Staatsrecht
Universiteit Leiden, jaar 2
Inhoud
Week 1 De eeuw van de grondwet; constituties als basis voor duurzame
aanvaardbaarheid van overheidsgezag...............................................................2
Week 2 De democratische rechtsstaat in Nederland: beproefd recept of wankel
evenwicht?.......................................................................................................... 4
Week 3 De veranderende verhouding tussen wetgever en bestuur: een
overmachtig bestuur?......................................................................................... 8
Week 4 A De onafhankelijke rechter als knooppunt tussen nationaal en
internationaal/EU-recht: legitieme rechtsvormer?.............................................11
Week 4 B De onafhankelijke rechter als knooppunt tussen nationaal en
internationaal/EU-recht: legitieme rechtsvormer?.............................................13
Week 5 Hoe belangrijk zijn grond- en mensenrechten voor de aanvaardbaarheid
van overheidsgezag?......................................................................................... 16
,Week 1 De eeuw van de grondwet; constituties als
basis voor duurzame aanvaardbaarheid van
overheidsgezag
De Eeuw van de Grondwet
Grondwetten vormen de basis voor de rechtsorde en leiderschapssystemen in
moderne samenlevingen, zoals de liberale democratie. Ondanks dat 94% van de
Nederlanders de Grondwet belangrijk vindt, is slechts 16% bekend met de
inhoud.
De Nederlandse Grondwet, opgericht op 29 maart 1814, is meer dan 200 jaar oud
en is ongeveer 28 keer herzien, onder andere in de jaren 1815, 1848, 1917,
1983, en recentelijk in 2022/2023.
Wereldwijd Gebruik van Grondwetten
In 2021 hadden 189 van de 193 landen een grondwet, wat neerkomt op 97,9%.
Slechts enkele landen, zoals Israël en Zweden, hebben geen grondwet in één
document. De meeste grondwetten (87%) zijn na 1950 opgesteld, en 74% na
1975.
Oorsprong van Grondwetten
Grondwetten zijn verankerd in de menselijke natuur, die gericht is op
samenwerking en vertrouwen. Mensen zijn sociale wezens en werken het best
samen in groepen van maximaal 150 personen (het Dunbar-getal). Grotere
groepen vereisen een grondwet om vertrouwen en erkenning te waarborgen en
duurzame samenwerking mogelijk te maken.
Grondwetsbegrippen
Grondwetten kunnen formeel (geschreven) of materieel (fundamentele
rechtsregels) zijn en variëren van rigide tot flexibel. Constitutionalisme houdt in
dat leiderschap beperkt moet worden door het recht, met aandacht voor
legaliteit, machtenscheiding, grondrechten en een onafhankelijke rechter.
Functionele Definitie van Grondwetten
Grondwetten definiëren ‘wie wij zijn’, coördineren leiderschap en samenwerking,
en creëren rechtssystemen. Ze bestaan uit voorschriften die een rechts- en
leiderschapssysteem van een land in het leven roepen en normeren.
Effecten van Grondwetten
, Hoewel moeilijk te meten, wordt aangenomen dat grondwetten juridische,
economische en politieke stabiliteit bieden. Oudere grondwetten geven vaak
meer politieke stabiliteit en zijn zelfhandhavend.
Juridische Effecten
Grondwetten creëren een rechtsorde waarin afspraken als recht worden gezien.
Oude grondwetten bieden politieke stabiliteit.
Economische Aspecten
Grondwetten verlagen transactiekosten, verhogen onderling vertrouwen en
stabiliteit in de markt, wat economische groei bevordert. Ze bieden een
infrastructuur voor markteconomieën en beschermen eigendomsrechten.
Politieke Aspecten
Grondwetten definiëren de politieke arena en coördineren samenwerking binnen
de maatschappij. Ze balanceren politieke macht en bevorderen veiligheid,
legaliteit en vrijheid.
Staat, Soevereiniteit en Identiteit
Grondwetten scheppen een leiderschapssysteem en rechtsorde. Een staat
bestaat uit een groep personen op een bepaald grondgebied, bestuurd door een
overheid die effectief gezag uitoefent en erkend wordt door andere staten.
Soevereiniteit omvat zowel externe (volkenrechtelijke) als interne soevereiniteit,
waarbij de hoogste macht niet herleidbaar is tot een andere autoriteit.
Legitimiteit en Rechtsstaat
Overheidsoptreden is legitiem als het gebonden is aan het recht,
machtsconcentratie en machtsmisbruik tegengaat, burgers toegang geeft tot een
onafhankelijke rechter en grondrechten beschermt.
Herzieningen van de Nederlandse Grondwet
Sinds de oprichting in 1814 is de Nederlandse Grondwet meer dan 25 keer
herzien, ongeveer eens in de acht jaar, met recente wijzigingen in 2022/2023.
