Reproductieve endocrinologie (man)
1. Hypogonadisme
1.1 Definitie
Hypogonadisme = klinische verschijnselen t.g.v. deficiëntie aan testosteron
- In vergelijking met mannelijke subfertiliteit eerder zeldzaam
- Eén van de meest frequente vorm van hypogonadisme komt voor in
associatie met syndroom van Klinefelter (±1/500 mannelijke geboorten)
1.2 Ethiologie
Oorzaak tekort aan testosteron:
- Primair hypogonadisme: verminderde afgifte testosteron door testiculaire disfunctie door
congenitale of verworven beschadiging van testisweefsel (Leydigcel) zz
o organisch
§ congenital: anorchidie (zz), Klinefelter syndroom, myotone dystrofie,
cryptorchidie
§ verworven: trauma, bilaterale chirurgie, chemo, radiotherapie, orchitis (bof)
o functioneel: veroudering (testiculaire en hypothalamische/hypofysaire disfunctie, daling
vrij testosteron meer dan het totaal door stijging SHBG)
- Secundair hypogonadisme: verminderde afgifte van gonadotrofines of GRF t.h.v. respectievelijk
hypofyse en hypothalamus frequenter
o organisch
§ congenitaal: Kallmann syndroom (+ reukstoornissen), Prader-Willy syndroom
§ verworven: schade hypothalamus, hypofyse of steel (→ tekort aan gonadotroop
RH, LH of receptoren), hemochromatose
o functioneel: reversiebel, frequent
§ opioden, glucocorticoiden
§ androgenen, anabole steroiden (zorgen voor de negatieve feedback)
§ psychotropica → hyperprolactinemie
§ malnutritie, excessief sporten
§ obesitas, DM2, co-morbiditeiten: bij obesitas en hypothyroïdie daalt SHBG
- Verminderd effect van testosteron t.h.v. targetorganen (zéér zeldzaam = androgeenresistentie)
- Constitutioneel vertraagde puberteit (veel frequenter bij jongens; 1/200): kan worden
beschouwd als een tijdelijke vorm van secundair hypogonadisme
*Klinefelter: XXY, ook typisch lange armen en benen, slechts ¼ gedetecteerd
1.3 Klinische presentatie
* Tijdens puberteit: vertraging of zelfs afwezigheid van
o secundaire geslachtskenmerken (volgens Tannerstadia, zie pediatrie) en/of testiculaire
ontwikkeling
o anosmie doet Kallmansyndroom vermoeden
* Na de puberteit kunnen volgende klachten op hypogonadisme wijzen:
o Klachten:
Meer specifiek Minder specifiek
- verlies lichaamshaar - verminderd energie
- verminderd testis volume - verminderd motivatie
- verminderd libido - verminderd mood
- verminderd spontane erecties - verminderd spiermassa
- erectiele dysfunctie - verminderd fysische kracht & functie
1
, - infertiliteit - verhoogd lichaamsvet & insulin
- gynaecomastie - verminderd concentratie
- warmte flushes - verminderd hemoglobine
o Asymptomatisch maar VG van mogelijke beschadiging (na chirurgie, radiotherapie,
chemo, infectie, tumoren, stapelingsziekten) hypothalamus, hypofyse of testes
o Bij mannelijke osteoporose (vertebrale fracturen kunnen onopgemerkt)
o Klinisch:
- kleine testes (orchidometer of Prader)
- verminderde mannelijke beharing, temporale kaalheid
- droge huid met periorbitale en periorale rimpels
- gynaecomastie: borstklierweefsel (pijnlijk bij palpatie ↔ vetweefsel)
- micropenis
- eunuchoïdale lichaamsbouw (spanlengte >6cm meer dan lichaamslengte)
- hoge (vrouwelijke) stem
= indicaties voor screening van serum testosteron
1.4 Diagnose
Aanpak:
1. Bloedname ’s ochtends (in avond 25% lager): totaal testosteron meten (<10 nmol/L - 300 ng/dl)
→ herhalen ter bevestiging
2. Nakijken andere typische symptomen: vragen naar libido, seksuele klachten, energie, mood
a. botdensiteitsmeting zeker meenemen
3. Nadenken over onderliggend probleem bijv. tumor hypofyse
4. Prostaatkanker uitsluiten
5. Start testosteron-substitutie therapie voor 3 maanden: bij verbetering doorgeven
Resultaat bloedname: als T herhaald laag (conditio sine qua non voor hypogonadisme) → LH meten
- Als LH hoog: primaire vorm
Ø denk verworven of congenitale aandoening testis (karyotype)
- Als LH laag: secundaire vorm
Ø denk verworven of congenitale aandoening hypothalamus of hypofyse (kan bijv. ook dooe
bijnierschorsinsufficiëntie): meting PRL, Fe-saturatie en MRI sella turcica
Opm: bij vermoeden van ziektetoestanden die het SHBG beïnvloeden: ook vrij testosteron nemen
- Verhoogd: oestrogeen behandeling, androgeen deficiëntie, GH deficiëntie, veroudering,
thyrotoxicosis, alcohol cirrose, hepatitis
- Verlaagd: hyperinsulinemie, obesitas, acromegalie, androgeen behandeling, hypothyroidie,
nefrotisch syndroom, hypercortisolemie, familiaal
*Farmacodynamiek testosteron: 44% gebonden aan SHBG + 54% aan albumine + 2% vrij
- Vrij T: direct meten (moeilijk) of schatting o.b.v. totale tesosteron en de bindingseiwitten
- Biobeschikbaar T: vrij + albuminegebonden
1.5 Behandeling
primary hypogonadism: testosteron replacement therapy (TRT)
secondary hypogonadism:
- organisch
o als fertiliteit gewenst gonadotrofines (β-HCG met of zonder FSH)
o testosterone replacement (kan fertiliteit niet herstellen)
2
