Samenvatting
ondernemingsrecht: De kern van
het ondernemingsrecht (4e druk)
M.J. Kroeze, L. Timmerman, J.B. Wezeman
Inhoud
Hoofdstuk 1. Ondernemingsvormen......................................................................................................3
Paragraaf 1. BV...............................................................................................................................3
Paragraaf 2. NV...............................................................................................................................5
Paragraaf 3. De maatschap en de vennootschap onder firma........................................................5
Paragraaf 4. Verschillen tussen nv/bv enerzijds en de maatschap en vof anderzijds.....................7
Paragraaf 5. Tussenvormen: commanditaire vennootschap en coöperatie...................................7
Paragraaf 6. Combinatievorm: concern..........................................................................................8
Paragraaf 7. Rechtspersoon............................................................................................................9
Paragraaf 8. Eenmanszaak..............................................................................................................9
Paragraaf 9. Vereniging en stichting...............................................................................................9
Paragraaf 10. Handelsregister......................................................................................................10
Paragraaf 11. Wet op de ondernemingsraden..............................................................................10
Paragraaf 12. Verschillende typen nv’s en bv’s.............................................................................11
Paragraaf 13. Belangenpluralisme................................................................................................12
Hoofdstuk 2. Oprichting.......................................................................................................................12
Paragraaf 1. Nv en bv....................................................................................................................12
Paragraaf 2. Coöperatie................................................................................................................14
Paragraaf 3. Verenging en stichting..............................................................................................15
Paragraaf 4. Niet-bestaande rechtspersonen...............................................................................15
Paragraaf 5. Preconstitutief handelen bij andere rechtspersonen dan een nv of bv....................15
Paragraaf 6. Maatschap, vof en cv................................................................................................15
Hoofdstuk 3. Vermogensstructuur.......................................................................................................16
Paragraaf 1. Stortingsplicht op aandelen bij een nv en bv............................................................16
Paragraaf 2. Ingehouden winst bij de nv en bv.............................................................................17
Paragraaf 3. Enige balans- en kapitaalbegrippen..........................................................................17
Paragraaf 4. Extra verplichtingen van een aandeelhouder...........................................................18
Paragraaf 5. Kapitaal- en vermogensbescherming in de nv en bv................................................18
Paragraaf 6. Vereniging, coöperatie en stichting..........................................................................20
, Paragraaf 7. Het vermogen van maatschap, vof en cv..................................................................21
Hoofdstuk 4. Aandeelhouderschap en lidmaatschap...........................................................................22
Paragraaf 1. Aandeelhouderschap bij een bv...............................................................................22
Paragraaf 2. Aandeelhouderschap bij een nv...............................................................................23
Paragraaf 3. Geschillenregeling en uitkoopregeling.....................................................................24
Paragraaf 4. Soorten aandelen.....................................................................................................26
Paragraaf 5. Lidmaatschap van vereniging of coöperatie.............................................................28
Paragraaf 6. Lidmaatschap (partnerschap) bij een maatschap, vof of cv......................................29
Hoofdstuk 5. De organisatie.................................................................................................................29
Paragraaf 1. Bevoegdheidsverdeling bij een bv............................................................................29
Paragraaf 2. Aandeelhoudersvergadering en besluitvorming bij een bv......................................32
Paragraaf 3. Nv.............................................................................................................................33
Paragraaf 4. Nietigheid en vernietiging van besluiten..................................................................35
Paragraaf 6. Maatschap, vof en cv................................................................................................36
Hoofdstuk 6. Vertegenwoordiging........................................................................................................37
Paragraaf 1. Nv en bv....................................................................................................................37
Paragraaf 2. Tegenstrijdig belang.................................................................................................39
Paragraaf 5. Maatschap, vof en cv................................................................................................39
Paragraaf 7. Onrechtmatige daad.................................................................................................40
Hoofdstuk 7. Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid....................................................................41
Paragraaf 1. Verantwoordelijkheid bij een bv...............................................................................41
Paragraaf 2. Interne aansprakelijkheid van bestuurders van een bv............................................43
Paragraaf 3. Externe aansprakelijkheid van bestuurders van een bv...........................................45
Paragraaf 5. Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid bij maatschap, vof en cv......................46
Hoofdstuk 8. Herstructurering..............................................................................................................47
Paragraaf 1. Soorten van herstructureringen bij nv’s en bv’s.......................................................47
Paragraaf 2. Vergroting van het aandelenkapitaal........................................................................48
Paragraaf 3. Vermindering van het aandelenkapitaal...................................................................49
Paragraaf 4. Statutenwijziging......................................................................................................50
Paragraaf 5. Omzetting.................................................................................................................50
Paragraaf 6. Juridische fusie en splitsing......................................................................................51
Paragraaf 7. Ontbinding................................................................................................................53
Paragraaf 8. Herstructureringen bij verenigingen en coöperaties................................................54
Paragraaf 9. Herstructureringen bij stichtingen............................................................................54
Paragraaf 10. Herstructureringen bij maatschap, vof en cv..........................................................54
Hoofdstuk 9. Concernrecht...................................................................................................................55
, Paragraaf 1. Wat is een groep of concern?...................................................................................56
Paragraaf 2. Motieven voor concernvorming...............................................................................56
Paragraaf 3. Concernvorming.......................................................................................................56
Paragraaf 4. Belang van het concernrecht....................................................................................58
Paragraaf 5. Aanwijzingsbevoegdheid of aanwijzingsmacht?.......................................................58
Paragraaf 6. Jaarrekeningenrecht.................................................................................................59
Paragraaf 7. Doorbraak van aansprakelijkheid.............................................................................60
Paragraaf 8. Ontvlechting van concernverhoudingen...................................................................60
Hoofdstuk 10. Waarheen met het ondernemingsrecht?......................................................................61
Hoofdstuk 1. Ondernemingsvormen
De rechtsvorm is een hulpmiddel om een onderneming in rechte te kunnenlaten functioneren, de
onderneming en haar functioneren zijn het doel. De rechtsvormen van het ondernemingsrecht zijn
dus in de eerste plaats facilitair. Het ondernemingsrecht regelt vooral drie onderwerpen; drie
hoofdthema’s:
- Hoe steekt de interne structuur van de onderneming in elkaar? (juridische organisatie, de
inrichting ervan)
- Wie mogen en kunnen voor de onderneming transacties afsluiten? (vertegenwoordiging)
- Hoe zijn de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid uitgewerkt?
Ondernemingen zijn op winst, op het behalen van economische voordelen gericht. Als
ondernemingsvorm komen vooral rechtsvormen in aanmerking die toelaten winst uit te keren aan
degenen die in de onderneming participeren. Het vergt de wetgever en rechters in het
ondernemingsrecht telkens weer een delicaat evenwicht tussen vrijheid van de ondernemer en
regulering van zijn activiteiten, tussen faciliteit en het waarborgen van bepaalde belangen tot stand
brengen.
De eerste wettelijke regelingen zijn in de negentiende eeuw voor bijvoorbeeld de
(naamloze)vennootschap en de coöperatie tot stand gebracht. In die tijd zijn vooral de structuur en
de inrichting van de ondernemingsvormen uitgedacht. In de twintigste eeuw zijn de regels over
verantwoording en aansprakelijkheid in de wetgeving en rechtspraak tot stand gebracht.
Paragraaf 1. BV
Een veel in Nederland gebruikte ondernemingsvorm is de besloten vennootschap. Er zijn er
momenteel ruim 900.000. Niet alleen opgericht om een onderneming in stand te houden, maar ook
voor fiscaal voordelige wijze een pensioen op te bouwen.
Art. 2:175 BW geeft een omschrijving van de bv. Kenmerkend voor een bv is onder andere dat deze
een in een of meer overdraagbare aandelen verdeeld kapitaal heeft. Men kan slechts in een bv
participeren via een aandeel in haar kapitaal. Om deze reden wordt de bv gerekend tot de
zogenaamde kapitaalassociaties; of ook wel kapitaalvennootschappen. Er dient bij oprichting in
ieder geval één aandeel te worden uitgegeven. Het nominale bedrag van de aandelen en het daarop
te storten bedrag kan laag zijn, bijvoorbeeld €1. Als er meer dan één aandeel wordt uitgegeven, wat
in de regel het geval is, mogen de aandelen in handen zijn van één aandeelhouder. De eenspersoons-
bv is in het Nederlandse recht een legaal verschijnsel.
, - In eerste plaats zijn aandelen voor de bv een middel om vermogen aan te trekken. De
aandeelhouder brengt vermogen in de bv in. Deze inbrengverplichting houdt in dat de
aandeelhouder vermogen aan de bv ter beschikking moet stellen, in beginsel ter grootte van
het nominale bedrag waarvoor hij aandelen neemt. In de statuten van de bv staat steeds
vermeld hoe hoog dit nominale bedrag voor een bepaalde soort aandelen is.
- In de tweede plaats is aan het aandeel doorgaans stemrecht in de
aandeelhoudersvergadering verbonden (art. 2:228 BW). Met het aandeel kan zeggenschap
in de bv worden uitgeoefend. Het aandeel heeft dan dus een zeggenschapsfunctie. In
beginsel levert ieder aandeel één stem op. Hoe meer aandelen iemand houdt, des te
machtiger is hij in de aandeelhoudersvergadering en daarmee in de vennootschap
(plutocratisch). Zo zijn zelfs aandelen zonder stemrecht toegelaten, voor zover de statuten
dit regelen.
- Ten slotte vervult het aandeel vaak een winstverdelingsfunctie: in beginsel geeft ieder
aandeel recht op een gedeelte van de winst (art. 2:216 BW). De door de bv behaalde winst
wordt over de aandelen verdeeld. Men noemt de winstuitkering op een aandeel ook wel
dividend.
De bv is besloten. Dit houdt in dat de door haar uitgegeven aandelen op naam staan en overdracht
ervan niet vrijelijk kan plaatsvinden. Een aandeelhouder in een bv die zijn aandelen wil overdragen
dient zijn over te dragen aandelen aan de medeaandeelhouders aan te bieden (art 2:195 lid 1 BW).
De statuten mogen de aandelenoverdracht vrijmaken. In de wet zijn betrekkelijke uitvoerige
voorschriften te vinden die aanduiden binnen welke grenzen de vrije overdraagbaarheid in de
statuten beperkt kan worden (art. 2:195 BW). Dit type voorschriften wordt blokkeringsregelingen
genoemd. Blokkeringsregelingen hebben tot gevolg dat aandelen in een bv niet zonder meer vrij
verhandelbaar zijn. Opmerking verdient nog dat de overdracht van aandelen in een bv slechts bij
notariële akte kan plaatsvinden. Alle houders van aandelen in een bv dienen te worden opgenomen
in een register dat het bestuur van de bv moet bijhouden (art. 2:294 BW).
De bv is het meest populair in NL. De oorzaak hiervan is vooral dat de aandeelhouders (en de
bestuurders) niet aansprakelijk zijn voor het geen in naam van de bv is verricht. Een aandeelhouder is
niet persoonlijk aansprakelijk voor hetgeen in naam van de vennootschap wordt verricht en is niet
gehouden boven het bedrag dat op zijn aandelen behoort te worden gestort in de verliezen van de
vennootschap bij te dragen (art. 2:175 BW).
De op de bv toepasselijke wetsbepalingen zijn dus niet op één plaats in de wet te vinden. De bv
wordt geregeerd door haar statuten. Dit zijn door de oprichters/aandeelhouders van de bv zelf
opgestelde regels voor haar organisatie. Bij de oprichting dienen voor de eerste keer statuten te
worden vastgesteld (art. 2:177 BW). De inrichting van een bv is dus openbaar.
Een bv maakt bijvoorbeeld vaak gebruik van gevolmachtigden. Op de relatie tussen de bv en de
gevolmachtigde is (art. 3:60 BW ev.) van toepassing. Een bv kan een onrechtmatige daad plegen.
Hiervoor is (art. 6:162 BW) van belang.
Voor diverse Nederlandse ondernemers blijkt in de praktijk vooral de Engelse limited company
aantrekkelijk te zijn. Nederlandse ondernemers kunnen in Nederland op grond van het EU-recht
vrijelijk van de limited company gebruik maken, ook al verrichten zij alleen in Nederland activiteiten.
De Nederlandse wetgever wil met het gemoderniseerde bv-recht bereiken dat Nederlandse
ondernemers geen reden meer hebben om in buitenlandse rechtsvormen te vluchten. Een
verandering was de afschaffing van het minimumkapitaal van €18000. De toegang wordt hiermee
,vergemakkelijkt. De voor alle bv’s verplichte blokkeringsregeling is vervallen. De statuten kunnen
onder het nieuwe bv-regime stemrechtloze en winstrechtloze aandelen invoeren.
Paragraaf 2. NV
Het aantal naamloze vennootschappen in Nederland is beperkt, namelijk ongeveer 4000. De
rechtsvorm nv is vooral geschikt voor grote ondernemingen. Grote ondernemingen kunnen naar de
effectenbeurs Euronext Amsterdam gaan. Het verhandelen van aandelen via Euronext Amsterdam is
alleen mogelijk als de desbetreffende nv een beursnotering heeft. Het minimumkapitaal van een nv
bedraagt €45000 (art. 2:67 lid 2 BW).
Een nv kent een in aandelen verdeeld maatschappelijk kapitaal (art. 2:64 BW). Daarmee wijkt de nv
sinds 1 oktober 2012 af van de bv. Voor de bv is het maatschappelijk kapitaal facultatief. Voor de bv
kan bovendien volstaan worden met de uitgifte van één enkel aandeel.
Net als de bv is de nv een kapitaalassociatie. Het aandeel vervult bij een nv dezelfde functies als bij
een bv:
- Aantrekken vermogen (art. 2:80 BW)
- Winstverdeling (art. 2:105 BW)
- Stemrecht (art. 2:118 BW)
Bij een nv behoeven aandelen niet op naam te luiden. Een nv weet dan niet wie haar
aandeelhouders zijn. Een nv mag ook aandelen aan toonder uitgeven die door hun aard vrij
overdraagbaar zijn. De namen van houders van toonderaandelen worden niet in een
aandeelhoudersregister opgenomen. Vandaar de benaming naamloze vennootschap. De nv mag wel
aandelen op naam uitgeven (art. 2:82 BW). Als een nv aandelen op naam uitgeeft, moet het bestuur
een register bijhouden met de namen van de aandeelhouders op naam (art. 2:85 BW).
Op de nv zijn de specifieke nv-bepalingen van toepassing die in Boek 2 BW zijn te vinden (art. 2:64-
164 BW).
Paragraaf 3. De maatschap en de vennootschap onder firma
De maatschap is een obligatoire, wederkerige overeenkomst tot samenwerking van twee of meer
personen. Een maatschap strekt tot een actieve samenwerking van de maten (ook wel aangeduid als
vennoten of compagnons) die erop gericht is om door middel van hun inbreng (gebouw of arbeid)
voor gemeenschappelijke rekening (tot een gemeenschappelijk doel) voordeel te behalen dat aan
hen allen ten goede komt (over vennoten verdeeld). (art. 7A:1655-1688 BW) beroep (advocaat,
notaris, accountant of chirurg)
GEEN rechtspersoon
Als een maatschap onder gemeenschappelijke naam een onderneming of een bedrijf uitoefent,
gelden voor haar naast de (art. 7A: 1655-1688 BW, art 16-34WvKoophandel). De maatschap wordt
dan een vennootschap onder firma (vof) genoemd. De vof kent hoofdelijke verbondenheid van de
vennoten voor verbintenissen van de vof, terwijl voor de gewone maatschap een minder streng
aansprakelijkheidsregime geldt: de maten zijn voor gelijke delen aansprakelijk voor de verbintenissen
van de maatschap (art. 7A: 1680 BW). Beroepsuitoefening wijst op persoonlijke dienstverrichting. Bij
beroepsuitoefening staan de persoonlijke kwaliteiten van de dienstverrichter voorop. De diensten
die de beroepsbeoefenaars verrichten, veronderstellen een zekere mate van vertrouwelijkheid
tussen cliënt en dienstverlener. Voor beroepsbeoefenaren geldt ook vaak een zogenoemd
beroepsgeheim bedrijf (loodgieters, schildersbedrijven/schilder, bakker, slager)
GEEN rechtspersoon
,Beroepsuitoefening wijst volgens deze opvattingen op persoonlijke dienstverrichting. Bij
beroepsuitoefening staan de persoonlijke kwaliteiten van de dienstverrichter voorop. De diensten
die de beroepsbeoefenaars verrichten, veronderstellen een zekere mate van vertrouwelijkheid
tussen cliënt en dienstverlener. Voor beroepsbeoefenaren geldt ook vaak een beroepsgeheim.
Daarnaast gingen (en gaan) bedrijfsbeoefenaren in de regel vaker transacties aan met derden, denk
aan leveranciers van materialen die in je bedrijf worden verwerkt, dan beroepsbeoefenaren.
Over het samenwerkingsvereiste in de maatschap en de vof het volgende: de vennoten dienen op
voet van gelijkheid samen te werken. Zo mag er geen arbeidsovereenkomst ontstaan. Samenwerking
zal in overleg impliceren over de wijze waarop de gezamenlijke activiteit wordt beoefend. De
vennoten dienen immers in beginsel gezamenlijk het beleid van de maatschap of de vof te bepalen.
Omdat bij een maatschap of een vof de vennoten doorgaans op lange termijn moeten
samenwerken, is de persoon van de vennoot voor de andere vennoot van groot belang. Men sluit
deze overeenkomst niet zomaar met een willekeurige persoon af. Men noemt om deze reden de
maatschap en de vof wel personenassociaties of personenvennootschappen. De persoon van de
vennoot is zowel voor het ontstaan van de personenvennootschap als voor het voortbestaan ervan
van beslissend belang.
De beroeps- of bedrijfsuitvoering in het kader van een maatschap kan stil plaatsvinden. In geval van
een stille maatschap blijkt naar buiten toe doorgaans niets van gezamenlijke beroeps- of
bedrijfsuitvoering. Komen vaak voor bij de agrarische sector. Een zoon die zijn vader in het
boerenbedrijf opvolgt, sluit met deze laatste een maatschapsovereenkomst waarvan naar buiten toe
niets blijkt. Een gezamenlijke uitoefening van een beroep zoals van een advocaat of een chirurg kan
ook op een voor derden wel duidelijk kenbare wijze naar buiten, onder een gemeenschappelijke
naam worden uitgeoefend. Zo’n maatschap noemt men een openbare maatschap.
Omdat de vennootschap een overeenkomst is, zijn in beginsel op de maatschap en de vof ook de
bepalingen uit Boek 6 BW over verbintenissen uit overeenkomst van toepassing. Omdat een
overeenkomst op haar beurt een meerzijdige rechtshandeling is, kunnen ook bepalingen uit Boek 3
BW een rol spelen. In art. 3:32-59 BW worden bijvoorbeeld algemene regels gegeven voor
rechtshandelingen.
De verschillen tussen de maatschap en de vof komen in het bijzonder tot uiting op twee punten:
1. Bij de vof ontleent iedere vennoot aan de wet (art. 17 lid WvK)
vertegenwoordigingsbevoegdheid. Dit betekent dat ieder van de vennoten in beginsel
bevoegd is namens de vof te handelen. Beperken kan, bijvoorbeeld: hij mag slechts
transacties tot een bepaald bedrag aangaan.
Bij een maatschap daarentegen mag een vennoot in beginsel slechts namens de andere
vennoten optreden indien deze hem daartoe een volmacht hebben gegeven (art. 7A: 1679
BW).
2. Voor schulden van de vof zijn alle vennoten (en niet bijvoorbeeld slechts de handelen
vennoot) hoofdelijk verbonden (art. 18 WvK). Het aansprakelijkheidsregime voor de
maatschap is in vergelijking met de vof minder streng: art. 7A:1679 en 1680 BW bepalen dat
de vennoten van een maatschap in beginsel slechts voor gelijke delen verbonden zijn voor
vennootschapsschulden.
Op de maatschap en de vof is de Wet op de ondernemingsraden van toepassing. De
Handelsregisterwet 2007 is op de maatschap en de vof van toepassing. Dit voorschrift is van
toepassing als de inschrijving van de vof in het handelsregister NIET heeft plaatsgevonden: de vof
wordt bij het achterwege laten van de inschrijving geacht te zijn aangegaan voor alle zaken en voor
, onbepaalde tijd. de vertegenwoordigingsbevoegdheid van de vennoten is in zo’n geval onbeperkt,
zodat een vennoot van zo’n vof als hij op naam van de vof handelt, de vof en zijn medevennoten
voor alle mogelijke transacties kan verbinden.
Paragraaf 4. Verschillen tussen nv/bv enerzijds en de maatschap en vof
anderzijds
3. Aansprakelijkheid Bij een nv en een bv zijn de aandeelhouders in beginsel niet
aansprakelijk voor hetgeen in naam van de nv of bv is verricht (art. 2:64 BW respectievelijk
art. 2:175 BW). Voor vennoten van een maatschap en vof gelden strengere
aansprakelijkheidsregels.
4. Jaarrekening en openbaring De nv en de bv moeten een jaarrekening (overzicht van het
vermogen en het resultaat van de nv/bv) opmaken, vaststellen en openbaar maken (titel 9
van Boek 2 BW). De jaarrekening moet op het kantoor van het handelsregister gedeponeerd
worden. (art. 2:394 lid 1 BW). De financiële stand van nv/bv is door de openbaarmaking voor
een ieder in te zien. De verplichting om een jaarrekening op te maken, vast te stellen of
openbaar te maken geldt niet voor een maatschap of vof.
5. Opzegging Een aandeelhouder kan de kapitaalvennootschap niet opzeggen (kan alleen
van zijn aandeel afkomen door het over te dragen aan een ander); een vennoot van een
personenvennootschap heeft wel een mogelijkheid de vennootschap te verlaten.
6. Organisatiestructuur Dit verschil heeft betrekking op de door de wetgever opgelegde
organisatiestructuur van de nv en de bv. De wetgever schrijft voor dat een nv en een bv
steeds twee organen dienen te hebben, te weten de aandeelhoudersvergadering met
bepaalde in de wet en de statuten genoemde bevoegdheden en het bestuur met andere
bevoegdheden. Daar kunnen op grond van de statuten andere organen aan worden
toegevoegd, zoals een raad van commissarissen (art. 2:140/250 BW) of een vergadering van
een bijzondere groep aandeelhouders (art. 2:78a/189a BW). Boek 2 BW laat toe dat de
aandeelhoudersvergadering en het bestuur slechts één en dezelfde persoon bevat.
Bij een maatschap en een vof is het wettelijke uitgangspunt tegenovergesteld. Daar gaat de
wetgever ervan uit dat de vennoten ook besturen. Hier geldt dus niet het uitgangspunt van
een duale organisatiestructuur.
Paragraaf 5. Tussenvormen: commanditaire vennootschap en coöperatie
Deze rechtsvormen bevinden zich tussen de maatschap/vof en nv/bv. Voorbeelden hiervan zijn de
commanditaire vennootschap (cv) en de coöperatie.
De cv is een samenwerkingsovereenkomst tussen een of meer gewone vennoten (dat wil zeggen
hoofdelijk aansprakelijke vennoten) en een of meer commanditaire vennoten. De commanditaire
vennoot heeft in de cv een bijzondere positie. Een commanditaire vennoot is tot niet meer gehouden
dan het bedrag van zijn inbreng (art. 20 lid 3 WvK). De cv kent een combinatie van hoofdelijke,
strenge aansprakelijkheid voor de gewone vennoot of vennoten en beperkte, meer soepele
aansprakelijkheid voor de commanditaire vennoot of vennoten. De commanditaire vennoot is partij
in de cv. Dit betekent dat hij als zodanig recht heeft op een deel van de winst van de cv. Zij bijdrage in
het verlies is, beperkt tot het bedrag van zijn commanditaire inbreng.
Drie specifieke bepalingen die aan de cv zijn gewijd (art. 19, 20 en 21 WvK), cv’s die voor derden
zodanig kenbaar zijn. Zo’n cv is als gevolg hiervan ook steeds een vof:
Art. 20 lid 2 WvK een commanditaire vennoot mag geen bestuurs- of beheershandelingen
verrichten. Deze dienen door de gewone vennoten verricht te worden. Een commanditaire vennoot
mag zich wel bemoeien met het intern uitstippelen van het beleid van de cv. Hij is immers als
