Samenvatting van hoofdstuk 13 uit Nectar. De stof is behandeld in klas 5 van het VWO. Hoofdstuk 13 is het hoofdstuk van het zenuwstelsel. De samenvatting behandeld alle vijf de paragrafen en bevat ondersteunende afbeeldingen en Binas tabellen.
Het zenuwstelsel is opgebouwd uit het centrale en het perifere zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel bestaat uit
zenuwcellen (ook wel neuronen genoemd) en het perifere zenuwstelsel bestaat uit zenuwen, bundels uitlopers van
neuronen. Het perifere zenuwstelsel verbindt het centrale zenuwstelsel met spieren en klieren.
Het centrale zenuwstelsel (88C, 88J, 88A)
De hersenen en het ruggenmerg bestaan uit grijze stof en witte stof. Grijze stof kleurt donker en wordt gevormd
door de cellichamen van miljarden neuronen. Witte stof is licht van kleur door myeline, een vetachtige stof.
In de hersenen liggen de cellichamen aan de buitenzijde en de uitlopers met myeline aan de binnenzijde. In het
ruggenmerg is dat andersom. Het wervelkanaal om het ruggenmerg is hard en biedt bescherming. De hersenen
worden aan de buitenzijde omsloten door de schedel en direct aangrenzend liggen drie hersenvliezen waartussen
hersenvloeistof stroomt: extra bescherming tegen schokken en een afvoerroute van afvalstoffen.
De bloed-hersenbarrière wordt gevormd door endotheelcellen van de haarvaten in de hersenen en door astrocyten,
zogenaamde gliacellen (steuncellen). De bloed-hersenbarrière beschermt de hersenen tegen ongewenste stoffen,
maar helaas ook tegen nuttige medicijnen (bron 2).
Grote hersenen (88C)
De grote hersenen bestaan uit een linker- en rechterhelft, met elkaar verbonden via de hersenbalk. De grote
hersenen ordenen en verwerken de informatie afkomstig van zintuigen. Daarnaast zijn ze betrokken bij logisch
redeneren, je wil, je bewustzijn, geheugenfuncties en emoties. Informatie uit allerlei delen van de hersenen wordt
doorgegeven via neuronen in het donkere deel, de hersenschors.
Hersenschors (88C)
Binnenkomende informatie in de hersenen gaat naar sensorische centra in de schors die bij een specifiek zintuig
horen. De informatie komt aan in het primaire deel van de sensorische centra waarna bewustwording plaatsvindt.
De informatie wordt vervolgens gekoppeld aan geheugen-informatie die is opgeslagen in het secundaire deel van de
sensorische centra. Hierdoor kun je de binnenkomende informatie beter interpreteren. Elk type zintuig heeft een
eigen primair en secundair gebied in de schors. Hoe omvangrijker en complexer de informatiestroom, hoe groter elk
van de sensorische centra.
De binnengekomen informatie kan er toe leiden dat je bepaalde reactie wilt geven. Om lichaamsdelen aan te sturen
worden motorische centra in de hersenschors aangeschakeld. Zenuwcellen in de primaire motorische schors
‘bedenken’ bijvoorbeeld wat voor bewegingen gemaakt moeten worden. De primaire motorische schors wordt
gevormd door kleine gebieden met neuronen die allemaal een eigen groep met spieren aansturen. De primaire
motorische schors is verbonden met gebieden in de secundaire motorische schors. De secundaire motorische schors
bevat de ‘geheugen’-informatie over hoe de spieren hun bewegingen gecoördineerd kunnen uitvoeren.
De motorische schors van de rechter hersenhelft bestuurt de linkerzijde van het lichaam en die van de linkerhelft de
rechterzijde. Hoe nauwkeuriger de beweging moet zijn, hoe groter het aandeel van een lichaamsdeel in de primaire
motorische schors (bron 4).
De tussenhersenen (88C, 87B)
Tussen de hersenstam en de grote hersenen liggen twee regelcentra:
- Thalamus:
De thalamus selecteert welke impulsen afkomstig van zintuigen naar de verschillende delen van de
hersenschors gaan. Door bepaalde impulsen te remmen worden bijbehorende prikkels niet verwerkt en
reageer je niet overal op. Belangrijk voor het functioneren van de thalamus is de stof GABA (een
neurotransmitter)
, - Hypothalamus:
Betrokken bij de homeostase. Hier bevinden zich onder andere de ‘thermostaat’ (regeling van
lichaamstemperatuur) en de ‘biologische klok’ (regeling activiteit door de dag heen). Regeling vindt vaak
plaats door aansturing van de hypofyse, een hormoonklier.
Kleine hersenen (88C)
De kleine hersenen spelen een belangrijke rol in het coördineren van bewegingen (in nauwe samenwerking met de
grote hersenen, de hersenstam en het ruggenmerg).
Hersenstam (88C, 88L)
De hersenstam bestaat uit drie delen: pons, middenhersenen en verlengde merg. Ze hebben alle drie hun eigen
functies:
- Pons: verbindt grote en kleine hersenen, tussenstation tussen je evenwichtszintuig en de kleine hersenen.
- Middenhersenen: spelen onder andere een rol bij reflexen van het zien en het horen.
- Verlengde merg: verbindt de hersenen met het ruggenmerg. Hier kruisen de zenuwbanen waardoor de
linker hersenhelft informatie krijgt uit de rechter lichaamshelft en andersom. Tevens zijn hier verschillende
regelcentra terug te vinden.
Ruggenmerg (88J, 88L)
Het ruggenmerg verbindt het grootste deel van het perifere zenuwstelsel met het centrale zenuwstelsel. Van hieruit
ontspringen 31 paar ruggenmergzenuwen die verbinding maken met je organen in de romp en ledematen (bron 5).
Voor het ruggenmerg heet het aanvoerende deel een verdikking, het spinaal ganglion aan de rugzijde. Hier zitten de
cellichamen van de aanvoerende zenuwcellen bij elkaar. De cellichamen van de afvoerende zenuwcellen liggen in de
grijze stof van het ruggenmerg. Buiten het ruggenmerg liggen nog twee grote zenuwbanen: de grensstrengen. Zij
stimuleren of remmen de werking van een aantal organen, zoals hart, maag en longen.
Reflexen (88K)
Een reflex is een reactie op een prikkel zonder of voordat bewustwording optreedt. Reflexen hebben een
beschermende werking. Sommige reflexen zijn vanaf de geboorte aanwezig, aangeboren reflexen. Andere reflexen
moet je min of meer leren, aangeleerde reflexen. De volledige weg die een reflex aflegt (via ruggenmerg of
hersenstam) wordt een reflexboog genoemd (bron 6).
Paragraaf 2
Bouw van cellen in het zenuwstelsel (88A)
Het zenuwstelsel bestaat uit neuronen en gliacellen. Gliacellen voeden/steunen neuronen, bieden bescherming,
ruimen beschadigde cellen op en verwijderen stoffen die rol spelen bij doorgeven van impulsen.
Neuronen zorgen voor informatieoverdracht. Neuron bestaat uit cellichaam met celkern en twee typen uitlopers:
één of meer dendrieten en een axon. Dendrieten voeren impulsen van zintuigcellen (of andere neuronen) naar het
cellichaam aan. Axonen voeren impulsen af. De aftakkingen van axon eindigt in synapsen: plaatsen waar het neuron
zijn informatie overdraagt aan een andere neuron via een
neurotransmitter.
Functies neuronen (88A)
Drie typen neuronen. Sensorische neuronen (cellichamen in romp in spinale ganglia) ontvangen impulsen van
zintuigcellen en voeren die naar het CZS. Ze hebben lange dendrieten en korte axonen. Schakelneuronen schakelen
impulsen van sensorische en andere neuronen uit CZS door. Ze hebben niet allemaal een myelineschede.
Motorische neuronen CZS naar spieren of klieren. Ze hebben korte dendrieten en lange axonen.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper fieneverts. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
