Hoofstuk 19: verslavingsgedrag en somatiek
19.1 Twee factoren maken de behandeling van verslaafden lastiger dan andere patiënten: het gedrag
dat verslaafden vertonen en de somatisch-medische kans van de verslavingsproblematiek.
19.2 Verslaving is een chronisch recidiverend ziektebeeld. Er is sprake van onregelmatigheid in
verslechtering en verbetering. Verslavingsgedrag: anders dan andere patiënten is de verslaafde uit op
het gedrag dat bij zijn probleem hoort te continueren. Hij wil niet verslaafd zijn, maar wil wel graag
blijven gebruiken. De verslaafde die clean is verlangd terug naar een symptoom van zijn ziekte. Dit
maakt dat de verslaafde niet snel naar de hulpverlening zal stappen. Er ontstaan een ingewikkeld
gedragspatroon, waarin de verslaafde probeert te blijven gebruiken en tegelijk hulp nodig heeft niet
te verspelen. Junkiesyndroom: liegen, manipuleren en zichzelf onttrekken van verantwoordelijkheid.
De uitingsvorm van verslavingsgedrag verschilt van stof tot stof. Beginstadium verslaving kan
geholpen worden door: cursus, viergesprekkenmodel, interventiebrief, leefstijltraining en anti-
craving middelen. In het achterhoofd moet gehouden worden dat de verslaafde ook alleen maar kan
mee werken omdat zijn omgeving dat wilt, hij is dus niet van plan om echt te stoppen. Het gedrag is
een onlosmakelijk onderdeel van het probleem verslaving.
19.2.1 Hoe intelligenter en hoe hoger opgeleid de alcoholist, des te ernstiger zijn de problemen. Als
de verslaafde de problemen kwijt wil, dan moet hij juist het enige opgeven wat hem al die moeilijke
jaren op de been gehouden heeft, alcohol. AA adviseert om per dag te besluiten om niet te drinken,
bij het denken aan nooit meer drinken kan acuut suïcide optreden. Alcoholisten denken dat ze wel
weer een keertje kunnen drinken, helaas slaan craving en controleverlies weer toe, terug de
verslaving in. De greep die alcohol op iemands leven krijgt is niet te bevatten voor een niet-
verslaafde. Goedbedoelde adviezen doen alleen maar pijn en vergroten de kloof die wellicht
opgevuld wordt door alcohol.
Ontkenning: de alcoholist wil bewijzen dat hij de alcohol de baas kan en geen alcoholist is. Hij gaat
steeds weer drinken om zijn gelijk te bewijzen maar verliest tegelijkertijd. De alcoholist kan alleen
winnen door nooit meer te drinken. AA zegt: eerste stap is het zich machteloos verklaren tegenover
alcohol. Hoe heftiger de ontkenning, hoe minder zin het heeft om met intensieve behandeladviezen
te komen. Nadruk moet dan vooral op motivatie liggen.
Omgeving: de alcoholist weet vaak niet wat voor gedrag hij vertoond heeft toen hij dronken was.
Veel alcoholisten hebben goede sociale vaardigheden en kunnen hun omgeving naar zijn hand
zetten. De gemaakte beloften zijn tijdelijk voordat hij weer in zijn oude gedrag vervalt. Familieleden
moeten afleren om te vertrouwen om iemand woord, eigen grenzen moeten bewaakt worden.
BOPZ: de wet in NL om personen tegen zichzelf te beschermen. Soms hebben verslaafden het nodig
om de bodem te raken om gemotiveerd te worden om te stoppen, deze wet is in dat opzicht jammer.
19.2.2 Een drugsgebruiker is vaak op jongere leeftijd verslaafd dan een alcoholist. Op jonge leeftijd
verslaafd zorgt voor het missen van vaardigheden, hersenen aantast, impulsiviteit neemt toe,
achterstand ontwikkeling. Verslaafden kennen alleen de drugs als prettige ervaring. De jongeren zijn
bekend met de regels van de drugsscene, niet het normaal functioneren. De afgekickte
drugsgebruiker moet na zijn afkick veel leren en inhalen. Gedragspatronen lijken soms op die van een
kind. Therapeutische gemeenschappen: leren met zichzelf en anderen te leven, sociale vaardigheden,
consequenties aanvaarden, afspraken maken etc. kost veel tijd en is zwaar. Nadeel is dat het niet
direct aansluit op de realiteit in de samenleving.
,19.2: Waarom is verslaving anders dan andere psychische stoornissen> verslavingsgedrag>
verslaafde verlangt terug naar een belangrijk symptoom van zijn ziekte. Niet naar de problemen
maar het gebruik zelf wel. ‘Junkie-syndroom’> liegen, manipuleren en het onttrekken van
verantwoordelijkheden, en het risico op psychopathiseren. Alcohol- en drugsgebruikers in
beginstadium kunnen geholpen worden door cursussen, viergesprekkenmodel, leefstijltraining,
interventiebrief huisarts of anti-cravingsmiddelen gebruiken.
19.2.1: Hoe intelligenter de alcoholist, hoe ernstiger de problemen> hij weet langer ongezien door te
gaan. De meeste alcoholisten maken zichzelf wijs dat 1 drankje wel kan en plannen vaak een dag in
dat ze wel mogen drinken> craving en controleverlies slaat meteen toe. Bij het denken aan nooit
meer drinken kunnen ze acuut suïcide worden. Schaamte komt vaak later pas. Alcoholisten gaan
altijd in de ontkenning om te bewijzen dat ze de baas zijn over alcohol en geen alcoholisten zijn. Kan
alleen winnen door nooit meer te drinken. Hoe heftiger de ontkenning, hoe minder en interventie zin
heeft. Ze begrijpen beter dan drugsverslaafden hoe ze mensen kunnen manipuleren. Ze weten vaak
niet meer wat er is gebeurd. Familie wordt afgeraden om alcoholisten uit de kroeg etc. te halen en ze
zelf te laten in zien. Vaak is een crisissituatie nodig zodat ze zelf inzien dat t een probleem geworden
is.
19.2.2: Drugsgebruikers zijn meestal al jonger verslaafd dan alcohollisten. Hoe jonger het gebruik,
des te ernstiger de schade. Normaal leven kennen ze niet waardoor het afkicken nog lastiger wordt,
ze kennen niet anders. Na t afkicken moet er nog veel geleerd en ingehaald worden. Therapeutische
gemeenschappen besteden veel tijd aan het leren van sociale contacten leggen etc. Het is een
moeilijke gemeenschap, gedragspatronen aanleren gebeurt niet zomaar en soms kan het leven juist
moeilijker neergezet worden dan het is. Het Minnesota-model combineert enkele stappen van het
TG met sterke nadruk op zelfhulpsystemen. Drugsgebruikers gaan op doordachte illegale wijze aan
geld komen> geld stelen van ouders is makkelijk, geen aangifte. Gedrag wordt goed gepraat ‘ze
hebben toch genoeg geld’’. Familie wordt regelmatig diep meegezogen in het leven van het
verslaafde kind en heeft vaak geen idee hoe hier mee om te gaan.
19.3: Verslavingsgedrag is de techniek van een verslaafde om niet afgesneden te worden van
datgene waar hij/zij het meeste naar verlangd. Daarbij spelen belangen van andere een geringe rol.
19.3.1: De hulpverlener heeft vaak niet hetzelfde doel voor ogen als de verslaafde. Er zijn patiënten
die echt hulp willen en patiënten die via de hulpverlening om comfortabeler doorgaan met gebruik.
Als-er-maar-principe: hulpverlener en familie kan hier gemakkelijk in mee gaan. “Als hij nou maar aan
het werk geholpen kon worden’ etc. De realiteit ligt echter anders, de huisvesting raakt hij snel weer
kwijt omdat hij de huur niet kan betalen. De politiek kan er ook mee besmet worden, zo is de
methadon beschikbaarheid toegenomen. Doordat de verslaafde vaak een terugval krijgt, heeft de
verslavingskliniek een onterechte slechte naam, dit hoort namelijk bij het proces. De patiënt vecht
zijn eigen strijd, hij mag een hulpverlener inschakelen maar hij mag ook andere keuzes maken.
Hulpverlener gebruikt vaak motiverende gespreksvoering.
19.4.1: Tabak is somatisch gezien het meest schadelijk. Alcohol zorgt voor veel somatische klachten
en problemen met veel lijden, arbeidsverzuim en medische kosten. Illegale drugs hebben op
somatisch gebied weinig schadelijke effecten, desondanks: De leefstijl werkt mee aan het ontstaan
van somatische problemen en de toedieningsvorm zorg voor ernstige gevolgen voor de gezondheid.
Drugverslaafden hebben bij afkicken ernstige verschijnselen en bij het clean zijn willen zij bij geringe
klachten gelijk medicatie. Ze hebben geen ervaring meer in het beoordelen in wat ernstig is en wat
,niet. De drugsgebruiker heeft bij opname recht op lichamelijk onderzoek, zowel klinisch, met
stethoscoop, reflexhamer, biochemisch, bloed en urineonderzoek.
19.4.2: Drugverslaafden hebben weinig aandacht voor lichamelijk welzijn, geen gezond
voedingspatroon, lichamelijke klachten worden genegeerd, infecties niet behandeld. Eenvoudig
behandelbare klachten lopen uit tot ernstige bijna onbehandelbare.
19.4.3: Hoofd/hals gebied: Door het roken tumoren in mond- en keelholte. Snuiven leidt tot
neusproblemen. Cocaïne>vaatvernauwing>afsterven weefsel.
Luchtwegen: Tabak> benauwdheid, hoesten, longemfyseem. Opiaten> minder hoesten> opsparen
vuil en slijm.
Maag en darmen: Opiaten>obstipatie>aambeien>pijn, jeuk en bloedingen.
Infectieziekten: Hepatitis> leverontsteking door alcohol. A: voedselvergiftiging en vervuilt drinkwater,
B: bloed en sperma, is zeldzaam. C: via bloed, spuiters, D: via B overgebracht, E: lijkt op A, G: niks
bekend. HIV: kan oplopen tot Aids. Verweren tegen infecties wordt aangetast. Aids: via bloed of seks
overdraagbaar. SOA: via seks. Extremiteiten: infecties in de arm door spuiten. Coke en amfetaminen
leiden vaak tot jeuk. Vooral veel krabben in het gezicht en armen.
Hoofstuk 20: Behandeling van verslaafden
20.1 Afgelopen decennia is de hulpverlening sterk geprofessionaliseerd met behulp van sociale en
psychologische interventie strategieën. Daarnaast heeft neurobiologisch en genetisch onderzoek een
impuls gegeven aan het medisch-biologisch denken over verslaving. Er zijn veelbelovende
farmacologische ontwikkelingen.
20.2 Bij zelfhulp leert de deelnemer om zichzelf te helpen door aan lotgenoten te vertellen over
eigen ervaringen, hoogtepunten en tegenslagen. De verslaafde leert over zichzelf te praten, krijgt
luisterend oor en steun en ervaart dat hij niet de enige is. Het gaat om ervaringsdeskundigheid. De
meeste zelfhulpgroepen zijn anoniem en streeft naar volledige abstinentie.
20.2.1 Het wereldwijd meest dominantie model van zelfhulp is het twaalfstappenmodel en wordt
gehanteerd door de AA. Verder zijn er nog anderen zelfhulpgroepen zoals INTACT-zelfhulp. Er zijn
geen harde bewijzen voor effectiviteit, er zijn wel mensen die t helpt. 80% stopt de eerste maand en
95% het eerste jaar. Twaalfstappen:
1. Wij erkennen dat wij machteloos stonden tegenover onze verslaving, dat ons leven onhanteerbaar
was geworden.
2. wij kwamen ertoe te geloven dat een macht groter dan onszelf ons weer geestelijk gezond kan
maken.
3. Wij namen de beslissing om onze wil en ons leven over te dragen aan de zorg van God zoals wij
hem begrepen.
4. Wij maakten een grondige en onbevreesde morele inventaris van onszelf op.
5. Wij bekenden tegenover God, onszelf en iemand anders de ware aard van onze fouten.
6. Wij waren volkomen bereid God al deze fouten in ons karakter te laten wegnemen.
7. Wij vroegen hem nederig onze tekortkomingen weg te nemen.
8. Wij maakten een lijst van alle mensen die wij schadde berokkend hebben en werden bereid om
met hen allen goed te maken.
, 9. Wij maakten het waar mogelijk direct goed met deze mensen, behalve wanneer dit hen of anderen
zou schaden.
10. Wij gingen door het opmaken van persoonlijke inventaris en wanneer wij fout waren, gaven wij
dat onmiddellijk toe.
11. Wij trachtten middels gebed en meditatie ons bewuste contact met God zoals wij hem begrepen
te verbeteren, enkel biddend om kennis van zijn wil voor ons, en de kracht die uit te voeren.
12. Tot een geestelijk ontwaken gekomen als resultaat van deze stappen, probeerden wij deze
boodschap uit te dragen naar verslaafden en deze uitgangspunten in al ons doen en laten aan te
passen.
20.3 Stepped care: wil zeggen dat op basis van een beperkt aantal criteria beslist wordt welke zorg
iemand moet krijgen. Hierbij wordt gestart met de gemakkelijkste, eenvoudigste en goedkoopste toe
te passen. Als de interventie niet helpt wordt overgegaan op zwaardere. Op deze manier komt
iemand alleen in zwaardere interventies als eerdere niet werkte. Bij verslaafden met lichte klachten
vindt vaak een korte snelle interventie plaats gericht op het stoppen, kan worden ondersteunt met
medicatie. Er is sprake van 4 zorgniveaus:
1. Minimale interventies.
2. Ambulante behandelingen, waarbij het aantal in te zetten therapieën naast elkaar beperkt is.
3. Intensieve en voor een belangrijk deel klinische behandelingen.
4. Behandeling die niet primair gericht is op ontwenning, maar op rehabilitatie bij ernstig chronisch
verslaafden.
Bij co morbiditeit is het nodig om beide stoornissen te behandelen. Kijkend naar het individu, dan is
er sprake van stepped care. Kijkend naar hoe de behandelmethoden worden ingezet en geordend
voor de totale populatie verslaafden, dan is er sprake van disease management. DM is de
programmatische en systematische aanpak van specifieke ziekten en gezondheidsproblemen door
gebruik te maken van managementinstrumenten met als doel de kwaliteit en doelmatigheid te
bevorderen. De opbouw van de Nl verslavingszorg voldoet niet aan het criterium van een op
instrumenten en managementinformatie gestuurd samenhangend systeem. Er wordt wel naartoe
gewerkt.
20.4 Addiction Severety Index (ASI): wordt in veel instellingen gebruikt. MATE: meten van Addicties
voor Triage en Evaluatie. Essentieel voor MATE is dat het bestaat uit een set instrumenten en
deelinstrumenten die wetenschappelijk getoetst zijn. Het identificeren van de verslaving en
eventuele psychiatrische aandoeningen. Na afname van MATE wordt er een indicatie gesteld. Triage:
aan het begin van het behandelproces alleen die gegevens verzameld worden die nodig zijn om tot
een goede zorgtoewijzing te komen: gebruik, ernst afhankelijkheid, geschiedenis, sociaal en
persoonlijk functioneren, co morbiditeit.
20.5 Externe motivatie: omgevingsfactoren die aanzetten tot gedrag. Interne motivatie: bepalen
eigen motieven het gedrag. Prochaska en DiClimente onderscheiden verschillende fasen van
gedragsverandering. Het is van belang om aan te sluiten bij de fase van de cliënt. Motiverende
gesprekstechnieken kunnen gebruikt worden om de patiënt van de ene fasen naar de andere fasen
te brengen.
20.6 Detoxificatie: ontgiften, begin van behandelproces. Of dit ambulant of klinisch moet hangt af
van de verwachtte onthoudingsverschijnselen. Klinisch ontgiften geeft een hogere
therapietrouwheid.
