Samenvatting
Samenvatting De revanche van de roman
Samenvatting van de eerste 92blz van het boek De revanche van de roman van Thomas Vaessens
[Meer zien]Voorbeeld 2 van de 7 pagina's
Voorbeeld 2 van de 7 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Gekoppeld boek
Titel boek:
Auteur(s):
- Uitgave:
- ISBN:
- Druk:
1 beoordeling
Door: joostkonersmann • 4 jaar geleden
Voorbeeld van de inhoud
Vaessens – De revanche van de roman (derde druk 2011)Deel 1: Literaire autoriteit in naoorlogs Nederland
1 De ideologie van de cultuur: Humanistisch modernisme
‘Nieuwe vastigheden’: literatuur als simulacrum
Sloterdijk omschreef het moderne humanisme in 1999 als een epistolair discours. De wereld van de
geletterdheid wordt in dat discours voorgesteld als een gemeenschap, gevormd naar het model van
het literaire genootschap.
Het bildungsideaal dat in deze epistolaire cultuur van het ‘leesgrage humanisme’ gehuldigd wordt,
komt er volgens Sloterdijk op neer dat aspirant-geletterden ‘door het lezen van een canon hun
gemeenschappelijke liefde voor inspirerende afzenders ontdekken’. De kern wordt gevormd door
filologen die gelden als poortwachters.
Volgens Sloterdijk beleeft de epistolaire, maar ook de autoritaire traditie van het moderne
humanisme na de Tweede Wereldoorlog nog eenmaal een nabloei.
Balkenende presenteerde in 2006 zijn Aan de kiezer waarin hij in een brief die hij richtte aan Harry
Mulische, de politicus afzette tegen de schrijver. De schrijver mag door de politicus om zijn
autonomie en onafhankelijkheid worden geprezen, als het erop aankomt is het toch weer de
politicus die de vrijheid heeft om paal en perk te stellen aan de ongebondenheid van de schrijver. In
feite wordt er om engagement gevraagd, maar niet teveel en dan ook in de goede richting. Het ‘nu’ is
een tijd waarin de samenleving op zoek is naar nieuwe oriëntaties, naar nieuwe vastigheden en het
zijn de schrijvers die bij het zoeken naar zulke vastigheden kunnen helpen.
De brief van Mulisch sluit helemaal aan bij het humanistisch discours, dan wel de versie die Sloterdijk
de ‘gearrangeerde en reflexachtige renaissance’ hiervan noemde. Wat Balkenende eigenlijk wilde, is
vrijblijvende spielerei die hij op elk gewenst moment weer terzijde kan schuiven.
Humanistisch modernisme: de ideologie van de cultuur
Het humanistisch modernisme slaat op een literaire tijdsgeest: breed gedragen globale concepties
van literatuur en schrijverschap, zoals die ingesleten zijn geraakt in het, vaak journalistieke, debat
over literatuur en wat zij zou moeten zijn. De humanistische positie is afgeleid van het literaire
modernisme en is de default in het literaire debat van de tweede helft van de twintigste eeuw.
In deze traditie wordt sinds het begin van de achttiende eeuw aan cultuur een cruciale rol
toebedacht bij het reguleren van de maatschappij. Cultuur werd de ideologie van de intellectuelen.
Humanisering is een kwestie van cultuur, dus stond het leven in het teken van een leerproces.
Burgers dienden in aanraking te worden gebracht met grote kunstwerken. Culturele Bildung was een
cruciaal concept in deze ideologie, onderricht door autoriteiten die weten wat er aan kunstwerken
allemaal wel en niet de moeite waard is. De typische rol die bij de humanistische positie hoort, is de
wettenstellende rol van de poortwachter.
In de literatuur wordt de ideologie van de cultuur uitgedragen door de founding fathers van de
moderne literatuurbeschouwing, om te beginnen door de Engelse dichter, criticus en
onderwijsinspecteur Matthew Arnold. De nieuwe burgerlijke middle class moest toegang verschaft
worden tot de universele en eeuwige waarden van de hoge cultuur. In de jaren dertig en veertig van
de twintigste eeuw houden onder anderen het echtpaar F.R. en Q.D. Leavis deze arnoldiaanse geest
levend. De literaire bekommernis stond in dit geval in het teken van een op
democratiseringstendensen reagerende cultuurpolitiek.
Bij de humanistische positie horen dus een directief cultuurideaal en een verticale smaakhiërarchie.
De esthetische predispositie van de culturele elite staat in deze denkwijze buiten kijf. De vermeend
zuivere blik van de connaisseurs is tot ver in de twintigste eeuw als maatgevend aanvaard voor kunst
en literatuur.
, Het humanistisch modernisme in de lange jaren vijftig
Sloterdijk constateerde in de naoorlogse jaren een opleving van het didactische, van goede
bedoelingen vervulde humanistische cultuurideaal. In Nederland was er in de lange jaren vijftig
(1945-1968) sprake van zo’n nabloei. Dit kwam ten eerste door het naoorlogs beschavingsoffensief.
Dit beschavingsoffensief heeft ertoe bijgedragen dat sterk humanistisch georiënteerde opvattingen
over de aard en functie van literatuur aan kracht en gezag wonnen. Hogeropgeleiden hadden een
beschavingsopdracht. De tweede factor die ertoe heeft bijgedragen dat de humanistische positie na
de oorlog dominant kon worden, was de definitieve canonisering van het literaire High Modernism.
Met de canonisering van het High Moderism werd het aristocratische literair discours van
vooroorlogse auteurs ook buiten de kleine kring van literaire specialisten gemeengoed.
Modernistische kunst heet moeilijk te zijn en ook in de literatuur wordt complexiteit vanaf de
Tweede Wereldoorlog onproblematisch met het modernisme geassocieerd. Literatuur wil niet
zomaar een verhaal vertellen, zij wil het essentiële raken.
De twee oorzaken van de nabloei van het literaire humanisme in de naoorlogse jaren – de politieke
wil om de literatuur een belangrijke rol te laten spelen in de samenleving en de canonisering van het
modernistisch literair discours – versterkten elkaar. Binnen de nieuwe, zich snel uitbreidende,
culturele infrastructuur die toen ontstond, werd het modernistische discours geïnstitutionaliseerd.
Het literatuuronderwijs dat aan het eind van de negentiende eeuw in de steigers was gezet, werd
belangrijker. Literatuuronderwijs werd onder deze omstandigheden serieus genomen. De conventies
die in leerboeken werden overgedragen op nieuwe lezers, waren op humanistisch-modernistische
leest geschoeid. Het werd de bloeitijd van de literaire kritiek.
De symbolische waarde van literatuur
De bloei van de kritiek is zeker niet aan naoorlogs Nederland voorbehouden: The Age of Criticism.
Toch moet niet de indrukt gewekt worden dat literatuur destijds populair was onder grote
bevolkingsgroepen. Wat wel anders was dan nu, is dat ook mensen die uit zichzelf toch eerder in
andere vormen van cultuur participeerden, het gevoel hadden dat de literatuur van een hogere orde
was.
2 De cultuur van de crisis: relativistisch postmodernisme
De premissen van de ideologie van de cultuur kwamen in de loop van de naoorlogse periode steeds
meer onder druk te staan, en langzaam won een andere positie terrein – een positie die diametraal
tegenover de humanistische staat en er voor een belangrijk deel een reactie op is.
De anti-autoritaire geest van 1968
De humanistische positie begint zijn intellectuele geloofwaardigheid te verliezen in de late jaren
zestig. Voor een precieze datum valt te denken aan 1968. De anti-autoritaire geest verhoudt zich
slecht tot de ondemocratische, directieve en regenteske structuur van het humanistisch-
modernistische literatuurideaal. Opvoeden en moraliseren waren niet langer verrijkend en
bevrijdend, maar betuttelend en beperkend.
De lezer zelf had weinig last van zijn horigheid. Het was de elite zelf die eind jaren zestig aan de
fundamenten van haar cultureel leiderschap begon te zagen. Vertegenwoordigers van nieuwe
letterkundige oriëntaties gingen oneerbiedige en ontmythologiserende vragen stellen over teksten,
schrijvers en literaire tradities. Zijn de waarden die in literatuur gevonden worden werkelijk
universeel en tijdloos? De relativistische overtuiging vatte post dat esthetische waarde
geconstrueerd is, en op geen enkele wijze natuurlijk of intrinsiek. Literatuur was niet langer
bijzonder.
In de literatuurwetenschap van de late jaren zestig en de jaren zeventig werd geboren wat we
eenvoudigweg met de term ‘literatuurtheorie’ aanduiden. De suggestie is daarbij dat de
literatuurbeschouwing daarvoor niet vanuit een theorie startte.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper ErikVloedgraven1988. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 56326 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen