Inleiding
Het burgerlijk procesrecht heeft een dienende functie: het mogelijk maken van een vermogensrecht
geldend maken. Je zult een uitspraak van de rechter nodig hebben om bepaalde rechten geldend te
kunnen maken, want in rechtsstaat is eigenrichting uitgesloten. Kenmerken van
overheidsrechtspraak:
rechter beslist, de rechter is bovenpartijdig en hakt de knopen door
de rechter bepaalt op grond van juridische merites
rechter kijkt naar het verleden
geen invloed partijen op de persoon van de rechter
proces is openbaar
procedure is kostbaar en kan lang duren, kosten worden forfaitair vergoed bij winst (237 e.v.)
procedure kan ook escalerend werken.
Procesrecht in beweging
Project Maatschappelijke Effectieve Rechtspraak (MER)
o Waaronder pilots bij diverse gerechten, bijvoorbeeld rondom digitalisering
o Deze pilots zijn allemaal vrijwillig, beide partijen moeten het ermee eens zijn (96 Rv).
Wet Afwikkeling Massaschade in Collectieve Acties (WAMCA)
o Zie 1018b-1018n Rv en Centraal register voor collectieve vorderingen
Digitalisering
o KEI-wetgeving: introductie van digitale civiele procedures, bij rechtbanken in
Gelderland en Midden-Nederland
o Reset: project digitale toegankelijkheid
Toenemende aandacht voor ADR: mediation, arbitrage en bindend advies
ADR
Er is een toenemende aandacht voor ‘Alternative Dispute Resolution’. Er zijn drie vormen van ADR:
mediation, arbitrage en bindend advies. Toegang tot de overheidsrechter is een grondrecht,
daarnaast is het ook verdragsrechtelijk en in nationale wetten verankerd. Niemand kan tegen zijn wil
van de overheidsrechter worden afgehouden (17 Gw, zie ook 6 EVRM). ADR kan daarom alleen op
vrijwillige basis en moet worden overeengekomen via een overeenkomst.
Arbitrage (1020 – 1076)
Arbitrage is een wettelijke vorm van private rechtspraak gebaseerd op een overeenkomst, waarbij
partijen een geschil voorleggen aan arbiters, private rechters, die een bindende beslissing nemen
in het geschil tussen partijen. Partijen mogen de rechter zelf kiezen, vaak heeft deze persoon een
specifieke deskundigheid.
Procesvertegenwoordiging is niet vereist, maar in de praktijk eigenlijk altijd met advocaat
Arbitraal vonnis en dus bindende beslissing, zie 1059 Rv (executoriale titel als er verlof is
verleend)
Bindend advies
Bindend advies is een vergelijkbare vorm van private rechtspraak, die niet in de wet is geregeld,
waarbij partijen overeenkomen dat zij hun geschil aan bindend adviseurs (private rechters)
voorleggen. Een bekend voorbeeld van bindend advies is de rijdende rechter.
Laagdrempelige, goedkope manier van procederen. Geen verplichte procesvertegenwoordiging,
en bij bindend advies hebben de partijen in de praktijk vaak géén advocaat.
Bindend advies eindigt niet in een vonnis, maar een vaststellingsovereenkomst (7:900 lid 1 en 2).
Als je eenmaal gebonden bent aan een bindend adviesprocedure, ben je ook gebonden aan de
vaststellingsovereenkomst en kan je het advies niet negeren.
,Mediation
Vorm van conflictoplossing waarin partijen zelf tot oplossing komen met behulp van een
onafhankelijke, onpartijdige derde die alleen de communicatie tussen partijen begeleidt. Er wordt
door deze derde dus géén beslissing genomen.
Vrijwilligheid van partijen (ook slechts inspanningsverplichting), geheimhouding afspreken
Niet geregeld in het wetboek, want partijen kunnen ook tot oplossingen komen die wellicht
afwijken van juridische procedures. De uitkomst van mediation is vaan een compromis, dat
schriftelijk wordt vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst (7:900 BW).
De voordelen van arbitrage en bindend advies zijn
1) deskundigheid van arbiters/bindend adviseurs,
2) in beginsel één instantie, let wel: vernietiging bij gewone rechter kan maar kleine kans. Bij
arbitrage gaat het dan bijvoorbeeld om vormfouten (1065 Rv), bij bindend advies is het ook
mogelijk op grond van ernstige inhoudelijke fouten.
3) vaak snellere beslissing, dit punt is discutabel
4) goedkoper, of niet: arbitrage kan heel duur zijn, kosten zijn vaak hoger dan griffierechten
5) mogelijk vertrouwelijk, beslissingen worden in principe niet gepubliceerd
6) Voor arbitrage: de tenuitvoerlegging kan onder het Verdrag van New York in meer dan 170
landen plaatsvinden, voor gerechtelijke vonnissen kan dit alleen binnen de EU.
Gemeenschappelijke kenmerken arbitrage en bindend advies:
alternatief voor gewone rechter
particuliere rechtspraak gebaseerd op een overeenkomst staat op de zwarte lijst (6:236 sub
n)
procedureregels zijn grotendeels aan partijen, behalve beginselen van burgerlijk procesrecht.
Dit kan dus tot gevolg hebben dat er sneller (óf trager) wordt beslist dan bij overheidsrechter.
plaatsvinden bij een instituut, maar ad hoc arbitrage en bindend advies ook mogelijk.
toepassingsgebied is vaststelling van rechtsgevolgen die ter vrije beschikking van partijen
staan (1020 lid 3 Rv): dus niet bepalingen van openbare orde, bv. faillissement,
rechtspersonenrecht en personen- en familierecht
hoeven niet slechts geschillen te beslechten, maar ook mogelijk om onderdelen van een
rechtsbetrekking vaststellen (bv. hoogte koopprijs).
(formeel) overheidsrechtspraak arbitrage bindend advies mediation (informeel)
, Grondbeginselen van burgerlijk procesrecht
De hoofdbeginselen van burgerlijk procesrecht zijn volgens 6 lid 1 EVRM:
1) Onafhankelijkheid en onpartijdigheid
2) Hoor en wederhoor
3) Openbaarheidsbeginsel
4) Motivering
5) Toegankelijke rechtspleging
Naast grondbeginselen uit art. 6 EVRM staan ook de goede procesorde, de waarheidsplicht (art. 21
Rv) en partijautonomie centraal.
Onafhankelijkheid en onpartijdigheid
Onafhankelijkheid
o = Onafhankelijkheid ten opzichte van andere staatsmachten
Rechtspositioneel: onafhankelijkheid t.a.v. uitvoerende macht (voor leven
benoemd, incompatibiliteiten, schorsing en ontslag rechters, salaris, etc.).
Functioneel: onafhankelijkheid t.a.v. wetgevende macht (geen instructies krijgen).
Onpartijdigheid
o ‘absence of prejudice or bias’, dus: géén vooringenomenheid
Subjectieve toets: persoonlijke overtuiging van de rechter mag niet meewegen.
Uitgangspunt is onpartijdigheid, de partij moet het tegendeel bewijzen.
Objectieve toets: waarborgen in de wet waarmee rechter niet partijdig lijkt. De
schijn van partijdigheid moet worden voorkomen.
o Bij twijfel aan de onpartijdigheid:
Wraking: geregeld in art. 36-39 Rv, kan plaatsvinden op initiatief van een van de
procespartijen. Wraking van rechter is uiterst middel, een grote mate van
terughoudendheid is dus gewenst.
Verschoning: geregeld in art. 40-41 Rv, kan plaatsvinden op initiatief van de rechter.
Hoor en wederhoor (art. 6 EVRM en 19 lid 1 Rv)
Het beginsel van hoor- en wederhoor is vastgelegd in art. 19 lid 1 Rv en houdt in dat de rechter alle
partijen in gelijke mate moet horen. Dit beginsel kent twee aspecten:
1) Recht op rechterlijk gehoor
2) Recht op weerwoord/tegenspraak
Recht op rechterlijk gehoor
Behoorlijke oproeping van partijen via de betekening van een dagvaarding
Wijze waarop de procedure is opgebouwd (basisprocedure eerste aanleg is schriftelijke ronde,
daarna mondelinge behandeling en vonnis)
Recht op mondelinge behandeling/recht op pleidooi
o Het recht op pleidooi was geregeld in art. 134 Rv, maar te komen vervallen in de KEI-
wetgeving (en behouden met de Spoedwet KEI). Daarvoor in de plaats kan de rechter –
op verzoek van partijen of van een van hen dan wel ambtshalve – in alle gevallen en in
elke stand van het geding een mondeling behandeling bevelen (art. 87 lid 1 Rv).
o HR Bistro ’t Plenske, HR Weef/Artesia en HR Verzoek om pleidooi ten onrechte
afgewezen:
HR: de rechter mag slechts een verzoek tot mondelinge behandeling weigeren indien (i)
de wederpartij klemmende redenen heeft aangevoerd, zoals onaanvaardbare
vertraging van het geding, of (ii) het toewijzen van het verzoek in strijd is met de eisen
van een goede procesorde. Afwijzing moet aan strenge motiveringseisen voldoen.
, HR Verzoek om pleidooi ten onrechte afgewezen (2023): Rechtspraak o.b.v. 134 Rv (oud)
heeft zijn volledige betekenis gehouden maar nu gaat het om een verzoek o.g.v. 87 lid 8.
o HR Verhoeven/Staat
Een van de rechters was niet aanwezig bij de mondelinge behandeling. T.t.v. het vonnis
was nog geen pv van de zitting beschikbaar, waardoor de nieuwe rechter onvoldoende
wist van wat daar was verhandeld. Moet de uitspraak gewezen worden door rechter die
aanwezig was bij behandeling?
HR: rechterlijke beslissing die mede wordt genomen op de grondslag van een
voorafgaande mondelinge behandeling behoort, los van bijzondere omstandigheden, te
worden gegeven door de rechter(s) ten overstaan van wie die mondelinge behandeling
heeft plaatsgevonden, zodat de mondelinge behandeling daadwerkelijk wordt
meegewogen. Bij vervanging van rechter moeten partijen voor uitspraak op de hoogte
zijn gesteld, zodat zij de mogelijkheid hebben een hernieuwde mondelinge behandeling
te verzoeken.
o Is er geen pv: verzoek moet dan altijd worden toegewezen
o Is er wel een uitgebreid pv: verzoek kan afgewezen worden als een
hernieuwde mondelinge behandeling leidt tot extreme vertraging
Per 1 april 2021 bevatten procesreglementen limieten voor processtukken in hoger beroep in
dagvaardings- en verzoekschriftprocedures. Vanuit de advocatuur is bezwaar gemaakt tegen de
invoering van die regels; deze zouden in strijd zijn met het recht rechterlijk gehoor en daarmee
het beginsel van hoor en wederhoor ex 6 EVRM en 19 lid 1 Rv. In dat kort geding heeft de
rechter een prejudiciële vraag gesteld aan de Hoge Raad.
o HR Beperking omvang processtukken in hoger beroep (3 juni 2022)
Het door 6 EVRM beschermde recht op toegang tot de rechter en het in 19 lid 1 Rv
verankerde beginsel van hoor en wederhoor zijn kernbeginselen van het burgerlijk
procesrecht, maar deze beginselen zijn niet absoluut. Partijen moeten de gelegenheid
hebben om hun standpunten toe te lichten, te reageren en aan de waarheidsplicht (21 Rv)
kunnen voldoen.
De beperking van de omvang van processtukken dient een legitiem doel (ontlasten
rechterlijke macht en voorkomen onredelijke vertraging) en is niet disproportioneel (kan
nog verzoek indienen tot grotere omvang dan 25 pagina’s, bovendien heeft reeds in eerste
aanleg een vol debat plaatsgevonden zonder limitering van omvang van processtukken).
NB: dit kan je dus niet in eerste aanleg doen, want in hoger beroep is geoordeeld dat het
niet disproportioneel is om te beperken omdat in eerste aanleg volledig debat heeft
plaatsgehad.
Recht op tegenspraak
HR Dipasa Europe v. Huyton
o In deze zaak moesten beide partijen pleiten bij het hof op 7-2-2000. Een van de stukken incl.
bijlagen is op 2-2-2000 door de advocaat van Dipasa ontvangen, terwijl het al bestond in 1999.
Dipasa verzet zich daarom tegen de toelating van de producties, mede omdat Huyton geen
verklaring heeft gegeven voor het feit dat de producties niet eerder aan de advocaat van Dipasa
waren verzonden of in het geding waren gebracht.
o HR: partijen moeten voldoende gelegenheid krijgen voor kennisneming van en uitlating over
ingebrachte stukken. Indien de aard, omvang en het tijdstip van overlegging een vermoeden
rechtvaardigen dat aan deze eis niet voldaan is, dient de rechter hierover ambtshalve te
beslissen, de stukken terzijde te stellen of een nadere termijn voor reactie te geven.
o NB. Het ingaan op stukken ter zitting door wederpartij van de indiener is op zichzelf niet
toereikend om beroep op te late indiening te verwerpen.
HR Schuldsanering
o Een der partijen had géén toegang tot proces-verbaal van mondelinge behandeling in eerste
aanleg, waarop het hof haar oordeel (mede) had gebaseerd. Blijkens proces-verbaal van
mondelinge behandeling bij het hof had die advocaat van verzoeker tot cassatie aldaar
medegedeeld dat zij dit proces-verbaal nooit had ontvangen.
