De Verdovers – Anna Enquist
Thema: rouwverwerking Periode: 2011-2020 Jaar van uitgave: 2011
I. Expositie (p. 7-121)
Drik de Jong (50) is psychiater maar heeft door de zorg voor en het overlijden van zijn vrouw Hanna al ruim een half jaar geen
praktijk gedaan. Hij heeft veel steun ondervonden van zijn vier jaar jongere zuster Suzan, een anesthesist, en haar man Peter,
een vakbroeder en zijn beste vriend. Het huwelijk van Drik (voluit Diederik) en Hanna is kinderloos gebleven; Suzan en Peter
hebben een dochter, de negentienjarige Roos. Zowel Suzan als Roos was zeer gesteld op Hanna. De dood van Hanna bepaalt
Drik en Suzan ook nadrukkelijk bij hun eigen verlies. Ze hebben al jong - Drik was vier, Suzan nog een baby - hun moeder
verloren: ze is tijdens een wandeling in Zuid Wales van een rots gevallen. Hun vader Hendrik bemoeide zich nauwelijks met
hen: 'De aanblik van kleine kinderen maakte hem ziek' (p. 182). Hij liet de opvoeding van het tweetal over aan zijn
ongetrouwde tweelingzus Leida.
Drik peinst over die familiegeschiedenis terwijl hij voor het eerst weer op een nieuwe cliënt wacht. Hij voelt zich onzeker, zelfs
incompetent; twijfelt aan zijn geheugen en zijn inlevingsvermogen. De sessie met die cliënt, Allard Schuurman (27) verloopt
stroef en onbevredigend. Driks nichtje Roos adviseert hem zijn spreekkamer radicaal te vernieuwen en helpt hem met verven
en de keus van nieuw meubilair. Met haar heeft hij een intens gesprek over haar geliefde tante Hanna en over de zeer
problematische relatie met haar eigen moeder. Ook met zijn vriend Peter praat hij later uitvoerig over de non-relatie van
Suzan en Roos.
In haar werk is Suzan overigens het tegendeel van haar broer Drik. In het ziekenhuis waar zij werkt als anesthesioloog, is zij
een zeer gewaardeerde kracht: vriendelijk, snel, efficiënt en zeer deskundig. Zij wordt een belangrijke steun voor een nieuwe
hoogleraar op de afdeling, Norbert Vereycken, die zich op allerlei manieren inzet om de teamgeest te bevorderen. Ze maakt
ingrijpende operaties mee, draait 12-uursdiensten en functioneert daarbij geweldig.
Intussen tobt Drik verder met Allard, die bij hem in leertherapie is om zelf ook psychiater te worden. Allard is al jong
geconfronteerd met de scheiding van zijn ouders, maar Drik kan er geen grip op krijgen wat daarvan de invloed op de jongen
is geweest. Hij bespeurt telkens angst bij zijn cliënt maar zoekt tevergeefs naar een adequate aanpak. De wekelijkse sessies
zonder merkbaar resultaat maken hem moedeloos.
II. Doorwerking (p. 123-242)
Drik hoort van Peter dat Roos vermoedelijk een vriend heeft, die ze heeft leren kennen in het orkest waarin zij viool speelt.
Dat vermoeden wordt bevestigd door Suzan, die, als ze na haar ziekenhuisdienst even bij Roos binnenloopt, in de badkamer
een scheerkwast op de wasbak ziet staan. Allard vertelt Drik in een sessie dat hij een meisje heeft ontmoet dat erg op hem
gesteld is. Daarnaast vertelt hij over zijn ervaring toen hij in het ziekenhuis een sessie met elektroshocktherapie bijwoonde.
Hij ervoer het als beulswerk en beleefde de psychiater als een sadist. Hij overweegt nu serieus om met psychiatrie te stoppen:
anesthesie lijkt hem een veel positiever specialisme. Na enig beraad besluit hij drie maanden op proef te gaan meedraaien bij
anesthesie maar intussen wel wekelijks bij Drik te blijven komen. Drik zelf ziet anesthesie eigenlijk ook als een veel duidelijker
en vruchtbaarder specialisme; zijn eigen vak ziet hij als 'een moeras van vaagheden' (p. 156).
Allard vertelt in volgende sessies enthousiast over zijn nieuwe specialisme. Vooral de vrouw die hem opleidt, Suzan, vindt hij
geweldig. Drik verzwijgt dat hij haar broer is. Zo komt hij in volgende sessies te weten dat tussen Allard en Suzan ' ondanks
het leeftijdsverschil van twintig jaar ' minder zakelijk contact plaatsvindt: ze kussen elkaar en hebben seks tijdens een pauze
in een nachtdienst. Drik komt steeds meer in een onmogelijke situatie: de onwaarachtigheid van de sessies met Allard tast
ook zijn andere therapieën aan. Als klap op de vuurpijl wordt het Drik bij een concert van het studentenorkest duidelijk dat
Allard ook de geliefde van Roos is. Hij besluit resoluut de behandeling van Allard te beëindigen, hoewel hij tot zijn
geruststelling van hem hoort, dat Suzan beslist met de relatie met Allard wil stoppen. 'Het moet afgelopen zijn. Het is
waanzin wat we doen' (p. 225), heeft ze gezegd. Allard is woedend en vol ongeloof.
Op Driks verzoek mag Allard een keer mee met de traumahelikopter. Na de vlucht loopt hij naar de rand van het dak en gaat
daar zitten. Iedereen denkt dat hij zelfmoord zal plegen. Politie en brandweer worden gealarmeerd. Drik wordt als
behandelend psychiater ingeschakeld en weet hem met zich mee te krijgen.
, III. Reprise (p. 243-287)
Allard had geen zelfmoordplannen maar een paniekaanval. Hij kan zijn werk hervatten. Daarbij doet zich ook een nieuwe
vrijage voor met Suzan. Ze worden betrapt door een van de chirurgen. Bovendien krijgt Suzan een melding dat haar dochter
Roos aan de telefoon is. Zo ontdekt ook Allard opeens in welke bizarre situatie hij zich gewerkt heeft. De ontmaskering is
onvermijdelijk.
Als Suzan na haar werk thuiskomt, blijkt Peter door de chirurg die Allard en Suzan betrapte al geïnformeerd te zijn. Suzan
ontkent hardnekkig. Uiteindelijk gelooft Peter haar. Maar dan stormt Roos binnen: 'Jij hebt het gedaan met mijn vriend. Hij
heeft alles verteld' (p. 282). Allard heeft voor haar afgedaan. Voor Peter is, na het hardnekkige ontkennen van Suzan, de
maat vol: hij vertrekt met Roos en wil niet langer met Suzan samenwonen.
Suzan gaat de volgende dag weer aan het werk. Daar wacht haar een nieuwe jobstijding: Allard is dood gevonden in de
bezemkast: met een overdosis medicijnen heeft hij zichzelf van het leven beroofd.
IV. Coda (p. 289-305)
Drik heeft zich na alle familie-ellende ' ook zijn vader is inmiddels gestorven ' teruggetrokken op een eenzame boerderij met
een groot stuk land. Hij slijt zijn dagen met het aanbrengen van een afrastering rond het enorme terrein. Troost zoekt hij in
veel drank. Met Suzan heeft hij geen contact meer, met Roos nauwelijks; zijn vriend en zwager Peter is voor een jaar naar
Tanzania vertrokken om daar te werken.
Suzan is als de grote verliezer achtergebleven. Op een avond wordt ze door een merkbaar aangeschoten Drik gebeld, die zegt
dat hij spijt heeft en het goed wil maken. 'Het moet niet meer zo gaan, tussen ons. Ik heb wat gedronken maar ik meen wat ik
zeg' (p. 304).
Titelverklaring
Met De verdovers zijn allereerst de anesthesiologen bedoeld, wier professie vraagt dat ze ervoor zorgen dat patiënten
pijnloos worden geopereerd. Op een van de weinige plaatsen dat de titel letterlijk in de roman voorkomt zegt Suzan over
een man die klaargemaakt wordt voor een operatie: 'Wij behoeden hem voor de angst, wij zijn de verdovers' (p. 303). Maar
het verhaal laat duidelijk zien dat bij de confrontatie met plotselinge, heftig emotionele situaties het gros van de mensen
zich gedraagt als verdovers: men vlucht in werk of drank, verstrooiing of rationalisering.
Structuur
In eerder werk heeft Anna Enquist al haar bijzondere belangstelling getoond voor het verband tussen literatuur en muziek.
Voor haar debuutroman Het meesterstuk (1994) bepaalde Mozarts opera Don Giovanni de structuur. Haar roman
Contrapunt (2008) volgde de Goldbergvariaties van Bach. Ook voor De verdovers (2011) heeft ze gekozen voor de structuur
van een klassiek muziekstuk: de compositie van een sonate. In de Expositie worden de personages neergezet, belicht vanuit
hun verleden en in hun onderlinge relaties. De beslissende verwikkelingen, zowel tussen Drik en Allard als tussen Allard en
Suzan volgen in de Doorwerking. In het derde deel, Reprise, hervat Allard zijn werk, maar vlamt ook de verliefdheid tussen
Allard en Suzan weer op. Ze worden betrapt, met alle fatale gevolgen van dien. Dat leidt tot een Coda (slot) waarin zowel
Drik als Suzan vereenzaamd achterblijven.
Tijd
Het verhaal beslaat een periode van ruim anderhalf jaar en speelt voor een groot deel in de operatiekamers van een
ziekenhuis. Alleen het laatste deel is grotendeels gesitueerd op een afgelegen boerderij, een verrassende verandering.
Perspectief
In de vier delen lopen de 25 hoofdstukken genummerd maar zonder titel door. Consequent wisselt daarbij per hoofdstuk het
vertelperspectief: het verhaal wordt wisselend verteld vanuit Drik en Suzan. Alleen in het lange laatste hoofdstuk is de om-
en-omstructuur aangegeven met asterisken.
Stijl
Anna Enquist hanteert een levendige, afwisselende stijl, soms breed beschrijvend, dan weer hoekig en staccato. Opvallend is
het vele vakjargon in haar ziekenhuisroman: de meeste lezers zullen een woordenboek nodig hebben om precies te weten
om welke instrumenten, medicijnen en ingrepen het gaat. Die vaktaal gebruikt ze ook wel humoristisch. Als Suzan
bijvoorbeeld naar het ziekenhuis fietst en fantaseert hoe leuk het zou zijn als de gemeenteraad de route vernoemde naar de
meest gebruikte 'wondermiddelen uit haar vak. Fentanylsteeg, Propofolplein, Sevofluraansingel!' (p. 20). Bovendien laat ze
