middellandse zeegebied, luchtdruk, Wet van Buys Ballot en nog meer
Systeem aarde
1.1
De aarde is 4,5 miljard jaar oud, en om huidige landschappen en processen te verklaren was
het actualiteitsbeginsel bedacht. Het beginsel is het principe dat processen die we nu op
aarde zien, werkte vroeger om de gelijke omstandigheden. (het heden is de sleutel tot het
verleden)
4,6 miljard geleden ontstond er in een kleine nevel (gas en stof) door de samentrekking en
zwaartekracht, concentraties van deeltjes, deze massa werd de zon. In de nevel vormden zich
rondom de protozon planeetachtige lichamen, door de zwaartekracht gingen ze botsen en
toen werden het 8 planten met manen.
De aarde heeft twee eigenschappen:
- Het heeft vloeibaar water op het aardoppervlak
- Verschillende schillen met specifieke eigenschappen
De specifieke eigenschappen worden bestudeerd door twee samenstellingen:
- Chemische samenstelling: Meteorieten sloegen in op de aarde, dat veroorzaakte
veel warmte en de aarde smolt, hierdoor zakten ijzer en nikkel naar de diepte,
daardoor werd een kern van ijzer en nikkel, en een mantel gevormd. Daarna ging
er een hemellichaam tegen de aarde, waardoor er veel materiaal rondslingerde
(dat werd de maan) en de aarde smolt weer. Hierdoor kwam er een scheiding van
verschillenden mineralen, ergo de aarde werd opgebouwd in schillen met
verschillende chemische samenstelling.
o Binnenste schil=kern=vooral ijzer
o Middelste schil=aardmantel=vooral magnesium en ijzer
o Buitenste schil=continentale korst=graniet
o Buitenste schil=oceanische korst=basalt
- Fysische samenstelling
De lithosfeer: korst en vast deel van de buitenmantel
De asthenosfeer: deze zit onder de lithosfeer, een zachter laag van een
combinatie van plastisch gesteente en gesmolten magmahaarden
Inwendige en uitwendige warmte:
Inwendig/interne:
- Hete nevelgassen en stof die al warmte meenam in het ontstaan van de aarde
(door meteorieten)
- De radioactiviteit van andere gesteente
Uitwendig/externe:
- De zon -> warmer dan de inwendige warmte -> zorgt voor veel gevolgen random
de exogene kracht op het aardoppervlak
,1.2
De lithosfeer is opgebouwd uit allemaal gesteenten die verschillen qua kleur, samenstelling
en eigenschappen. Gesteente= mengsel van mineralen en/of organische stoffen die in
natuur voorkomen. Mineralen= verbinding die in de natuur voorkomt en die bepaalde
chemische eigenschap heeft, bijvoorbeeld eigen kristalvorm of hardheid. Organische stoffen=
ontstaan uit levende organismen
Verschillende soorten gesteente:
- Stollingsgesteenten
o Ontstaan door afkoeling en stolling van magma (vloeibaar -> hard)
o Twee soorten stollingsgesteenten: dieptegesteenten en
uitvloeiingsgesteenten
o Dieptegesteente= vloeibaar magma ver onder de aardkorst heel langzaam
stolt=grote kristallen=graniet=mengsel van mineralen
o Uitvloeiingsgesteente= hete magma bij een vulkaanuitbarsting over de
helling van een vulkaan stroomt -> de massa koelt snel af en stolt=kleine
kirstallen=basalt
- Sedimentgesteenten
o Ontstaan door afzetting van lagen zand of klei worden neergelegd en
samengeperst
o Twee soorten sedimentgesteente: klastische sedimenten en organische
sedimenten
o Klastische sediment= zand- en kleilagen worden samengeperst tot een
harde gesteente=zandsteen
o Organische sediment= organisch materiaal (van schedels of skeletjes)
wordt samengeperst door de druk van de bovenliggende lagen= kalksteen
- Metamorfe gesteente
o De samenstelling van de oorspronkelijke gesteente verandert in ander
gesteente door hoge druk en/of hoge temperatuur of gebergtevorming of
druk van dikke bovenliggende lagen
o Kalksteen bij hoge druk en temperatuur -> marmer
o Kleisteen -> leisteen
Gesteentekringloop = hoofdtypen van gesteenten kunnen over naar het andere hoofdtype
door:
- Hitte
- Druk
- Smelten
- Stolling
- Verwering
- Erosie (schurende werking van water, wind en ijs op het aardoppervlak)
- Sedimentatie (ophopen en bezinken van sedimenten)
, Met deze kringloop kan je de geschiedenis van een gebied en toekomst van gesteente weten.
1.3
Na veel onderzoek zijn er twee conclusies:
- Sedimenten lagen worden horizontaal afgezet (eventueel geplooid of gekanteld)
- De onderliggende laag is ouder dan bovenliggende laag = superpositie
Geologische tijdschaal= de geschiedenis van de aarde in geologische tijdperken :
- Relatieve geologische tijdschaal= tijdschaal waar de twee conclusies werden
toegepast waarbij de relatieve ouderdom van gesteente werd bepaald (hoe
dieper, hoe ouder)
- Absolute geologische tijdschaal= door behulp van radioactief verval van
elementen in gesteenten kon de absolute ouderdom bepaald worden
Vroeger zag men al overeenkomsten in vorm tussen Zuid-Amerika en Afrika. Rond 1915 zag
Alfred Wegener op verschillende continenten:
- Gesteenten van Zuid-Amerika en Afrika sluiten op elkaar
- Overeenkomsten van flora en fauna
- Sporen van gelijktijdige vergletsjering (koude omstandigheden)
Conclusie -> continenten zaten vroeger aan elkaar vast, probleem -> geen verklaring voor
beweging van de continenten
1960: ontdekking van bergketen in de Atlantische Oceaan -> nieuwe onderzoeksmiddel =
paleomagnetisme = een methode waarmee met de oude gesteenteformatie, de richting van
het aardmagnetische veld kan uithalen
De aarde draait om haar as (=kern) -> aardmagnetische veld opwekt-> magnetische
noordpool verandert soms in zuidpool -> de aarde is een enorm magneet met een vloeibare
buitenkern van ijzer -> stollingsgesteente bestaat uit ijzerhoudende mineralen -> stolling van
de steen -> mineralen richten zich naar het magnetische noorden
Bij een grote breuklijn bij bergruggen komt magma omhoog en stolt -> bergrug gevormd
door jong gesteente. Bergrug op oceaanbodem= mid-oceanische rug -> daar wordt steeds
nieuwe oceanische lithosfeer gevormd -> de oceaan wordt steeds breder aan twee kanten=
seafloor spreading-> dit is bewijs voor platentektoniek
Een bewegende plaat bestaat uit:
- Aardkorst
- Hard deel van de aardmantel
Deze platen bewegen door de hitte in het binnenste van de aarde: heet gesteente stijgt
langzaam op -> smelt door de verminderde druk (gesteente -> magma) -> koelt langzaam af
(magma -> plastische gesteente) -> lithosfeer te hard voor materiaal om plaats te maken
(soms gaat gesteente wel door de lithosfeer als vorm van vulkanisme) -> het hete materiaal
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper elinehoutman. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,26. Je zit daarna nergens aan vast.
