HC1, Karel V en de Nederlanden
Van regio naar staat (politiek)
Standenmaatschappij
1. Geestelijkheid → privileges
2. Adel → privileges
3. Bourgeoisie → Burgers + Boeren → plichten
Overgang van de Middeleeuwen naar Nieuwe tijd
- De val van Constantinopel → documenten worden verspreid door Europa → Renaissance →
Humanisme → Zuiderroute
- Collectief naar Individu
Dynastie politiek 15e eeuw
Concurrentie strijd → Grote adellijke huizen proberen heerschappijeenheden te vergroten door
‘nieuwe monarchieën’ te vormen
Middelen:
- Strategische huwelijken
- Allianties om gunstige erfenissen te bemachtigen
- Koop en verkoop van territoria
- Oorlogsvoering
Vorst:
- Sacrale functie
- Handhaving vrede + recht
- Oude traditie
- Persoonlijke band met volk → reist door het land met hofhouding
Renaissance
- Individualiteit
- Mensenrechten
- Opkomst Burgerij
- Homo universale
- Menselijke rede, de ratio
- Ontstaan autonome staten (balance of power) → diplomatie
Thomas Hobbes (1588-1679)
- Leviathan 1651
- De mens heeft van nature rechten
- Een staatsmacht is noodzakelijk ter handhaving van de natuurwetten
- Allen het onbeperkte geweld van de heerser is in staat de individuen in bedwang te houden
Keizer Karel V 1500-1558
‘De laatste wereldmonarch’
De Bourgondische Nederlanden → van kerngebied tot een onderdeel van een wereldrijk
,- 1543 territoriale eenheid → losmaking uit het Franse + Duitse rijksverband
- 1531 Collaterale Raden → De raad van State, Geheime raad, Financiële raad
- Karel V laat zich vertegenwoordigen door stadhouders
- 1549 Pragmatieke Sanctie
- Alle gewesten onder 1 bestuur
- Basis voor de moderne eenheidstaat
Van Republiek naar Koninkrijk der Nederlanden
Spaanse troepen worden niet meer betaald → plunderingen → Spaanse Furie, Val van Antwerpen
1576 Pacificatie van Gent:
- Gezamenlijke opstand tegen de Spaanse troepen
- Plakkaten tegen ketters worden opgeschort
- De Spaanse Troepen dienden Nederland te verlaten
- De Staten- Generaal op eigen initiatief bij elkaar
- De oude privileges van de wereldlijke en kerkelijke instanties moesten worden hersteld
- Tolerantie voor beide godsdiensten
- Willem van Oranje → aanvankelijk stadhouder voor de landsheer → nu leider vd. opstand
1581 Plakkaat van Verlatinghe
- Onafhankelijkheidsverklaring van de Nederlanden
- Voorloper van de grondwet
- Vorst + volk hebben een ongeschreven contract
- Vorst : Tiran of in strijd met de rechten en vrijheden van de gewesten → afzetten mogelijk
De Republiek: Uitzondering in het vroegmoderne Europa
- Niemand van de opstandelingen had bewust naar een Republiek gestreefd → men wilde alleen de
‘goede oude tijden’ herstellen waarin de vorst de vrijheden en privileges van zijn steden, gewesten
en onderdanen garandeerden
- Zo’n vorst was na de afzwering van Filips II wel gezocht, maar niet gevonden
- Vanaf 1588 gaan de opstandige gewesten door als Republiek
Van Oldenbarnevelt hervormde staatsbestel Republiek
Staten Generaal Buitenlandse politiek + oorlogsvoering
Raadspensionaris Leidde de Staten vergaderingen, belast met de voorbereiding en uitvoering
van de besluiten, Voerde onderhandelingen met buitenlandse mogendheden,
was feitelijk minister van buitenslandse zaken
Stadhouder Bevel over het leger, verantwoording aan de Staten schuldig
Gewesten Landsheerlijke taken
De grote vergadering 1651, Agenda:
- Het stadhouderschap
- De religie → het liefst een theocratie → geloof voorop, staat gebaseerd op godsdienst
,- Het leger
- De toetreding van Drenthe en Brabant tot de Staten- Generaal
De ‘Ware Vrijheid’, 1e stadhouderloze tijdperk (1650-1672)
Ware vrijheid omdat het niet neerkomt op 1 persoon, maar een groep onderwezen mensen.
- Johan de Witt (1625-1672) Raadspensionaris, Republikein, Regent
- Amsterdam als centrum van de wereldhandel → hoogtepunt, Gouden eeuw
- Hollands belang stond voorop
- Republikeinse staatsvorm
- Spreiding van macht, overleg en consensus
- Staat hield toezicht op de publieke kerk en leger
- Geen dynastieën
- Zwak centraal gezag
Raadspensionaris Johann de Witt verliest regie tijdens het rampjaar
- Frankrijk, Engeland, Munster en Keulen verklaarden De Republiek in 1672 de oorlog → werden
economisch beperkt door de Republiek
- Het grootste leger van Europa sinds de Romeinen stond voor de deur → Rampjaar
- Slechte staat grondtroepen → vooral geïnvesteerd in schepen voor de handel
- De bevolking roept om een Oranje stadhouder
- Stadhouder Willem III benoemd
- ‘Redder van de Republiek’
Stadhouder/ koning Willem III (1650-1702)
- Vrede van Nijmegen 1678 → De Republiek krijgt zijn verloren gebieden terug
- Willem III vergroot defensie uitgaven → grote Fransen dreiging
- Engeland 1685, Koning Jacobus II, katholiek vorst op de Engelse troon
- Protestanten doen een beroep op Willem III en Mary Stuart II, om iets aan de Engelse katholieke
koning te doen
- Willem III valt Engeland binnen (1688) → Glorious Revolution
- Willem III verovert de Engelse troon (1689) → King in Parliament
Engeland wordt bondgenoot
Tweede Stadhouderloze Tijdperk (1702-1747)
- In 1702 stierf stadhouder Willem III kinderloos
- De Staten van Holland besloten geen nieuwe stadhouder aan te stellen
- De relatie tussen Willem III en de inwoners van de Republiek raakte verstoord in de laatste 14 jaar
van het leven van Willem III → ook koning van Engeland erbij
- Grote schuldenlast Republiek door oorlogen tegen Lodewijk XIV
- Slechte economische positie verhinderde het terugdringen van de schuldenlast
1713, De Vrede van Utrecht
Getekend door: Lodewijk XIV v. Frankrijk + Filips V van Spanje + Johan V van Portugal, Ann van Groot-
Brittannië + Johan V van Portugal, Victor Amadeus II van Savoye en De Republiek der 7 verenigde
, Nederlanden
Republiek wordt zwak, Engeland wordt sterk
Willem IV 1711-1751
- Willem IV Stadhouder van de 4 Orangistische gewesten → Friesland, Groningen, Gelderland,
Overijsel
- 1734 trouwde dochter (Anna van Hannover), van koning George II van Engeland
- 1747 Oostenrijkse troepen vallen het gewest van Vlaanderen aan
- 1748 Willem IV Stadhouder van alle 7 provincies
- Zou vernieuwing door kunnen voeren, maar zoekt juist steun bij de regenten
- Sterft in 1751, Stadhouderschap wordt erfelijk
Willem V de laatste stadhouder
- Zoon Willem V nog minderjarig
- Regentschap: Anne prinses van Groot
- Brittannië, en hertog van Brunswick
- In 1766, Willem V meerderjarig + stadhouder
- In 1767, trouwde met Wilhelmina van Pruisen
- Wapenhandel via Suriname → stimulans van de onafhankelijkheid van de VS
- 1780, 4e Engelse Oorlog → Nederlaag vd. Republiek
- Economische achteruitgang + werkeloosheid
- Prinsgezinden → maatschappelijke toplaag met traditionele aanhang in de rijkere volksklasse
Patriotten
- Oppositionele regenten en burgers uit de middenklasse
- Inspiratie → Franse verlichtingsidealen en de Amerikaanse Revolutie
- Eisen een meer democratisch regeringssysteem
- 1781 pamflet ‘aan het volk van Nederland’
- Joan Derk van der Cappellen tot den Pol (1441-1784)
-‘ zorg voor de vrijheid van drukpers want zij is de enige steun van Uw nationale vrijheid
- Als men niet vrij tot zijn medeburgers kan spreken en hen niet bijtijdse kan waarschuwen
wordt het volk onderdrukt
- Ideologie
- Geworteld in het verleden →heroveren vd. vrijheid
- Herleving, voortzetting en voltooien van de opstand
- Idealisering en politisering van ‘het volk’ → burgerlijke inspraak
- Geloofsvrijheid en tegen discriminatie van minderheden
- Hoe? → Reorganisatie van de schutterijen →instrumenten van de ‘volkswil’
Einde van de Republiek
- Wilhelmina van Pruisen (vrouw Willem V) krijgt hulp van haar broer → patriotten vluchten naar
Frankrijk
