Medische Kennis 2.3 Ontwikkelingspsychologie uitgewerkte leerdoelen
Onderdeel 1: Prenatale ontwikkeling en de geboorte
Voorbereiding:
Feldman RS. Ontwikkelingspsychologie. Amsterdam: Pearson Education Benelux; 2016:
• Hoofdstuk 1: Inleiding in de ontwikkeling van het kind.
• Hoofdstuk 3: Het begin van het leven. Vanaf §3.3.4 De prenatale omgeving: bedreigingen.
• Hoofdstuk 4: De geboorte en het pasgeboren kind. Vanaf paragraaf 4.2: Complicaties bij de
geboorte.
De student kan:
1. De student kan het begrip ‘ontwikkelingspsychologie’ beschrijven:
Ontwikkelingspsychologie is de wetenschappelijke studie naar groei, verandering en stabiliteit van
conceptie tot ouderdom.
2. De student kan de cognitieve-, sociale- en persoonlijkheidsontwikkeling onderscheiden:
- Cognitieve ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op de manier waarop het gedrag van
mensen wordt beïnvloedt door groei en verandering in de eigenschappen die de ene persoon van de
andere onderscheiden.
Ontwikkelingspsychologen die onderzoek doen naar de cognitieve ontwikkeling proberen te
begrijpen hoe het gedrag van de mens wordt beïnvloed door groei en veranderingen in hun
intellectuele vermogens. Cognitieve ontwikkelingspsychologen houden zich bezig met leren,
geheugen, probleemoplossing en intelligentie. Ze willen er bijvoorbeeld achter komen hoe
intellectuele vermogens in de loop van de kindertijd veranderen, of proberen te achterhalen of er
culturele verschillen bestaan in de factoren waaraan kinderen hun successen en mislukkingen op
school toeschrijven.
- Sociale- en persoonlijkheidsontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op sociale relaties en
interacties met anderen en op duurzame eigenschappen die de ene persoon van de andere
onderscheiden.
De eerste groep ontwikkelingspsychologen (sociaal) kijkt naar de manier waarop de interacties van
mensen en hun sociale relaties in de loop van hun leven groeien, veranderen en stabiel blijven. De
tweede groep (persoonlijkheid) kijkt naar stabiliteit en verandering in de eigenschappen die de ene
persoon van de andere onderscheiden.
3. De student kan de bedreigingen voor zowel moeder als baby tijdens de prenatale periode
benoemen:
Bepaalde aspecten van het gedrag van moeders en vaders kunnen, zowel voor als na de conceptie,
levenslange gevolgen voor het kind hebben. Sommige manifesteren zich direct, andere komen pas na
de geboorte aan het licht. Sommige sluimerende problemen steken pas later de kop op. Een aantal
van de meest ingrijpende gevolgen is het resultaat van teratogene effecten.
4. De student kan de gevolgen van teratogene effecten benoemen:
Een teratogeen effect is een omgevingsfactoren zoals een drug, een chemische stof, een virus of een
andere factor die leidt tot een geboorteafwijking.
,Voorbeelden van teratogene effecten:
- Het voedingspatroon van de moeder: een moeder die gevarieerd eet en zorgt dat ze de juiste
voedingsstoffen binnenkrijgt, heeft waarschijnlijk minder last van complicaties tijdens de
zwangerschap. ls de moeder ondervoed, dan heeft dit een negatieve invloed op het kind.
- De leeftijd van de moeder: vrouwen krijgen tegenwoordig op latere leeftijd kinderen dan een aantal
decennia geleden. Dit uitstel heeft mogelijk gevolgen voor de gezondheid van zowel vrouw als kind.
Vrouwen die ouder zijn dan 30 als ze een kind krijgen, hebben meer kans op een vroeggeboorte, en
hun kinderen hebben vaak een laag geboortegewicht. Bij een vrouw van 42 vertoont 90% van haar
eicellen een of andere defect. Daarnaast hebben oudere moeders een grotere kans op een kind met
het downsyndroom. Jonge moeders hebben ook zwangerschapsrisico’s. Vrouwen die zwanger
worden tijdens de adolescentie hebben meer kans op een vroeggeboorte. Bovendien ligt het
sterftecijfer van baby’s van tienermoeders twee keer zo hoog als dat van moeders tussen de twintig
en dertig.
- De prenatale begeleiding van de moeder: veel tienermoeders hebben niet genoeg geld of sociale
ondersteuning, waardoor ze geen toegang krijgen tot een goede prenatale zorg en kraamzorg als de
baby eenmaal is geboren.
- De gezondheid van de moeder: ziekte bij zwangere vrouwen kan desastreuze gevolgen hebben. Als
de moeder bijvoorbeeld voor de elfde week van haar zwangerschap rubella (rodehond) krijgt, kan
haar baby daar ernstige gevolgen van ondervinden, zoals blindheid, doofheid, hartafwijkingen of
hersenbeschadiging. In latere stadia van een zwangerschap is de kans op negatieve gevolgen voor
het ongeboren kind minder groot. Ook waterpokken kunnen tot geboorteafwijkingen leiden, en de
bof kan de kans op een miskraam verhogen. Een aantal seksuele overdraagbare aandoeningen, zoals
syfilis, kan direct op de foetus worden overgebracht. Die wordt dan geboren met de ziekte.
- Het drugs- en medicijngebruik van de moeder: moeders die drugs of medicijnen gebruiken, kunnen
hun ongeboren kind ernstig in gevaar brengen. Zelfs een aspirientje kan bij de foetus tot bloedingen
of een achterstand in de fysieke ontwikkeling leiden. Als vrouwen anticonceptie- en
vruchtbaarheidspillen slikken voor ze weten dat ze zwanger zijn, kan dat schadelijk zijn voor de
foetus. Dergelijke medicijnen bevatten geslachtshormonen die de hersenstructuren van de zich
ontwikkelende foetus beïnvloeden.
Drugs brengen nog grotere risico’s voor de foetus met zich mee. Marihuana kan de zuurstoftoevoer
naar de foetus belemmeren. Het gebruik ervan leidt tot snel geïrriteerde, snel afgeleide en nerveuze
kinderen. Cocaïne leidt tot een ernstige vernauwing van de bloedvaten die naar de foetus leiden,
waardoor deze veel minder bloed en zuurstof krijgt. Hierdoor heeft de foetus een grotere kans om te
overlijden. Kinderen met een moeder die verslaafd is aan cocaïne, kunnen bij hun geboorte zelf ook
al verslaafd zijn. Zelfs als ze niet verslaafd zijn, kunnen ze geboren worden met ernstige problemen.
Ze zijn vaak kleiner van stuk, wegen minder dan gemiddeld en hebben soms ernstige
ademhalingsproblemen, zichtbare geboorteafwijkingen of attaques. Wanneer ze eenmaal beginnen
te huilen, zijn ze heel moeilijk te troosten.
- Moeders die alcohol en tabak gebruiken: kinderen van vrouwen die tijdens de zwangerschap
aanzienlijke hoeveelheden alcohol tot zich nemen kunnen geboren worden met het foetaal
alcoholsyndroom (FAS). Een groot aantal andere kinderen wordt gediagnosticeerd met een
leerstoornis, ADHD of andere stoornissen, terwijl de onderliggende oorzaak van het alcoholgebruik
, niet wordt herkend. Zelfs moeders die tijdens hun zwangerschap kleinere hoeveelheden alcohol
gebruiken, brengen hun kinderen in gevaar. In het geval van foetale alcohol effecten (FAE) vertonen
kinderen als gevolg van het alcoholgebruik van hun moeder een aantal problemen die kenmerken
zijn voor het foetaal alcoholsyndroom. Ook kinderen die geen FAE, hebben kunnen het slachtoffer
zijn van alcoholgebruik van hun moeder. Een gemiddelde inname van twee alcoholische eenheden
per dag tijdens de zwangerschap is gecorreleerd aan een lagere intelligentie van het kind op
zevenjarige leeftijd. Daarnaast heeft het ook toekomstige negatieve effecten op het gedrag en
psychologisch functioneren van kinderen.
Roken heeft verschillende consequenties, en geen enkele is positief. Roken vermindert het
zuurstofgehalte en verhoogt de hoeveelheid koolmonoxide in het bloed van de moeder, waardoor de
beschikbare hoeveelheid zuurstof voor de foetus snel afneemt. Bovendien vertragen de nicotine en
andere giftige stoffen in sigarettenrook de ademhaling van de foetus en versnellen ze zijn hartslag.
Het uiteindelijke resultaat is een verhoogd risico op een miskraam en een grotere kans op sterfte in
de babytijd. Rokers hebben twee keer zoveel kans op en baby met een abnormaal laag
geboortegewicht als niet-rokers. Ook zijn de baby’s van rokers gemiddeld kleiner dan die van niet-
rokers. Ook is er 50% meer kans op kinderen met een verstandelijke beperking.
- Slechte invloed van de vader: een vader in spe zou niet moeten roken. Passief roken kan de
gezondheid van de moeder aantasten, waardoor de gezondheid van haar ongeboren kind in gevaar
komt. Hoe meer een vader rookt, hoe lager het geboortegewicht van zijn kinderen is. Daarnaast kan
een vader die alcohol en drugs als cocaïne gebruikt meer schade veroorzaken dan chromosomale
schade alleen. Hij kan ook de prenatale omgeving beïnvloeden door de stress die hij bij de moeder
veroorzaakt en de ongezonde leefomstandigheden die hij creëert. Vaders die hun zwangere vrouw
lichamelijk of geestelijk mishandelen, kunnen hun ongeboren kind eveneens beschadigen. Door het
stressniveau van de moeder te verhogen of haar daadwerkelijk fysieke schade toe te brengen,
vergroten aanstaande vaders het risico van schade aan hun ongeboren kinderen.
Begrippen:
1. Ontwikkelingspsychologie: de wetenschappelijke studie naar groei, verandering en stabiliteit van
conceptie tot ouderdom.
2. Fysieke ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op de fysieke opbouw van het lichaam,
zoals de hersenen, het zenuwstelsel, de spieren, de zintuigen en de behoefte aan eten, drinken en
slaap.
3. Cognitieve ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op de manier waarop het gedrag van
mensen wordt beïnvloedt door groei en verandering in de eigenschappen die de ene persoon van de
andere onderscheiden.
4. Sociale ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op sociale relaties en interacties met
anderen.
5. Continue verandering: geleidelijke ontwikkeling waarbij prestaties op een bepaald niveau
voortvloeien uit die van de vorige niveaus.
6. Discontinue verandering: ontwikkeling die in aparte stappen of stadia plaatsvindt, en waarbij elk
stadium gedrag oplevert dat kwalitatief anders is dan gedrag in eerdere stadia.
7. Kritieke periode: een specifieke tijd in de ontwikkeling waarin een bepaalde gebeurtenis de
grootste gevolgen heeft.
8. Gevoelige perioden: een afgebakende periode, meestal vroeg in het leven van een organisme,
waarin dat organisme extra gevoelig is voor omgevingsinvloeden die betrekking hebben op een
bepaald facet van de ontwikkeling.
9. Teratogeen effect: omgevingsfactor die leidt tot een geboorteafwijking.
