Uitgebreide samenvatting van hoofdstuk 20 Zintuigen van de methode 10VoorBiologie met als onderwerpen: zintuigen (receptoren), zien (bouw, netvlies, vaatvlies, lens, gele vlek, blinde vlek, staafjes, kegeltjes, accommoderen, optisch chiasme, bijziend en verziend) en zintuigen en gezondheid
20.1 De zintuigen
Receptoren: ontvangen de prikkel en ‘vertalen’ de prikkel in impulsen, zodat ze door de centra in de
hersenschors verwerkt kunnen worden. Deze receptoren liggen meestal in de zintuigen. De prikkel
wordt vertaald in elektriciteit: een bepaalde vorm van energie wordt omgezet in elektrische energie.
Een prikkel wordt pas omgezet in een impuls wanneer de prikkeldrempel van een receptor bereikt
wordt. Wanneer de prikkelsterkte toeneemt, ontstaan er per tijdseenheid meer impulsen
(impulsfrequentie).
Er worden vier typen receptoren onderscheiden op grond van hun prikkelgevoeligheid:
• Chemische receptoren: gevoelig voor verandering van de chemische samenstelling rondom
de cellen. Chemische prikkels worden veroorzaakt door o.a. reukstoffen, smaakstoffen,
koolstofdioxide, zuurstof en zuren.
• Mechanische receptoren: geprikkeld door een verandering van de eigen celvorm.
• Tempratuurreceptoren: registreren temperatuurveranderingen.
• Lichtreceptoren: gevoelig voor licht. Licht is een vorm van elektromagnetische straling en
deze receptoren worden ook wel fotosensoren genoemd. Ze komen alleen voor in je ogen.
Adequate prikkel = prikkel waarvoor een zintuig (receptor) gespecialiseerd is. De meeste receptoren
liggen in organen die gespecialiseerd zijn in het opvangen van de adequate prikkels.
Neus Reukzintuig Ruiken
Oren Gehoorzintuig Horen
Evenwichtszintuig Stand van hoofd en lichaam handhaven
Tong Smaak- en tastzintuig Proeven, tast/druk, warmte/koude
Huid Gevoelszintuig Huidgevoel (zoals druk, tast, warmte/koude, pijn, trillingen)
Ogen Gezichtszintuig Zien
20.1.1 De neus
In de linker en rechter neusholte ligt het reukslijmvlies. In het reukslijmvlies bevinden
reukzintuigcellen; dit zijn chemische receptoren. De uitlopers van de zintuigcellen lopen in bundeltjes
naar de reukzenuw (in de schedelholte). Vluchtige stoffen in de ingeademde lucht lossen op in het
slijm van het reukslijmvlies. In opgeloste vorm gaan ze een chemische verbinding aan met de
trilharen van de zintuigcellen. De gevormde verbinding vormt de prikkel die door de zintuigcellen in
impulsen wordt omgezet. De impulsen bereiken via de reukzenuw het centrale zenuwstelsel.
20.1.2 Het oor
Het oor is een complex zintuig met twee typen mechanische receptoren:
• Geluidstrillingen worden waargenomen
• Bewegingen van het hoofd worden waargenomen
Het oor bestaat uit drie grote delen:
• Buitenoor: het prikkelopvangende gedeelte van het oor. Het bestaat uit de oorschelp, de
uitwendige gehoorgang en het trommelvlies.
• Middenoor: het prikkelgeleidende gedeelte ook wel een holte met drie gehoorbeentjes:
hamer, aambeeld en stijgbeugel. Trilling van het trommelvlies brengt de beentjes
achtereenvolgens in trilling. De trommelholte is met de buitenwereld verbonden via de buis
van Eustachius, die uitmondt in de keelholte. Buis van Eustachius: zorgt ervoor dat de druk in
het middenoor gelijk is aan buitendruk
, • Binnenoor: in het slakkenhuis hiervan bevinden de receptoren, het prikkelverwerkende
gedeelte van het oor. Het slakkenhuis is gevuld met vocht, dat de trillingen naar de
zintuigcellen geleidt. Daar worden trillingen omgezet in impulsen en via de gehoorzenuw
naar het centrale zenuwstelsel doorgegeven.
o In het binnenoor bevindt zich ook het evenwichtszintuig, waarvan de receptoren
liggen verspreid in de drie halvecirkelvormige kanalen. De kanalen zijn gevuld met
vocht en er liggen kristallen in; gehoorsteentjes (otolieten) genoemd. Doordat de
kanalen in drie onderling loodrechte richtingen staan, kun je alle standveranderingen
waarnemen. De informatie uit dit zintuig worden we ons niet bewust.
20.1.3 De tong
Smaakknoppen: groepjes smaakzintuigcellen omgeven door steuncellen waarmee je bepaalde
stoffen mee proeft. Smaakpapillen: de smaakknoppen liggen meestal in concentraties bij elkaar.
Smaakzintuigcellen zij chemische receptoren; ze worden chemische geprikkeld door stoffen die in de
slijmlaag in je mond oplossen.
De menselijke tong kan vijf smaken proeven: zout, zoet, bitter, zuur en umami. Elke smaakpapil kan
alle smaken waarnemen.
Proeven is méér dan de uitkomst van de prikkeling via de smaaksensoren. Zo kunnen combinaties van
voedingsstoffen de smaakgewaarwording beïnvloeden. Ruiken speelt een belangrijke rol bij proeven.
Ook de druk-, tast- en temperatuursensoren van de tong spelen een belangrijke rol bij de smaakzin.
20.1.4 Huidgevoel en pijn
De meeste receptoren liggen in de lederhuid (tussen opperhuid en onderhuids bindweefsel). Vooral
in de huid van je vingertoppen en je gezicht liggen veel zintuigjes.
Er zijn meerdere typen huidzintuigen:
1. Tastzintuigen; hiermee kun je hele lichte aanrakingen waarnemen. Rondom de basis van elke
haar zitten tastreceptoren waarmee je ook kan ‘voelen’. Het zijn mechanische receptoren.
2. Drukzintuigen; hiermee kun je een gevoel van duwkracht op je huid gewaarworden. Het zijn
mechanische receptoren. Deze zintuigen zijn belangrijk bij het regelen van de krachten
waarmee je iets vastpakt. In combinatie met tastzintuigen kun je ook trillingen waarnemen.
3. Temperatuursveranderingen kun je voelen door twee typen temperatuurreceptoren: de
warmte- en koudezintuigen. Koudezintuigen: wanneer je iets kouds vastpakt/aanraakt, staat
de huid warmte af en wordt dat stukje huid kouder. Warmtezintuigen: de huid wordt warmer
wanneer hij warmte van de omgeving aanneemt. Warmtezintuigen zijn vrij eindigende
zenuwuiteinden. Er bevinden zich ook temperatuurreceptoren in o.a. het slijmvlies van de
mond-, keel- en neusholte, van de slokdarm, in de iris van het oog en rondom de hersenen.
4. Pijnreceptoren; reageren op een beschadiging van het omringde weefsel. Op veel plaatsen in
je lichaam zitten zenuwuiteinden en -deeltjes. Een prikkeling veroorzaakt een pijnsensatie.
20.2 Zien
Door een nauwe samenwerking tussen visuele waarnemingen en de besturing van je spieren (de oog-
handcoördinatie) is het mogelijk tot in de kleinste details in te spelen op de dingen die zich in de
directe omgeving afspelen.
Het oog is een complex orgaan, waarvan de lichtreceptoren achter in de oogbol het middelpunt
vormen. De oogbol wordt omgeven door steunorganen die ten dienste staan van de goede werking
van het oog.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper evelineroelofsen. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
