Hoorcolleges samenvatting Ouderenpsychologie
1
,Hoorcollege 1: Ouder worden, ouderenzorg en sociale netwerken
Begrippen:
Gerontologie: Dit is de studie van het ouder worden en de ouderdom, zowel
lichamelijk, psychologisch, sociaal als existentieel.
Ouderenpsychologie: Deze tak richt zich op psychologische verschijnselen bij
ouder worden, zoals gedrag, emoties, cognitie en vaardigheden.
Klinische ouderenpsychologie: Hier gaat het om diagnostiek en
psychotherapeutische behandelingen van oudere mensen met psychische
problemen.
Subjectief oud zijn
Oud voelen hangt af van:
Biologische leeftijd
Lichamelijke en mentale gezondheid
Temperament en persoonlijkheid
Levensgeschiedenis
Cohortverschillen (opgroeicondities)
Sociale en actieve integratie
Familiale toestand
Culturele en religieuze achtergronden
Er zijn 4 Levensfasen:
1. Baby tot adolescent: De periode van kindertijd tot jongvolwassenheid.
2. Volwassen: Fase waarin werk en het krijgen van kinderen centraal staan.
3. Gepensioneerd: Periode na het stoppen met werken, die vaak wordt ingevuld met
vrijwilligerswerk, mantelzorg en andere activiteiten.
4.Beperkingen: Fase waarin men afhankelijk wordt van zorg.
Positieve gezondheid:
Gezondheid kan op verschillende manieren worden bekeken. Traditioneel betekent
gezondheid de afwezigheid van ziekte of beperkingen. Maar een bredere kijk op
gezondheid benadrukt het vermogen om, om te gaan met de lichamelijke, emotionele
en sociale uitdagingen van het leven. Dit idee wordt positieve gezondheid genoemd.
Oud worden vs. oud zijn
Iedereen wil graag oud worden, maar oud zijn wordt vaak geassocieerd met
beperkingen en afhankelijkheid. Deze negatieve connotaties zorgen ervoor dat veel
mensen niet uitkijken naar het ouder zijn. Voor de samenleving als geheel is de
vergrijzing echter een groeiend probleem, dat vraagt om nieuwe oplossingen en
aanpassingen.
Demografie:
2
,De bevolkingssamenstelling verandert erg. Er zijn grote pieken in de
leeftijdscategorieën tot 75 jaar. Dit betekent dat de bevolkingspiramide verandert en
er meer ouderen dan jongeren zijn. Vooral vrouwen leven langer dan mannen, maar
zij doen dat vaak in een slechtere gezondheid, omdat zij eerder beperkingen
ontwikkelen.
Demografische ontwikkelingen
Er zijn enkele belangrijke demografische trends:
Ontgroening: Het aandeel jongeren in de bevolking neemt af.
Vergrijzing: Het aandeel ouderen neemt toe.
Dubbele vergrijzing: Binnen de groep ouderen neemt het aandeel
hoogbejaarden (80+) toe.
Grijze druk: De verhouding tussen het aantal 65-plussers en de
beroepsbevolking wordt steeds ongunstiger, wat betekent dat minder mensen
voor meer ouderen moeten zorgen.
Oldest Old Support Ratio: Dit is de verhouding tussen mensen van 85+ en
de leeftijdsgroep 50-75, die potentieel mantelzorg kunnen verlenen.
Wereldwijde demografie
Wereldwijd verdubbelt het percentage 60-plussers tussen 2015 en 2050. In 2020
waren er voor het eerst meer 60-plussers dan kinderen jonger dan 5 jaar. De
vergrijzing verloopt sneller dan in het verleden, en alle landen staan voor de
uitdaging om hun zorg- en sociale systemen klaar te maken voor deze
demografische veranderingen.
Toekomst van zorg
Het aantal ouderen en de complexiteit van hun zorgvragen nemen toe. Tegen 2040
zal 1 op de 12 mensen 80+ zijn, en zal 1 op de 4 werknemers in de zorg werken. De
uitgaven aan zorg zullen stijgen van 13% naar 19-21% van het nationale inkomen.
Daarom is een transitie in de zorg noodzakelijk.
Organisatie Nederlandse ouderenzorg- WOZO
Het motto is: "Zelf als het kan, thuis als het kan, digitaal als het kan." Dit betekent dat
ouderen zo lang mogelijk zelfstandig en thuis moeten kunnen wonen, met
ondersteuning van mantelzorg. Leeftijd is geen reden om naar een verpleeghuis te
gaan.
Zelf als het kan
De nieuwe norm voor ondersteuning en zorg is dat ouderen zelf de regie houden,
voorbereid zijn op toekomstige beperkingen, en dat de zorg op wijkniveau wordt
georganiseerd. Reablement, ofwel het opnieuw leren uitvoeren van dagelijkse
activiteiten, is hierbij belangrijk. In uiterste gevallen wordt intramurale zorg verleend.
Daarnaast is er aandacht voor de laatste levensfase, waarbij doelen van zorg en
behandeling worden besproken (advanced care planning), er voorbereiding is voor
de kwetsbaarheid en er wordt gesproken over het levenseinde.
Thuis als het kan
Er worden nieuwe vormen van wonen ontwikkeld waarin ouderen zich thuis voelen,
hun sociaal netwerk geactiveerd wordt, en zij in een stimulerende omgeving kunnen
blijven wonen.
3
, Digitaal als het kan
Er wordt ingezet op digitale ondersteuning en zorg, arbeidsbesparende innovaties,
en digitale technologieën die bijdragen aan de zelfstandigheid en kwaliteit van leven
van ouderen.
Vijf actielijnen van de overheid:
1. Samen vitaal oud worden: Ouderen houden regie, er wordt naar elkaar
omgezien, en men bereidt zich voor op het ouder worden. Indien nodig, wordt
passende ondersteuning geboden.
2. Sterke basiszorg voor ouderen: Samenwerking binnen de basiszorg, tussen
medisch en sociaal domein, en tussen zorgverzekeringswet en wet langdurige
zorg wordt bevorderd.
3. Passende Wlz-zorg: De Wet langdurige zorg wordt aangepast om de zorg
passend en betaalbaar te houden.
4. Wonen en zorg voor ouderen: Er worden meer geschikte woningen en
omgevingen gecreëerd voor ouderen.
5. Arbeidsmarkt en innovatie: Er wordt ingezet op behoud van
zorgprofessionals, innovatie voor arbeidsbesparing inclusief technologie,
mensgerichte zorg, en ondersteuning van mantelzorgers.
Leeftijdsdiscriminatie
Leeftijdsdiscriminatie, of ageism, is het vooroordeel van één leeftijdsgroep ten
opzichte van andere leeftijdsgroepen. Het is een proces van systematische
stereotypering en discriminatie op basis van leeftijd, vergelijkbaar met racisme en
seksisme. Een nieuwe definitie benadrukt dat leeftijd ook een sociaal construct is,
dat zowel positieve als negatieve stereotyperingen kan oproepen.
Leeftijdsdiscriminatie kan bewust of onbewust plaatsvinden en kan zich op
verschillende niveaus (micro, meso, macro) manifesteren.
Sociale relaties: eenzaamheid en sociale isolatie
Sociale relaties zijn van levensbelang. Zij voorzien in een basale menselijke
behoefte en dragen bij aan gezondheid, welzijn, en onafhankelijkheid. Een
kletspraatje kan al een groot verschil maken.
Sociale isolatie is een meer objectieve toestand waarbij iemand geen of een heel
klein aantal betekenisvolle relaties heeft en geen vangnet.
Eenzaamheid is subjectief en wordt ervaren als een onplezierige discrepantie tussen
de gewenste en gerealiseerde relaties.
Emotionele eenzaamheid betekent een gebrek aan vertrouwelijk contact, terwijl
sociale eenzaamheid gaat over een gebrek aan netwerk en gezelligheid.
Interventies tegen eenzaamheid
De effectiviteit van interventies is vaak moeilijk aan te tonen. Het is belangrijk om aan
te sluiten op de behoeften en kwaliteiten van ouderen. Op datgene wat je kunt
wordt je aangesproken en het zorgt ervoor dat mensen een zinvolle taak hebben in
de samenleving. Zoals het gezegde luidt: "When you are old, you have all the
answers, but nobody asks you the questions."
Mantelzorg
Mantelzorg is zorg die verleend wordt aan naasten vanuit verbondenheid, in
tegenstelling tot vrijwilligerswerk dat aantrekkelijk is om te doen. Mantelzorg omvat
een brede betekenis, zoals hulp bij organisatie, financiën, vervoer, etc. Het is geen
4
