WEEK 1 – ALGEMENE INLEIDING, BRONNEN + OPSPORING EN CONTROLE
Strafprocesrecht
‘’Het strafprocesrecht bepaalt op welke manier en door wie wordt onderzocht of een
strafbaar feit is begaan en door wie naar welke maatstaven daarover en over de daaraan te
verbinden strafrechtelijke sancties wordt beslist’’ (Corstens/Borgers 2021).
Verhouding materieel strafrecht en formeel strafprocesrecht
Het materiële strafrecht regelt welke gedragingen worden gekwalificeerd als strafbare feiten.
Deze staan opgenomen in het Wetboek van Strafrecht. In het materieel strafrecht wordt
omschreven wanneer iets wordt aangemerkt als strafbaar feit en welke strafsanctie daarop
staat.
Het formele strafrecht staat sterk in relatie tot het materiële strafrecht. Het formele
strafrecht bevat voorschriften die omschrijven hoe de strafrechtelijke procedure dient plaats
te vinden. Het strafprocesrecht toont hoe het materiële strafrecht moet worden toegepast op
specifieke en concrete omstandigheden. Het biedt een ondersteuning voor het materiële
strafrecht, maar niet altijd. Het strafprocesrecht is nodig voor de verwezenlijking van het
materiële strafrecht.
De schakel tussen feit en reactie
Volgens Corstens en Borgers bestaat er met het strafprocesrecht een schakel tussen feit en
reactie. Indien er sprake is van een strafbaar feit, is het gevolg hiervan vaak dat er wordt
opgetreden door de overheid. Echter, het strafprocesrecht is er juist om te onderzoeken of er
een strafbaar feit is gepleegd, en zo ja, of dat er ook voor zorgt dat er een reactie optreedt.
Het strafprocesrecht regelt dus de schakel tussen feit en reactie.
Het belang van het begin van het strafprocesrecht
Het is van belang om te weten wanneer het begin van het strafproces start, omdat we dan de
regels van het strafprocesrecht moeten waarborgen een toepassen.
Het inquisitoire procesmodel (NL)
Het inquisitoire procesmodel is een procesmodel in het strafrecht waarbij de rechter een
actieve rol speelt in het verzamelen van bewijs en het onderzoeken van de zaak. Dit
procesmodel wordt door ons in Nederland gebruikt. In dit model is het de taak van de rechter
om te zoeken naar de waarheid en om alle relevante feiten te verzamelen om tot een oordeel
te komen. De waarheidsvinding staat hier centraal en de nadruk ligt op het vooronderzoek.
Ook staan de partijen hier niet naast elkaar, maar tegenover elkaar. De verdachte is geen
gelijkwaardige procespartij, maar het object van onderzoek.
Het accusatoire procesmodel
In het accusatoirde procesmodel strijden twee gelijkwaardige procederende partijen voor een
passieve rechter. In het accusatoire procesmodel hebben beide partijen een actieve rol in het
proces en dragen zij de verantwoordelijkheid voor het aandragen van bewijsmateriaal en het
voeren van verweer. In het accusatoire procesmodel heeft de rechter een meer passieve rol.
De rechter ziet erop toe dat het proces eerlijk verloopt en dat de procesregels worden
nageleefd, maar heeft niet de taak om actief op zoek te gaan naar de waarheid in de zaak.
Het is aan de partijen zelf om hun zaak zo goed mogelijk te presenteren en te verdedigen.
Opsporing (art. 132a Sv)
Op grond van art. 132a Sv wordt er onder opsporing verstaan; het onderzoek in verband met
strafbare feiten onder gezag van de officier van justitie met als doel het nemen van
strafvorderlijke beslissingen.
, - Wanneer is er sprake van opsporing? Hiervoor moet er worden gekeken naar art.
132a Sv. Zo kunnen we weten of er sprake van is.
- Het doel van opsporing (het nemen van strafvorderlijke beslissingen) is het
zwaarwegendst. Als het niet gaat om het nemen van strafvorderlijke beslissingen,
dan gaat het ook niet om opsporing.
• Aanhouding, sancties, voorzieningen, vervolging, bewijsvergaring etc.
- Opsporing is een onderdeel van het voorbereidend onderzoek.
Opsporing: reactief en proactief optreden
Reactief optreden is het optreden op het moment dat er sprake is van een redelijk
vermoeden van schuld van een gepleegd strafbaar feit. Er wordt dan opgetreden indien er
sprake is van een verdenking (art. 27).
Proactief optreden is het optreden op voorhand. Er is nog geen sprake van een verdenking
(art. 27 Sv), maar er worden mogelijke strafbare feiten opgespoord. Het op voorhand
ontdekken van strafbare feiten.
Controle
Controle is het controleren van situaties met als doel het ontdekken van strafbare feiten.
Hierbij is ook een medewerkingsplicht. Als je niet meewerkt is dat strafbaar (art. 184 Sr). Er
is hier nog geen sprake van verdenking.
Toezicht
Toezicht is het toezicht houden op het naleven van voorschriften. Dit kent vaak ook een
medewerkingsplicht. Het is te onderscheiden van opsporing, maar het kan wel in elkaar
overlopen. Synoniem is preventieve controle.
Preventieve controle en repressieve controle
Bij de preventieve controle wordt er in het licht van het bestuursrecht gecontroleerd of de
voorschriften worden nageleefd (toezicht). Het is niet met het oog op strafvorderlijke
beslissingen gericht.
Repressieve controle valt onder opsporing en is gericht om op voorhand strafbare feiten te
ontdekken (doel/opsporing). Er is nog geen sprake van een verdenking.
Sfeerovergang
Sfeerovergang betekent dat toezicht overgaat in opsporing. Er is in beginsel geen sprake
van opsporing of een verdenking. Door het toezicht houden ontstaat er een verdenking
waardoor er wordt overgegaan in opsporing.
Voortgezette toepassing
Voortgezette toepassing betekent dat er sprake is van uitoefening van een bepaalde
bevoegdheid die gebaseerd is op een wet, maar dat men vervolgens de overstap wil maken
naar de uitoefening van een bevoegdheid op basis van een andere wet, omdat er een ander
strafbaar feit wordt gevonden.
Dit kan van toezicht, controle en opsporing overgaan in elkaar. De arresten zijn hier van
belang; mag de voortgezette toepassing?
Sfeercumulatie
Sfeercumulatie betekent dat er al sprake is van opsporing en een verdenking, maar dat de
toezicht of controle bevoegdheden worden gebruikt.
Wilsonafhankelijk materiaal
,Materiaal dat onafhankelijk van de wil van de verdachte bestaat en niet wordt verkregen door
het gebruik van dwangmiddelen. Zoals documenten, bloed, weefsel etc.
- Het EHRM stelt dat het nemo-tenetur beginsel niet van toepassing is op dit
wilsonafhankelijk materiaal, want het is niet afhankelijk van de wil van de verdachte
en ziet dus niet op zijn medewerking. (al bestaand materiaal)
Het nemo-tenetur beginsel
Het nemo-tenetur beginsel is neergelegd in art. 6 EVRM en EHRM Funke. Hierin is bepaald
dat er geen medewerkingsplicht geldt voor een verdachte, hij hoeft als verdachte niet mee te
werken aan zijn eigen veroordeling.
HR Geweer
= voortgezette toepassing (toeval)
- Feiten: controle op grond van de drankwet, kijken of die wet werd nageleefd en
eventueel strafbare feiten waren. Opsporingsambtenaren troffen een geweer aan
tijdens hun controle en namen deze in beslag op grond van de vuurwapenwet. Er
werd dus geswitcht naar een andere wet.
- Rechtsregel: de voortgezette toepassing is toegestaan, mits het strafbare feit
waarvoor van wet wordt veranderd per toeval wordt ontdekt. . Er moet wel aan de
voorwaarden van beide wetten worden voldaan.
- Indien het NIET per toeval is -> détournement de pouvoir
HR Controle vs. opsporing
= voortgezette toepassing + sfeercumulatie
- Feiten: de politie had een controlebevoegdheid gebruikt, terwijl er sprake was een
verdenking van diefstal (er moest dus opsporing worden gebruikt i.v.m. verdenking).
- Rechtsregel: de controlebevoegdheid mag niet uitsluitend/alleen worden ingezet om
opsporingsbevoegdheden uit een andere wet in te zetten. De controlebevoegdheid
moet mede zijn ingezet om daadwerkelijk te controleren.
• Dus: je mag niet een bevoegdheid gebruiken voor alleen de diefstal, het moet
dan voor beide worden gebruikt. Dus en voor vragen naar legitimatie én voor
diefstal. ‘blauwe boekje’
- Eigenlijk hetzelfde als in HR Dynamische verkeerscontrole
- Indien NIET aan deze rechtsregel gehouden = détournement de pouvoir
= sfeercumulatie
- Rechtsregel: toegestaan, mits waarborgen in acht worden genomen. EN indien het
doel wordt verwezenlijkt.
HR Dynamische verkeerscontrole
= voortgezette toepassing
- Feiten: de politie houdt verkeerscontroles, om zo tegelijkertijd strafbare feiten op te
sporen. Vooral bij personen die verondersteld worden crimineel actief te zijn. De
vraag was of de politie met de bevoegdheid tot controle ook de strafbare feiten mocht
opsporen.
- Rechtsregel: zolang een controlebevoegdheid mede is uitgeoefend ter controle, is die
uitoefening rechtmatig, ook indien die bevoegdheid daarnaast het verrichten van
opsporingshandelingen mogelijk maakt waarop deze bepalingen zien. Er moet een
daadwerkelijke controle hebben plaatsgevonden.
• Dus: je mag niet een bevoegdheid gebruiken voor alleen de strafbare feiten,
het moet dan voor beide worden gebruikt. Dus en voor vragen naar legitimatie
én voor strafbare feiten.
, HR Project MOE-lander
= selectie - onderscheid
- Feiten: er was een verkeerscontrole op grond van het moelander project. Voertuigen
met een midden of oost Europees kenteken werden eerder gecontroleerd dan
andere. Er werd gesteld door de verdediging dat er sprake was van discriminatie. Het
Hof vond dat het geen discriminatie was, omdat de auto’s werden gepakt en niet de
inzittenden. HR spreekt dit tegen, want in de meeste gevallen komt de persoon
overeen met het kenteken.
- Rechtsregel: bij de selectie van de te controleren personen, mag er geen
onderscheid gemaakt worden op onder meer (heel ruim) levensovertuiging, ras of
godsdienst. Hier werd dat wel gedaan, want ras.
HR Saunders
= wilsonafhankelijk materiaal
- Rechtsregel: het nemo-tenetur beginsel is niet van toepassing op wilsonafhankelijk
materiaal.
= Wilsonafhankelijk materiaal is materiaal dat onafhankelijk is van de wil. Het is materiaal dat
bestaat, of je het nou wil of niet.
• Bijv. dna, documenten.
• OOK verklaringen of materiaal dat vóór verdenking bestond waarbij een
medewerkingsplicht gold.
- Uitzonderingen zijn neergelegd in HR Funke en HR Jalloh
HR Funke
= fishsing – documenten zonder weten bestaan
- Rechtsregel: documenten waarvan het bestaan niet zeker is, vallen onder
wilsafhankelijk materiaal (fishing).
HR De Legé/Nederland
- Rechtsregel: documenten die zijn verkregen onder dreiging van sancties leveren
geen schending op.
HR Jalloh
= buitenproportionele dwang - wilsafhankelijk
- Feiten: braakmiddelen toedienen om bolletje drugs eruit te krijgen. Tegen de wil in.
- Rechtsregel: materiaal dat onder disproportionele dwang is verkregen levert een
schending van art. 6 EVRM/ nemo-tenetur op. Er moet dan wel echt sprake zijn van
een buiten proportionele dwang.
HR Biometrische ontgrendeling smartphone
= geringe dwang - wilsonafhankelijk
- Feiten: vinger vastpakken om smartphone te ontgrendelen.
- Rechtsregel: er moet echt sprake zijn van een hele erge disproportionaliteit, wil er
een schending van nemo tenetur zijn.
WEEK 2 – BIJZONDERE OPSPORINGSMETHODEN + DRIE DOMEINEN
Klassieke opsporing
Klassieke opsporing is het onderzoek naar aanleiding van een redelijk vermoeden dat een
strafbaar feit is begaan. Er moet daadwerkelijk een strafbaar feit zijn gepleegd, waardoor en
een verdenking (art. 27 Sv) is ontstaan. Klassieke opsporing in het strafrecht verwijst naar de
traditionele methoden die worden gebruikt om bewijs te verzamelen in een strafzaak.
Vroegsporing
