Samenvatting Financieel management colleges
Hoorcolleges
College jaar 2023/2024, semester 2, blok 4.
Inhoudsopgave
College 1a: inleiding ........................................................................................................................................ 2
College 1b: fondsvorming, openeinderegelingen & EKV’s ................................................................................ 8
College 2a: begrotingsregels ......................................................................................................................... 14
College 2b: budget en begroting ................................................................................................................... 27
College 3a: baten, lasten en belastingfaciliteiten .......................................................................................... 34
College 3b: balansmutaties, kostprijzen en fiscale regelingen ....................................................................... 41
College 4a: prestaties .................................................................................................................................... 53
College 4b: prestaties en effecten ................................................................................................................. 61
College 5a: gastcollege ADR .......................................................................................................................... 67
College 5b: grote projecten ........................................................................................................................... 70
College 7a: de kredietcrisis............................................................................................................................ 76
College 6a: financiële verhoudingen.............................................................................................................. 87
College 6b: financiële verhoudingen ............................................................................................................. 94
College 7b: financiering v/d publieke sector ................................................................................................ 102
1
,College 1a: inleiding
Financieel management is de planning en beheersing van financiële taken en transacties.
Het is niet: beleid. Vaak in deze studie hebben we het over beleid, wat willen we bereiken en waarom.
In dit vak nemen we dat als een gegeven en kijken we dan ‘hoe’, het beheer. Kan dat anders, kan dat
beter, daar hoort ook de ‘waarom’-vraag bij.
Insteek: Als je het hebt over het hoe? Hoe doet de publieke sector dit? = Het instrument. Ook wel het
mes van de slager, maar hierin is de slager, ofwel de uitvoerende ambtenaren zijn hierin van belang
om te bestuderen. En dit alles in de publieke sector.
Bedrijfseconomische instrumenten in de context van de publieke sector:
Algemene economie heeft daarom dus een belangrijke rol.
In criteria voor wat is goed en wat niet zie je duidelijk het publieke sector aspect, we hebben hier
andere doelen. Privaat zoekt naar maximaliseren van winst, publiek juist niet. Dit heeft gevolgen voor
het waarom en het hoe.
Voorbeeld: kosten-batenanalyse. Is het nuttig en verstandig om project x in te voeren. Welke maatstaf
is anders voor de publieke als private sector.
Voorbeelden van voorvallen:
- Tekort(?) Maximaal 3% van het bbp. Trekken we hier ons iets van aan? En zo ja wat gaan we
dan doen om dit te verbeteren
- Wat kost een paspoort, gemeente mag dit in kosten worden gebracht bij de persoon die het
paspoort wil hebben, maar niet meer dan dat.
- Politie en haar prestatiecontract. Ze kregen geld voor het behalen van bepaalde prestaties.
- Noord zuid lijn: bleek uiteindelijk veel duurder en langzamer was in de uitvoering versus het
plan.
- Corona en tientallen actoren die hierbij betrokken waren, onoverzichtelijk en ging veel mis.
- Vestia, woningbouwcoöperatie, daar werkte een meneer die door had dat je ergens geld kon
verdienen, hij heeft bakken met schulden opgebouwd, bedrijf ging failliet.
Onderwerpen/de inhoud:
- Week 2: budget en begroting. Welke normen en wat als mensen zich niet aan deze afspraken
houden. Begroting is veel belangrijker in de publieke sector dan de private.
- Week 3: baten en lasten. Rijker en armer worden. Bv paspoorten.
- Week 4: prestaties en effecten. Er gaat een hoop publiek geld in, wat komt hier dan uit, wat
levert het op? Oa prestaties bij politie.
- Week 5: grote projecten. Projecten die langer dan een paar maanden duren, voor- en nadelen.
Bv vaccinatieprogramma's.
- Week 6: Financiële verhoudingen. Heel veel publieke instanties en hoe verhouden deze tot
elkaar.
- Week 7: Financiering. Hoe wordt de publieke sector gefinancierd?
Rode draad: allemaal aspecten van 'hoe' doet de publieke sector dat. Deze 'hoe'-vraag in diverse
thema's.
Vandaag:
- Algemeen inleiding
- Begrippen: publieke sector
- Financieel management
- Stof:
o Van der bij 2011
o Gradus 2009
2
, o Von hagen 2007 <-- hele belangrijke. Stuk uit de Wereldbank. Onderbouwing over de
vraag: wat gebeurt er voor geks in publieke sector versus de private sector, en met
name: wat gaat er dan verkeerd of snel verkeerd.
o Ros 2009
o Sanders 2010
Definitie publieke sector
Non-profit en publieke sector, wat is het verschil?
Publieke sector: het is anders dan privaat want het heeft een ander doel. Het is niet op winst gericht.
Wat dan wel?
- Diverse producten en vooral ook veel diensten (niet tastbaar),
- Divers georganiseerd,
- Bekostiging is niet marktgeoriënteerd,
- Het is een groot/aanzienlijk deel van de economie: ongeveer de helft.
Waarom laten we niet alles over aan de private sector? O.a. door markt falen: als we alles aan de vrije
commerciële markt over laten dan gaan er verschillende dingen mis en/of ontstaat er geen markt.
Non-profit sector: drie verschillende onderdelen:
1. Publiek georiënteerde organisaties: de traditionele overheid. Iedereen die volgens het
publiekrecht georganiseerd is. Denk aan ministeries, gemeentes, ect.
2. Het middenveld: cliëntgerichte organisaties, zoals onderwijs, zorg, corporaties, ov. Die min of
meer zelfstandig werken, maar wel ook publiek geld ontvangen. Uitvoerende organisaties.
Georganiseerd via een mix tussen privaat en publiekrecht.
3. Privaat maar niet op winst gericht. Bv kerken, goede doelen. Hier hebben we het verder niet
over.
Publieke sector is 1 en 2. Non-profit is 1 en 2 en 3.
Wij richten ons op de publieke sector.
Overheid bestaat uit:
- Rijk, provincie, gemeente en waterschap
- Agentschap, baten & lasten-dienst
- Zelfstandige bestuursorganisatie ZBO's. Hebben iets meer vrijheid dan agentschap. Bv
Nederlandse Bank.
- Europese Unie
- Gemeenschappelijke regelingen. Bv als twee kleine gemeentes samen een brandweereenheid
opzetten.
Markt versus publieke sector
In de markt gaat het om een drieslag die in één hand liggen. Bijvoorbeeld als ik lunch haal bij de Albert
Heijn: ik beslis, betaal en geniet.
In de publieke sector is deze relatie doorgesneden. Beslissen, betalen en genieten gaan niet door
dezelfde mensen.
- Beslissen wordt door iemand anders gedaan.
- Betalen wordt burgers verplicht.
- Genieten/gebruiken staat los van de betaling, je kan zelf kiezen of je dit veel of weinig
gebruiken, dit speelt in op hoe mensen keuzes maken.
Markt is in theorie efficiënt, in volledig vrije mededinging, met heel veel kopers en aanbieders.
Niemand heeft invloed op de prijs, er wordt heel efficiënt en goed geproduceerd. Maximale welvaart.
Dus moeten we dit nastreven…?
3
, Maar:
- Markt falen, de markt voor gezondheidszorg werkt niet goed. We vinden met elkaar dat
iemand die weinig verdient ook zorg verdiend, ook als je hier niet voor kan betalen. We moeten
hier dan iets anders voor verzinnen --> publieke sector.
- Macro-economie: gaat ook soms mis. Bv grote economische crisis. Overheid kan hier ingrijpen.
- Verdeling en rechtvaardigheid. Wij vinden met elkaar dat de markt niet altijd rechtvaardig is.
Niet iedereen krijgt dan toegang tot allerlei voorzieningen die we wel vinden dat iedereen
moet hebben.
- Paternalisme. Uit onderzoek blijkt dat mensen niet goed af kunnen wegen wat goed en slecht
is, vooral in het nu en de toekomst. Hierdoor zijn wij ook verslavingsgevoelig. De overheid kan
hierbij proberen te sturen, bv verhoging prijs sigaretten.
- Marktmacht = is de mate waarin een onderneming in staat is om de prijs en/of de aangeboden
hoeveelheid van goederen of diensten op een markt te beïnvloeden. Het is vaak onwenselijk
dat dit te hoog is, dan kan één bedrijf heel veel winst maken, ten koste van de consument. Als
je hier iets aan wil doen moet je hier ingrijpen.
- Collectieve goederen:
o Niet rivaliserend, niet uitsluitbaar. Je kan niet uitsluiten dat mensen het gebruiken. Bv
dijkbescherming. Als je dat toch wil hebben moet iemand dat op een andere manier
dan markt regelen.
o Externe effecten zijn effecten die niet neerslaan in markten, maar wel ingrijpen op de
welvaart van burgers. Een voorbeeld kan zijn de externe effecten van het gebruik van
diesel voor het klimaat en de vervuiling. Deze 'lasten'/nadelen zijn niet terug te zien in
de prijs, waardoor het misschien niet 'goed genoeg' wordt meegenomen in een
overweging van een consument. De overheid kan ingrijpen met bv een hoge belasting
om dit evenwicht rechter te trekken.
o Asymmetrische informatie. Of de vrager of de aanbiedere heeft meer informatie. Bv
bij verzekeringen speelt dit een rol.
Dus zijn er genoeg redenen voor de publieke sector om in te grijpen.
Ingrijpen
Hoe wordt ingegrepen?
• Regelgeving. Een verbod, bevorderen: verplichting bv gordel dragen in de auto.
• Zelf produceren. Bv defensie en paspoorten.
• Uitbesteden.
• Financiële prikkels: belastingen op tabak en alcohol. Subsidies bv op zonnepanelen. Om
menselijk gedrag te proberen te sturen.
• Overdrachten. Geld geven aan een andere partij. Bv AOW of andere uitkering
• Overleg.
• Overreding, sire. Mensen iets proberen te leren door een campagne.
Gaat dat goed? Nee. Lang niet altijd.
Budgetimperfecties, is vaak een kwestie van afweging.
Marktimperfectie versus budgetimperfectie, soms gaat het allebei niet ideaal.
Non-market failures
• Output van de publieke sector is slecht gedefinieerd en moeilijk meetbaar. Bv hoe meet je de
activiteit van een ziekenhuis. Hier zitten veel haken en ogen aan, door een specifieke indicator
te kiezen om mee te meten, als je niet het juiste meet kan het zijn dat hier gedrag om
aangepast blijft.
• Kwaliteit is moeilijk vast te stellen. Kwaliteit is vaak in tegenstelling met efficiëntie. Hoe dit te
meten?
• Geen concurrentie. Kosten kunnen veel te hoog worden zonder dat je dat door hebt, er is geen
concurrentie om de kosten laag te houden.
4
