HC 1, Van Gouden naar Zilveren Eeuw
De Teredo Navalis – (De Paalworm of Boormossel,1731)
De dijken bij Paalgrave breken door, Deze waren versterkt met palen
1732, ingepolderde landschappen zijn nog 50% bruikbaar
De Teredo Navalis is een worm/ mossel boort door hout heen → Amsterdam is op palen gebouwd
Bestaansbedreiging
Sodomie in Utrecht (1730-1732)
- De Gretigheid Verheerlijkt
- Mannenliefde → Nalatende het gebruik der vrouwen
- Mannen worden ontdekt → Vervolging → Sodomie door Nederland, vele veroordeeld/ vermoord
Economie van de Republiek (18e eeuw)
- Spaanse Successieoorlog (1701-713)
- Economie stagnatie vanaf 1740
- 3 Pijlers voor de Economie
1. Moedernegotie
De doorvaart bij de Sont: aantal schepen bijgehouden
Gouden eeuw: 60/ 70 % Absolute getallen:
1720: 45% 1721: 1074 schepen
1760: 40% 1736: 2292 schepen
1780: 30%
Andere landen streven Nederland voorbij door mercantilisme → Gevolgen voor de Nijverheid
2. Agrarisch
- 50% werkt in de landbouw
- Paalwormenplaag zorgde voor een stijging van de pacht prijzen
- Veepest: 1714 – 1720, 1744 -1754 en 1769 - 1784
3. Handel/ Kooplieden
- Trekken weg
- Verdienen vooral aan het uitlenen van geld
Schematisch overzicht 1588-1813
1
,Wat waren de politieke gevolgen van de stagnatie van de Republiek in de 18 e eeuw
Politieke situatie rond 1780
De Republiek was een uitzondering in Europa:
1. Regeringen dienen de burgers
2. Republiek, geen monarchie
3. Erkend bij Vrede van Munster 1648
Wat was het?
- Staat, geen Natie
- Statenbond, geen Eenheidsstaat
- Nationaal gevoel ontbrak
- Geen eenheidstaal
- Lange reistijden, geen ontwikkelingen voor gewesten onderling
Machtspositie van de Stadhouder (Willem V)
Vermengd tussen formele bevoegdheden en informele praktijken
1. Dienaar van de Staten van de soevereine gewesten
2. Hij was kapitein-generaal en admiraal- generaal
3. Sterke greep op het staatsbestel oa. invloed op het benoemen van de stadsbesturen
4. Invloed door veel vertrouwelingen op diverse niveaus
1781, De Slag om de Doggersbank
- De VS wil zich afscheiden van GB, Frankrijk probeert ze te helpen
- De Republiek probeerde hiervan te profiteren → Wapenhandel met de VS via Suriname
- GB begint oorlog → 4e zeeslag, beide niet echt gewonnen → Strategische verliezer: Republiek
Gevolgen
1. De oorlog maakten vele mensen politiek bewust (proces van politisering)
2. Grote economische schade voor de Republiek (werkeloosheid + paupers nemen toe)
3. Bezorgdheid over moreel verval
4. Gezagscrisis, Men luisterde niet meer naar machthebbers
1781 Johan Derk van der Capellen tot den pol– Aan het volk van Nederland
- ‘Het land behoort aan U allen met elkaar, en niet aan de Prins met zijn groten alleen.’
- ‘Alle mensen zijn vrij geboren. De een heeft van nature over de ander niets te zeggen.’
- ‘God, ons aller vader heeft de mens geschapen om gelukkig te worden en aan alle mensen – de
verplichting opgelegd, om elkaar gelukkig te maken.’
Directe lijn met Amerika → Wie heeft de macht → discussies
Verlichting in de Republiek
Roegings & van Sas (2014). Proces van politisering kan alleen vanuit de achtergrond van de
Verlichting begrepen worden;
2
,1. Internationale positie van de Republiek van de Franse publicaties
2. Meer aandacht voor publicaties buiten de Bijbel, bijvoorbeeld spectatoriale tijdsschriften
3. Maakbaarheid van de Samenleving (Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen)
Invloedrijke Verlichte personen die leidde tot Gewetensvrijheid
Perikels (495-429 v. chr.)
Burgers moeten politieke gelijkheid genieten om vrij te kunnen regeren geregeerd te worden.
Hobbes (1588-1679)
Het Sociaal Contract, de staat en haar onderdanen hebben een contract met elkaar geslote. De staat
heerst en de onderdanen volgen, maar wanneer de staat de afspraken niet nakomt mag je het
bestuur afzetten
Locke (1632-1704)
De overheid ontvangst slechts die hoeveelheid macht die de burgers. In de vorm van een ‘sociaal’
contract wensen af te staan. De overheid dient representatief te zijn voor de opvattingen van de
burgers. Individuele vrijheid is hierbij de norm. De vrijheid kan alleen ingeperkt worden volgens de
regels die de burgers onderling afspreken
Rousseau (1712-1778)
Vrijheid ontstaat bij participatie in gemeenschap De zaken van de staat zijn ook de zaken van haar
burgers. Wens tot directe democratie: ‘ de bestuurden moeten de bestuurders zijn.’
Revolutie in de Republiek
- Patriotten (‘kezen’): gegoede en kleine burgerij, Aanhangers van de Verlichting
- Programma van de Patriotten:
1. Macht: Herstel van de internationale machtspositie van de Republiek
2. Mede zeggenschap: burgers in het lokale bestuur
3. Morele herbewapening: Terugkeer naar de oud vaderlandse deugdzaamheid, volgens het
eigentijdse Verlichtingsdenken
Dus, Tegen:
- Corruptie (Willem V)
- Nepotisme, bij de stadshouders bijvoorbeeld
- Gekozen bestuurders, zij maakten ons voorheen machtig
- Gelijke rechten voor Katholieken, volgens verlichte gelijkheid
Doel: ‘Grondwettige Herstelling’
Patriotten vs. Prinsgezinden
Politisering van de jaren ’80 uitte zich in:
1. Petities
2. Burgerbewapening (als uiting van burgerzin, we zijn bereid het wapen op te pakken, omdat wij een
democratie willen, politiek activisme)
Burgeroorlog
- Macht overgenomen in Utrecht, Holland, Overijsel en Groningen
- Burgeroorlog (je): 1784-1787 → Utrecht, Rotterdam
- Willem V vlucht uit Den Haag naar Nijmegen 1785
3
, - Vuurgevecht bij Jutphaas (9 mei, 1787) → Doden vallen
- 28 juni 1787, Wilhelmina van Pruisen vraagt hulp aan haar broer → Oranje restauratie
- Patriotten vluchten richting Frankrijk
Succes van Oranje restauratie was betrekkelijk
- Bewind werd overeind gehouden door Engeland en Pruissen en voerde zelf weinig hervormingen
door
- Ondergronds bleef het patriotisme bestaan
- 1775- 1783 Amerikaanse Vrijheidsoorlog
- 1789 Franse Revolutie
1795 Bataafse Republiek
- 1792, Fransen gaan oorlogen voeren om de Revolutie te verspreiden
- Alliantie tussen Nederlandse Patriotten en Fransen
- Waarom gaven de Fransen steun?:
- Oprechte streven naar verspreiding idealen vd. revolutie
- Financieel gewin
Resultaat: De Bataafse Republiek was binnen de internationale politiek een satelliet staat van Fr.
Willem V vlucht naar Engeland (18-01-1795)
Eenheidsstaat en Natievorming
1795: Einde Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Bataafse Republiek
1796: Nationale vergadering komen bijeen, er zijn 3 stromingen:
1. Federalisten (provinciale soevereiniteit)
2. Moderaten (pragmatische eenheidstaat)
3. Revolutionairen (ook principe van de eenheidsstaat, maar moest snel worden
afgedwongen)
Wat komt in de grondwet? Hoe wordt er bestuurd?
Grondwet
1798: De Staatsregeling, de 1e grondwet van ‘Nederland’ olv. Radicale Bataven met hulp vh. Franse
leger:
- Nederland als eenheidsstaat
- Alle Nederlanders werden gelijk voor de wet
- Kerk en Staat gescheiden
Bestuur:
- Uitvoerend bewind van 5 Directeuren
- 8 Bakministers
- 8 Departementen, verdeling met inspraak vd. burgers
De Praktijk van Bestuur
- Er kwam een einde aan de democratische experimenten op lokaal niveau en het bestuur werd top-
down georganiseerd, gericht op exclusieve en een smalle basis → Oligarchie?
- Uitvoerend Bewind verviel in Nepotisme en Dictatoriaal optreden
4
