Hoofdstuk 1 Management accounting: informatie die waarde toevoegt
Management accounting is een continu verbeteringsproces voor het plannen, ontwerpen, toetsen en
toepassen van zowel niet-financiële als financiële informatiesystemen. Dit proces geeft richting aan
de activiteiten van het management, motiveert het gedrag en levert en ondersteunt normen en
waarden. Deze normen en waarden zijn nodig om de strategische, tactische en operationele
doelstellingen van een organisatie te bereiken. Accurate, tijdige en relevante informatie over de
economische aspecten en prestaties van organisaties is essentieel voor het succes van organisaties.
Deze informatie zorgt voor het volgende:
- Totaaloverzicht van financiële prestaties stimuleert om financiële doelstellingen te bereiken.
- Komt de organisatie tegemoet aan de wensen van haar klanten? Organisatie kan reageren op
tekortkomingen in het leveren van de waardepropositie.
- In staat gesteld om de fasen in het proces op te sporen die nodig zijn om haar
waardepropositie te leveren.
- In staat gesteld om organisatiepotentieel vast te stellen en daarmee prestaties van proces te
beheersen en te verbeteren.
- In staat gesteld om winstgevendheid en wenselijkheid van verdere investeringen in zaken te
beoordelen.
- In staat gesteld om onjuist gedrag van organisatie te controleren op te sporen.
§1.1 Management-accountinginformatie
Management-accountinginformatie is financiële en operationele gegevens over de activiteiten,
processen, operationele eenheden, producten, diensten en klanten.
Management-accountingsystemen leveren informatie aan de managers en werknemers binnen een
organisatie. Managers bepalen aan welke informatie zij behoefte heeft. Drie globale gebieden:
plannen (productkeuze, productieplanning en strategieontwikkeling), organiseren (ontwikkeling
organisatiesystemen) en controleren. Hoe lager in de organisatiehiërarchie, hoe meer niet-financiële
informatie gebruikt wordt.
Financial accounting informatie voor derden (extern), strikte regels
Management accounting informatie voor managers (intern), vormvrij
Geschiedenis van management accounting heeft twee kenmerken:
- Ontwikkelde zich door de evolutie van organisaties en hun strategische wensen
- Innovaties in gang gezet door managers en hun behoeften
§1.2 Diversiteit van management-accountinginformatie
Financiële informatie; om prestaties in grote lijnen aan te geven
Strategie op bedrijfsniveau en waardepropositie; wat is de strategie en waardepropositie (wat
levert de organisatie aan klant? Verkoopprijs, kwaliteit, functionaliteit en kenmerken en service)
Niet-financiële informatie; gegevens over waardepropositie vastleggen en rapporteren.
§1.3 Management accounting en beheer bij dienstverlenende bedrijven
Dienstverlenende bedrijven moeten extra kritisch zijn op de kwaliteit van service die aan hun klanten
wordt geleverd aangezien medewerkers veel in contact staan met de klanten.
§1.4 Veranderende concurrentieomgeving
Een bedrijf kan alleen succes hebben en overleven wanneer de kosten, de kwaliteit en de
mogelijkheden van het product net zo goed zijn als van de beste bedrijven ter wereld. Managers
hebben door de verandering van centraal geleide economie naar markteconomieën meer behoefte
aan nauwkeurige en tijdige informatie. Hiermee kunnen zij de kwaliteit, tijdigheid en efficiëntie van
hun activiteiten verbeteren en beslissingen nemen over hun afzonderlijke producten, diensten en
klanten. De vraag naar informatie over kosten bij de overheid is vergelijkbaar met die bij
,productiebedrijven en commerciële dienstverleners. Non-profitorganisaties hebben andere
doelstellingen: diensten leveren aan hun klanten, burgers of cliënten.
§1.5 Gevolgen van management-accountinginformatie voor het gedrag
Werknemers veranderen hun gedrag als ze weten dat ze bestudeerd worden en dat hun prestaties
worden gemeten. Wat wordt gemeten wordt bestuurd. Een nieuw managementsysteem kan leiden
tot verwarring en dreiging, wat weerstand tegen verandering kan veroorzaken. Het ontwerp en de
introductie van nieuwe metingen en systemen moeten gepaard gaan met een analyse van hoe
individuen en organisaties reageren op metingen.
§1.6 Gedragsnormen en de controller
Individuen worden geleid door verschillende ethische systemen. Dit is belangrijke informatie omdat
organisaties zwaar getroffen kunnen worden door juridische of sociale sancties die voortkomen uit
onethisch gedrag van hun werknemers. Daarom ontwikkelen en installeren veel organisaties
beheerssystemen om ethisch gedrag bij employees te stimuleren. Voor een controller die binnen een
organisatie werkt, zijn in het bijzonder de volgende ethische systemen van belang:
- Wetgeving
- Sociale normen
- Bedrijfsnormen; gedragscodes en normen- en waardesystemen
- Professionele beroepscodes
- Persoonlijke waardestelsels
Leerdoelen
het domein van management accounting en in het bijzonder in relatie tot het vakgebied
financial accounting benoemen en begrijpen,
hoe management accounting zich in de loop van de tijd in samenhang met maatschappelijke
veranderingen heeft ontwikkeld benoemen en begrijpen en
de sterke gedragsmatige en ethische component van management accounting
informatie benoemen en begrijpen.
Studeeraanwijzingen
Besteed specifiek aandacht aan verschillen tussen de vakgebieden Management Accounting
en Financial Accounting.
Besteed specifiek aandacht aan de historische ontwikkeling van Management Accounting en
aan de verschillende typen organisaties, zoals productie- en dienstverlenende bedrijven en
profit- en non-profitbedrijven en aan de implicaties van deze verschillen voor de behoefte
aan management accounting informatie.
Wees je bewust van de gedragsmatige en ethische componenten van Management
Accountinginformatie.
Hoofdstuk 2 Kostenbeheersing en kostengedrag
§2.1 Wat houden kosten precies in?
Geldwaarde van de productiemiddelen, die voor het produceren en verkopen van producten of
diensten zijn opgeofferd. Er is geen universele methode om de kosten te berekenen. Ook zijn
verschillende kosten voor verschillende doeleinden.
§2.2 Hoe het gebruik van informatie over de kosten de toepassing bepaalt
Er is een groot verschil tussen doeleinden voor financial accounting en management accounting. Bij
financial accounting is de informatie bedoelt voor verschillende stakeholders. Hierbij wordt gebruik
gemaakt van de winst- en verliesrekening, de balans en een kasstroomoverzicht. Hiervoor zijn strikte
regels opgesteld.
,Let op: verschil tussen kosten en uitgaven. Een uitgave wordt een kostenpost als het bedrijfsmiddel
wordt ver- of gebruikt om omzet te genereren.
Productiekosten betreffen drie soorten kosten:
- Directe materiaalkosten
- Directe loonkosten
- Indirecte productiekosten
Visie financial accountant: bij een productiebedrijf omvat de kostprijs van een product alleen de
productiekosten en deze zijn altijd gebaseerd op historische prijzen. Doel accountant: verslag doen
over het beheer van de toevertrouwde middelen door het management. Controllers (management
accounting intern) hebben hele andere doelen, en dus een andere benadering, bij het bepalen van de
omvang van de productkosten.
Controllers richten zich bij hun onderzoek op de kosten van veel verschillende dingen. Daarom
hebben zij het begrip ‘kostendrager’ ontwikkeld. Kostendrager is een product/dienst waaraan kosten
worden toegerekend.
Twee belangrijke verschillen in opvattingen accountants (extern) en controllers (intern):
- Financial accounting prioriteit; bepalen totale kosten van totale voorraad
Management accounting prioriteit; bepalen totale kosten van een afzonderlijke eenheid van
voorraad of product manager kan dan beslissingen nemen over bv verbeteren van
product
- Financial accounting; voorraadkosten betreffen alleen productiekosten
Management accounting; productiekosten omvatten alle aan het product verbonden kosten
Het begrijpen van kostengedrag maakt het voor de controller mogelijk om schattingen van
productkosten te ontwikkelen en om de kosten te voorspellen bij verschillende productniveaus.
Vlottende productiemiddelen = neemt af naarmate deze worden gebruikt tijdens productieproces.
Kosten hiervan worden variabele kosten genoemd. Deze kosten variëren met de bedrijfsdrukte.
Vaste activa = productiemiddelen die de onderneming langer dan één productieproces beschikbaar
heeft staan. De kosten hiervan worden vaste kosten genoemd. Dit zijn kosten waarvan de hoogte
niet afhankelijk is van de bedrijfsdrukte. Vaste kosten kunnen direct of indirect zijn.
Directe kosten kosten die rechtstreeks aan een enkele kostendrager worden toegerekend.
Indirecte kosten kosten van een productiemiddel dat aan meer dan één kostendrager kan worden
toegerekend.
Veel managers willen informatie over variabele en vaste kosten combineren met info over
opbrengsten, om daardoor de winst te kunnen ramen voor verschillende verkoopniveaus. Dit proces
wordt kosten/volume/winstanalyse genoemd = een onderzoek naar hoe kosten en winst variëren als
het verkoopniveau verandert.
Winst = aantal verkochte eenheden x (opbrengst (verkoopprijs) per eenheid – variabele kosten per
eenheid) - vaste kosten
Dekkingsbijdrage = verkoopprijs – variabele kosten
Kosten/volume/winstanalyse gebruiken om afzet te bepalen waarbij winstdoelstelling wordt voldaan
Afzet met winstdoelstelling = beoogde winst + vaste kosten / dekkingsbijdrage per eenheid
, Break-even afzet = vaste kosten / dekkingsbijdrage per eenheid
Break-even omzet = vaste kosten / dekkingsbijdrageratio
Uitbreiding kosten/volume/winstanalyse bij verschillende producten hypothetisch gemiddeld
product creëren. Dit is een gewogen gemiddelde van de producten van de organisatie.
Hoe verwerken we vaste kosten in de productkosten?
1. Vaste kosten / aantal geproduceerde eenheden nadeel; hoe minder vraag hoe hoger prijs
2. Vaste kosten / beschikbare capaciteit nadeel; vaste kosten chronisch ondergewaardeerd
Bij het analyseren van kosten en baten van het ontwikkelen van kosteninformatie moeten de baten
de kosten altijd overtreffen. Door informatie kun je bijvoorbeeld de kosten lager maken en wordt er
wel winst gemaakt op een product. Kosteninformatie wordt gebruikt om een besluit te
ondersteunen.
Controllers maken vaak gebruik van alternatieve kosten (opportunity cost). Dit is de gederfde winst
of opbrengst bij een alternatief gebruik van een productiemiddel.
§2.3 Het ontstaan en classificeren van kosten
Startfase beheersbare kosten; kosten die niet worden bepaald door beslissingen over de
productie. Groeifase veel nieuwe kosten. Op een gegeven moment worden de grenzen van de
capaciteit bereikt.
§2.4 Hedendaagse kostenstructuren
Omdat de samenstelling van de productiekosten verandert van voornamelijk variabele naar
voornamelijk vaste kosten en omdat sommige kosten, zoals die van marketing en verkoop,
proportioneel sneller stijgen dan de productiekosten, kunnen kostensystemen niet langer uitgaan
van op volume gebaseerde kostensystemen en methoden. Dit heeft geleid tot een andere visie op de
hoofdtaak en structuur van kostensystemen.
Controllers classificeerden activiteiten in activiteiten die variëren in relatie met het volume en die dat
niet doen. Onderstaande opsomming geeft een breder kader voor het classificeren van een activiteit
en de kosten die daarmee samenhangen:
Unitgebonden; zijn activiteiten waarvan het volume evenredig is aan het aantal
geproduceerde eenheden.
Seriegebonden; activiteiten die worden veroorzaakt door het aantal geproduceerde series en
niet door het aantal gemaakte eenheden.
Productondersteunend; ondersteunende activiteiten die zorgen voor een goede
infrastructuur, die productie, distributie en verkoop van het product mogelijk maakt, maar
niet direct te maken hebben met de vervaardiging van het product.
Klantondersteunend; activiteiten die een bedrijf in staat stellen om aan een afzonderlijke
klant te verkopen, maar die niet onafhankelijk zijn van het volume en de samenstelling van
de aan de klant verkochte producten/diensten.
Bedrijfsondersteunend; activiteiten die nodig zijn voor de elementaire functies van het
bedrijf. Deze kernactiviteiten zijn onafhankelijk van de grootte van de organisatie of het
volume en de combinatie van producten en klanten.
Leerdoelen