HC1: Inleiding en nationaliteitsrecht
Indeling van de colleges dit blok:
1. Inleiding en nationaliteitsrecht
2. Toegang en toelating
3. Regulier en asiel
4. Asiel, geloofwaardigheid en non-refoulement
5. Regulier: gezinsvorming en gezinshereniging en arbeid en EU
6. Niet rechtmatig verblijf en beëindiging
7. Geen college
8. Rechtsbescherming en gastcollege rechters
→ De rechtsbescherming bij vreemdelingenrecht wijkt nogal af van het reguliere be-
stuursrecht!
Wat is de inhoud van het vak? Het doel is om de hoofdlijnen van het Nederlandse vreemdelingen-
recht te behandelen. Let op: dat betekent dat er ook veel aandacht wordt besteed aan Europees
recht, zowel op het gebied van het asielrecht (Gemeenschappelijk Europees asielsysteem) als op
het gebied van het reguliere migratierecht (bijvoorbeeld de Unieburgerschapsrichtlijn). Je kan op het
tentamen ook vragen krijgen over richtlijnen.
In Nederland hebben we bezwaar tegen een dubbele nationaliteit en dit is ook niet toegestaan.
Waarom? Dat is tweeledig:
• (Diplomatieke) bescherming: welk land moet welk initiatief nemen?
• Militaire dienst: wat als landen waar je een nationaliteit van bezit, in conflict raken met elkaar?
Zie ook het voorgeschreven rapport van de Nationale Ombudsman over het verlies van Nederlan-
derschap (ve16000919).
Een derde land is een land buiten de Europese Unie. De Terugkeerrichtlijn zegt iets over de regels
die gelden voor het laten terugkeren van mensen naar het land van herkomst of een veilig derde
land. Er zijn ook veilige derde landen. Er zijn lijsten met landen waarvan wordt aangenomen dat de
mensen uit deze landen in principe veilig zijn. Je moet wel nog altijd een individuele toets doen om
te kijken of dat daadwerkelijk zo is, maar dit wordt in principe in een verkorte procedure afgedaan
(één interview in plaats van twee en de procedure bij de rechtbank verloopt veel sneller).
Recente ontwikkelingen in het vluchtelingenrecht:
• Er was een enorme toestroming van vluchtelingen naar Nederland vanaf 2015 en achter-
standen bij de IND.
• Gezamenlijke grenscontroles: Frontex wordt omgevormd. Bij de vluchtelingencrisis was vrij
veel ruzie tussen lidstaten onderling hoe de gezamenlijke grenscontroles moesten verlopen
en hoe de vluchtelingen verdeeld moesten worden over Europa. Mogen vluchtelingen zelf
dan niet kiezen? Gaan we in dit vak niet veel aandacht aan besteden.
• Opvang van asielzoekers die niet rechtmatig in Nederland verblijven. Wat is hierin de positie
van gemeenten? Er is inmiddels een akkoord tussen de VNG en het kabinet ondertekend
over opvanglocaties. Als je niet rechtmatig in Nederland verblijft, heb je in principe geen recht
op voorzieningen. Voor ouders met kinderen gelden uitzonderingen. Ook zijn daarvoor be-
paalde gezinslocaties, zoals Emmen. In principe wordt nog steeds gewerkt naar uitzetting.
Er is een nieuwe uitspraak gewezen waarin staat dat het eigenlijk moet gelden voor iedereen.
Gemeenten deden dat al.
• Het kinderpardon is verruimd en tegelijkertijd afgeschaft. Er is een advies van de Raad van
State over het verplaatsen van de discretionaire bevoegdheid naar de IND. Er is een rapport
uitgekomen van orthopedagogiek Groningen dat het schadelijk is voor kinderen om terugge-
stuurd te worden. Daarmee is er heel veel druk gezet, ook mede door de zaak van Howick
en Lili. Er is een politiek compromis uitgekomen om voor bestaande gevallen het kinderpar-
don tijdelijk te verruimen. Het is afgeschaft voor nieuwe gevallen (mensen die vier jaar en
negen maanden in Nederland zijn, hebben hier bijvoorbeeld geen recht op, want je moet er
namelijk vijf jaar wonen). De discretionaire bevoegdheid is afgeschaft en gaat in mandaat
naar het hoofd van de IND. Zie ook het stuk op Nestor.
1
, • Maar ook: Global Compact on Migration en Global Compact on Refugees (onder auspiciën
VN): ‘pact van Marrakesh’. Het gaat om niet bindende documenten. De Belgische regering
is hierover gevallen. Het document wijst erop dat het beter is om te integreren (burden sha-
ring; lastenverdeling vluchtelingen goed verdelen). Er is discussie over of het document bin-
dend is of niet. De VN vindt van niet, maar Thierry Baudet bijvoorbeeld wel.
• Aanbod van het Rode Kruis om vrouwen en kinderen van IS-strijders uit Koerdische kampen
te halen.
• Brexit
• Verslechterde situatie in Venezuela en een coup in Soedan.
Staatloze mensen zijn mensen zonder nationaliteit. Hoe kan dit? Je bent staatloze als je geboren
bent uit staatlozen of als je nationaliteit is ontnomen na oorlogssituaties (bijvoorbeeld minderheids-
groeperingen). Als je kan aantonen dat je staatloos bent kan je de Nederlandse nationaliteit krijgen.
Meest recente cijfers in Nederland:
• In 2017 hebben 14.270 mensen asiel aangevraagd. In 2016 was dit 18.170, in 2015 58.850.
Totale asielinstroom: 31.330
• Top 10 2017: 1. Syrië, 2. Eritrea, 3. Irak, 4. Iran, 5. Marokko, 6. stateloos, 7. Onbekend, 8.
Algerije, 9. Afghanistan, 10. Turkije.
• Cijfers februari 2017: 1. Syrië (217), 2. Eritrea (237), 3. Iran (209)
• Cijfers UNHCR: in 2018 kwamen de meeste nieuwe vluchtelingen uit Syrië, daarna Afgha-
nistan en Zuid-Soedan.
Vreemdelingen zijn, onder het nationaliteitsrecht, personen die niet de Nederlandse nationaliteit be-
zitten. Art. 2 lid 1 Gw regelt het Nederlanderschap. Er zijn twee uitgangspunten binnen het nationa-
liteitsrecht: afstamming en naturalisatie. Door afstamming kan jouw kind de Nederlandse nationaliteit
krijgen als jij deze ook hebt (ius sanguini). In Nederland geldt geen ius soli (dus geen verkrijging van
nationaliteit als je geboren bent op het Nederlandse grondgebied). Als je een gemengd stel bent,
dan krijgt het kind twee nationaliteiten. Het is dan niet zo dat je de Nederlandse nationaliteit moet
opgeven, want je hebt beiden bij je geboorte verkregen.
Er zijn verschillende categorieën vreemdelingen, zoals asielzoekers, gezinshereniging, arbeidszoe-
kenden en studenten uit het buitenland. Het vreemdelingenrecht is vooral migratierecht:
o Toelating en verblijf
o Toegang, verblijfstitels
o Rechtsbescherming
o Vreemdelingenbewaring, verblijfsbeëindiging, uitzetting
Vreemdelingenrecht in bredere zin omvat ook integratie, zoals inburgering en naturalisatie. Vreem-
delingenrecht gaat niet alleen om verblijfsvergunningen asiel maar ook om reguliere verblijfsvergun-
ningen (alles wat niet asiel is).
Positiebepaling van het huidige vreemdelingenrecht:
• Jaren negentig: sterke stijging aantal asielverzoeken, fixatie op aantallen, oorlog in Joego-
slavië
• Wijziging Vreemdelingenwet, werd Vreemdelingenwet 2000
• Veranderingen vanuit Europa: Gemeenschappelijk Europees Asielsysteem (GEAS), o.a. De-
finitierichtlijn, Opvangrichtlijn en Procedurerichtlijn
• Maar ook: Terugkeerrichtlijn: gaat over de terugkeer van niet-rechtmatige verblijvende
vreemdelingen.
• Vanaf 2000 verschuiving aantallen naar gezinshereniging en gezinsvorming
• Vanaf 2004 aanscherpen voorwaarden gezinshereniging en gezinsvorming
• Inburgeringsbeleid, nieuwkomers en oudkomers
• Nederland wil een strenger Europees asielbeleid
2
, • Europese Unie in serieuze problemen gekomen door toestroom van vluchtelingen. Welke
oplossing zorgt voor een eerlijke verdeling van vluchtelingen en willen alle EU-landen dat
wel?
‘Recente’ wijzigingen regelgeving:
• Inwerkingtreding Wet modern migratiebeleid (1 juni 2013)
• Implementatie Terugkeerrichtlijn (per 1 januari 2012)
• Herzieningen van de belangrijkste richtlijnen op het gebied van CEAS
• Invoering van nieuwe beoordeling geloofwaardigheid (art. 83a Vw 2000)
• Ingrijpende wijzigingen Wet arbeid vreemdelingen (Wav)
• Invoering Tijdelijke wet bestuurlijke maatregelen terrorismebestrijding: 1 maart 2017 (zie
Nestor)
• Wet terugkeer en vreemdelingenbewaring (verwachting zomer 2019)
Rechtsbronnen:
• Nationaal niveau:
o Vreemdelingenwet 2000
o Vreemdelingenbesluit (AMVB)
o Voorschriften Vreemdelingen 2000 (ministerieel besluit – staat niet in wettenbundel
en wordt niet gevraagd op tentamen)
o Vreemdelingencirculaire 2000 (beleidsregel).
• Internationaal niveau:
o Mondiale verdragen: Geneefse Conventie, ook wel Vluchtelingenverdrag 1951 en het
daarbij behorende protocol New York. Het Vluchtelingenverdrag geeft aan wanneer
iemand vluchteling is en wordt ook internationaal door bijna elk land zo aangenomen
(is bijna overal geratificeerd).
o Gemeenschappelijke Europese Asielstelsel: Procedurerichtlijn, Opvangrichtlijn, Kwa-
lificatierichtlijn, Richtlijn Tijdelijke opvang en Dublin III (verordening, niet in wetten-
bundel), maar ook Terugkeerrichtlijn, Gezinsherenigingsrichtlijn
o Wat is de verhouding tussen nationale wetgeving en richtlijnen?
Het nationaliteitsrecht
Het nationaliteitsrecht is heel erg in beweging. Dat gaan we straks nog nader behandelen aan de
hand van twee uitspraken. Het is met name belangrijk in het kader van het afnemen van de natio-
naliteit in het kader van terrorismebestrijding en op EU-niveau.
Casus I
Mevrouw Y woont op Mauritius en wil een huis kopen. Zij moet daarvoor de nationa-
liteit van Mauritius aannemen. Het jaar daarop wil ze naar Nederland afreizen en
vraagt een Nederlands paspoort aan nabij het consulaat. Krijgt ze het Nederlandse
paspoort?
Nee, want ze heeft vrijwillig een andere nationaliteit aangenomen en daarmee verloor ze haar Ne-
derlandse nationaliteit. Zie art. 15 lid 1 sub a RWN. Voor het nationaliteitsrecht moet je kijken in de
Rijkswet op het Nederlanderschap (RWN) – staat ook in wettenbundel. Deze zaak speelde ook in
het rapport van de Nationale Ombudsman (ve16000919). Waarom komt zij bij de Nationale Om-
budsman terecht? Er is hier geen besluit waartegen zij kan procederen. De Nationale Ombudsman
heeft een rapport opgesteld waarbij het verlies van Nederlanderschap wordt bestudeerd. Hoe zorg
je voor een goede informatievoorziening dat mensen mogelijk hun Nederlanderschap verliezen? Je
moet mensen laten weten wat de gevolgen zijn, bijvoorbeeld door de flyeren.
Maar hoe kom je in contact met deze mensen die emigreren? Emigrerende mensen kunnen zich
laten registreren in Den Haag (registratie voor niet-ingezetenen). Je kan je hier vrijwillig inschrijven
als je niet in Nederland woont en het wordt voornamelijk gebruikt bij verkiezingen etc. In dat register
zou de regering kunnen kijken om mensen een waarschuwing te sturen als zij hun nationaliteit ver-
liezen.
3
, Als je grootouders de Ierse nationaliteit hebben en je hebt nooit een Iers paspoort aangevraagd, dan
kan je dat alsnog doen. Heel veel Britten met Ierse voorouders vragen nu een Iers paspoort aan
vanwege de Brexit. Zo blijf je als Brit lid van de Europese Unie.
Hetzelfde probleem geldt nu voor Nederlanders die in Groot-Brittannië wonen (in het kader van de
Brexit). Maar als zij de Britse nationaliteit aannemen, verliezen zij de Nederlandse nationaliteit. In
de Tweede Kamer is een D66-kamerlid die ervoor pleit dat Nederlanders in Groot-Brittannië een
dubbele nationaliteit mag hebben – niet op grond van geboorte maar door de Brexit. De regering
wilde daar niet aan beginnen maar tijdens het regeerakkoord is wel gezegd dat ze het gaan over-
wegen. Het is wel een praktische oplossing voor dit probleem. Ze hebben gezegd dat ze het sowieso
gaan doen voor de tweede generatie. De eerste generatie zou het dan sowieso krijgen en de tweede
generatie zou dan moeten kiezen. In die zin is het een tijdelijke oplossing. Rechtbank Amsterdam
heeft hierover prejudiciële vragen gesteld. Er waren een aantal Britten die naar Amsterdam gingen.
Zij gaven aan dat zij hun Europees burgerschap zouden verliezen door de Brexit. Je hebt een na-
tionaliteit van een lidstaat en secundair aan deze nationaliteit hangt een Europees burgerschap. Dat
heeft een hele centrale rol binnen het Europees recht en het nationaliteitsrecht. Het Hof van Justitie
zegt dat als je het Europees burgerschap verliest, er een evenredigheidstoets uitgevoerd moet wor-
den (Rottmann). Dat is een proportionaliteitstoets: is het proportioneel dat deze persoon niet alleen
zijn eigen nationaliteit verliest, maar ook het Europees burgerschap?
Het nationaliteitsrecht is een eigen bevoegdheid van de lidstaat, dus elke lidstaat mag zijn eigen
regels vaststellen wat betreft de verkrijging en ontneming van nationaliteit.
Casus II
Mevrouw Y is in het bezit van de Nederlandse en Canadese nationaliteit maar woont
al twintig jaar in Canada. Omdat zij naar een familiebezoek in Nederland wil, vraagt
zij bij de ambassade een Nederlands paspoort aan. Haar oude paspoort is al vijf jaar
verlopen. Wat zal de ambassade antwoorden?
Er zijn een aantal elementen waar je op moet letten. Art. 15 lid 3 RWN bepaalt dat je je nationaliteit
van rechtswege verliest wanneer er sprake is van:
1. Een dubbele nationaliteit, en
2. Wanneer je meer dan tien jaar niet meer in Nederland of een gebied van de Europese Unie
bent geweest.
Het moet gaan om een dubbele nationaliteit, omdat je anders staatloos bent. Er is dus geen intrek-
king door de minister vereist, het vervalt van rechtswege. Mevrouw Y verliest, door het verlies van
haar nationaliteit, ook haar Europees burgerschap. Daardoor valt deze zaak binnen de sfeer van het
Europees recht. Het Europees recht moet ook worden toegepast.
In de zaak Tjebbes e.a. had men allemaal een paspoort aangevraagd en vervolgens zei het consu-
laat dan wel de ambassade dat ze de aanvraag buiten behandeling stelden, omdat deze personen
niet meer de Nederlandse nationaliteit hadden. Men had daar bezwaar tegen aangetekend en dat
bezwaar is vervolgens niet-ontvankelijk verklaard. Daarvan zijn ze in beroep gegaan bij de recht-
bank. De rechtbank heeft drie keer het beroep ongegrond verklaard en één keer het beroep gegrond
verklaard, maar met instandhouding van de rechtsgevolgen. Daarna is men naar de Afdeling ge-
gaan. Men betoogde dat door verlies van rechtswege, er geen Europese evenredigheidstoets ge-
weest in het kader van het verlies van het Europees burgerschap en dat moet wel. Dat is bekend
sinds het arrest Rottmann.
Het nationaliteitsrecht is altijd een bevoegdheid van de lidstaten, behalve als het gaat over Europees
burgerschap. De Afdeling stelde prejudiciële vragen en wilde weten of het mogelijk was om een
proportionaliteitstoets te doen in het wetgevingsproces. De belangenafweging zit dan in de wet al
ingebakken; mag dat? Bijvoorbeeld als je twintig jaar niet in Nederland bent geweest, dan is het
evenredig om van rechtswege de nationaliteit te ontnemen, zo betoogden zij. Als je je paspoort
verlengt (stuiting), heb je een effectieve band met Nederland, vond de Nederlandse regering.
4
