Een wereldgeschiedenis - Eric Vanhaute
1. Wereldgeschiedenis: een geschiedenis van de wereld?
Chronologie van de menselijke geschiedenis:
250.000-200.000 jaar terug Moderne mens (homo sapiens) verschijnt en
verspreidt zich over Afrika
100.000 jaar terug Migratie uit Afrika naar Eurazië
30.000 tot 20.000 jaar terug Versnelling in de ontwikkelingen van
technieken en cultuur
20.000 tot 15.000 jaar terug Einde van de laatste ijstijd; moderne mens in
Amerika; permanente nederzetting in Eurazië
10.000 tot 8000 v.C. Landbouwgemeenschappen in Mesopotamië,
Noord- en West-Afrika, China, Meso-
America en Papua Nieuw Guinea
3000 tot 2500 v.C. Eerste volwaardige steden en staten in
Mesopotamië, Egypte, India en Noord-China
2000 v.C. Euraziatische handelsnetwerken
1000. v.C. Steden en staten in Midden-America en de
Andes
500 v.C. – 1000 v.C. Groei van steden en rijken, bevolking en
handelsnetwerken
500 v.C. – 100 n.C. Bloei van grote beschavingen en
vernieuwingen in godsdienst, filosofie en
wetenschap
200 – 1000 n.C. Postimperiale werelden (Eurazië)
13de eeuw Pax Mongolica
16e -17de eeuw Globale netwerken die alle regio’s koppelen
Late 18de eeuw Industriële ontwikkelingen, begin suprematie
van het Westen
19de eeuw Expansie wereldsysteem onder Britse
hegemonie; nieuwe kolonisatiegolf
20ste eeuw Expandie wereldsysteem onder Amerikaanse
hegemonie; dekolonisatie
Begin 21ste eeuw Einde Amerikaanse hegemonie; einde van de
suprematie van het Westen?
Kernvragen van dit hoofdstuk:
1. Welk perspectief hanteert wereldgeschiedenis (kijken/kennen)?
2. Welk perspectief hanteert wereldgeschiedenis (denken/kunnen)?
3. Wat is de identiteit van wereldgeschiedenis?
4. Waarom wereldgeschiedenis?
5. Wat zijn vernieuwingen in de wereldgeschiedschrijving?
Wereldgeschiedenis is een andere manier van kijken
Definitie wereldgeschiedenis= wereldgeschiedenis bestudeert het ontstaan, de groei en
de veranderingen van de menselijke gemeenschappen in
een vergelijkend perspectief en in hun onderlinge
samenhang. Kernwoorden zijn Communities
, (gemeenschappen), Comparisons (vergelijkingen),
Connections (verbanden) en Systems (systemen).
Wereldgeschiedenis bestudeert niet de wereld, maar de gemeenschappen die deze wereld
hebben vormgegeven en doet dit op tweevoudige wijze:
1. in vergelijkend perspectief via het detecteren van patronen, gelijkenissen en
verschillen
2. in hun interactie via contacten, connecties en beïnvloeding
Wereldgeschiedenis is een andere manier van denken
Wereldgeschiedenis bestrijkt alle domeinen van het menselijk handelen:
- mensen en hun natuurlijke omgeving (demografie, techniek enz.)
- ontwikkeling en interactie van culturele systemen (religie, kunst, wetenschap enz.)
- staatsvorming en conflict (oorlogen, revoluties enz.)
- economische systemen (handel, landbouwsystemen, industrialisatie enz.)
- sociale structuren (familie, gender, ras, klasse enz.)
Deze domeinen vallen in drie dimensies:
1. ruimtelijke dimensie (wereld)
2. tijddimensie (geschiedenis)
3. thematische dimensie (wereldgeschiedenis d.w.z. geschiedenis van de menselijke
samenlevingen)
1. Binnen het ruimere tijdsperspectief verliezen de bestaande cultuurgebonden
periodiseringen hun betekenis. Binnen de tijd van de aarde of de mensheid zijn
tijdschalen relatief.
2. Ruimtelijke en geografische concepten zijn ook cultuurgebonden op lokaal, regionaal,
internationaal en mondiaal/globaal niveau.
3. de thematische dimensie is ook een uitkomst van keuzes, want je kan niet alles
bespreken bij de wereldgeschiedenis.
Welke wereldgeschiedenis?
De aandacht bij wereldgeschiedenis gaat niet uit naar individuele gemeenschappen, maar naar
verschillen en gelijkenissen in de ontwikkeling van gemeenschappen en naar de connecties
tussen de gemeenschappen.
Wereldgeschiedenis is niet:
- universele of totale geschiedenis (niet van ‘alles’)
- internationale geschiedenis (niet alleen van relaties tussen naties)
- (westerse) beschavingsgeschiedenis
- niet-westerse geschiedenis
- vergelijkende maatschappijgeschiedenis
- globaliseringsgeschiedenis
Binnen wereldgeschiedenis staan drie verhaallijnen centraal:
1. de geleidelijke groei van menselijke samenlevingen in relatie tot ecologische uitdagingen
2. de overkoepelende structuren van de interactie tussen samenlevingen.
3. contact tussen culturen dat minder vreedzaam is.
Het onderzoek hiernaar steunt op drie pijlers:
, 1. Vergelijkende analyse van samenlevingen
2. Analyse van de interactie en interconnectie van samenlevingen
3. Grote systemen
Hier leren we het volgende uit:
1. wereldgeschiedenis gaat niet om de aarde, maar om de menselijke activiteit
2. wereldgeschiedenis is geen internationale geschiedenis, het is niet alleen politiek
3. wereldgeschiedenis gaat niet om data, gebeurtenissen en personen, maar om
analyseren, vergelijken en begrijpen in een mondiale dimensie.
4. wereldgeschiedenis is geen master narrative dat een eenduidig verklaringskader biedt
maar het is nooit absoluut of definitief.
Waarom wereldgeschiedenis?
Wereldgeschiedenis is niet belangrijk voor globale kennis, maar wel voor het leren hanteren
van een globale blik. Dat krijg je niet door nationale of regionale casussen op te tellen, maar
door te kijken naar contact en interactie. Wereldgeschiedenis is niet alleen historisch, maar
daarom ook een hedendaags verhaal om het mondiale perspectief mensen, volkeren en
culturen verbindt.
Doelstellingen van de wereldgeschiedenis als vak:
1. kennen
- inzicht in waarom/wat/hoe van de wereldgeschiedenis (in de drie dimensies tijd,
ruimte en thematische invulling)
- antwoorden op vragen van wereldgeschiedenis zijn ook weer afhankelijk van
perspectief, dit moeten studenten beseffen.
2. kunnen
- formuleren hoe het mondiale perspectief zich verhoudt tot andere schalen in tijd en
ruimte
- uitleggen op welke wijze interactie en diffusie de mondiale samenleving vorm geven
- beoordelen hoe via een vergelijkende analyse processen van verandering versus
continuïteit kunnen worden beoordeeld
- begrijpen hoe connecties tussen systemen samenlevingen veranderen
- kritisch evalueren van universele pretenties en algemene uitspraken over de mens
Wereldgeschiedenis als traditie en vernieuwing
Nationale geschiedenis is ontstaan in het Ancien Régime met de komst van moderne
natiestaten en krijgt haar hoogtepunt in de 19de eeuw. Net zoals de nationalistische en
eurocentrische geschiedschrijving inspeelt op een behoefte aan legitimering (natiestaat,
Europese hegemonie) ontstaan andere vormen van geschiedschrijving als reactie op eenzelfde
nood aan kennis en verantwoording.
Ethnocentrische wereldgeschiedenissen
De oudste historiografische overzichten met universele pretentie willen de eigen wereld, bijv.
joods, hellenistisch, Chinees, Arabisch enz., in een eigen ontstaansverhaal vatten. Ze zijn
altijd teleologisch met eigen superioriteit als inslag. Nieuwsgierigheid voor andere
samenlevingen is er pas als ze voorkomen in het eigen verhaal.
- Binnen het christendom bouwt de historia universalis op deze traditie verder en brengt
het verhaal van de twee steden (God en de mensheid).
- Herodotos liet de verschillen tussen Grieken en niet-Grieken zijn in de Historiën.