Jurisprudentie staatsrecht 2024 (bijhorend bij staatsrecht samenvatting
2024)
Maastricht University 2023/2024
1. Het Arubaanse verkiezingsafspraak arrest: ECLI:NL:HR:1988:AD0506
Het gaat hier om de beantwoording van wat de rechtsgeldigheid is van de
verkiezingsafspraak voor de leden van de Arubaanse volksvertegenwoordiging. De Hoge
Raad oordeelt dat de afspraak nietig is vanwege strijdt met het beginsel van vrije
mandaat wat is vastgelegd in de Arubaanse Staatsregeling. Het beginsel van het vrije
mandaat houdt in dat zowel fractiebeding als partijlidmaatschap geen invloed hebben op
het al dan niet aanblijven van een gekozen kamerlid. Het is een vrije keuze van het
desbetreffende Kamerlid om een beslissing te nemen.
vanwege het beginsel van vrije mandaat is het niet mogelijk dat Kamerleden
worden gedwongen hun zetel af te staan.
2. Het Meerenberg-arrest: HR 13 januari 1879, ECLI:NL:HR:1879:1
In dit arrest weigerden de bestuursleden van een ‘krankzinnigeninstituut’ hun
bevolkingsregister van hun patiënten vrij te geven, waardoor ze een Koninklijk Besluit
hebben overtreden, worden zij vervolgd. De Blanketwet stelde de overtreding strafbaar.
De rechtsvraag in dit arrest is of er aan de Kroon (lees: Koning) een wetgevende
bevoegdheid toekomt als deze niet uitdrukkelijk in de Grondwet, of door middel van
delegatie door een formele wet wordt verleend. Buiten kijk stond dat de Kroon dergelijke
voorschriften kon vaststellen wanneer de wet deze bevoegdheid aan haar delegeerde, of
wanneer een specifieke grondwettelijke bepaling aan haar de bevoegdheid attribueerde
om, ten aanzien van een bepaald onderwerp, regelend op te treden.
Het twistpunt in dit arrest, de zogenaamde ‘zelfstandige’ Algemene Maatregel van
Bestuur (dit is een Algemene Maatregel van Bestuur die niet steunt op delegatie door de
wet of attributie door de Grondwet), achtte de Hoge Raad in dit arrest ongrondwettig. De
Hoge Raad laat in dit arrest nog slechts ruimte voor ‘onzelfstandige’ Algemene
Maatregelen van Bestuur en Algemene Maatregelen van Bestuur die strekken tot
uitvoering van de wet. Dit arrest kent een tweetal belangrijke rechtsregels.
Het Meerenberg arrest brengt twee belangrijke rechtsregels met zich
mee, namelijk dat Algemene Maatregelen van Bestuur met straffen te
handhaven moeten berusten op een wet in formele zin. Alleen delegatie
is dan niet voldoende. En vanaf 1887 is de Kroon zelfstandig bevoegd om
zelfstandig Algemene Maatregelen van Bestuur op te stellen, zolang deze
geen voorschriften bevatten waaraan straffen verbonden zijn. De
uitwerking hiervan is te vinden in artikel 89, lid 1 en 2 van de Grondwet.
Echter, in geval van sancties kennen zij geen zelfstandige bevoegdheid via attributie,
maar enkel (zoals in beginsel) via een gedelegeerde bevoegdheid vanuit de wet in
formele zin op grond van art. 89 lid 2 GW. De wetgever moet dus de bevoegdheid tot het
maken van straffen echt via delegatie overdragen aan de regering.
3. Guldemond/Noordwijkerhout arrest; HR 31 december 1915,
ECLI:NL:HR:1915:AG1773
Dit arrest gaat over de vraag of de burgerlijke rechter mag oordelen oer
bestuurshandelingen van bestuursorganen. In artikel 2 RO van 1982 (tegenwoordig is de
bevoegdheid van de burgerlijke rechter vastgelegd in artikel 112 lid 1 GW) is de
uitsluitende bevoegdheid van de rechterlijke macht afhankelijk gesteld van het object van
het geschil. De objectum-litis leer: deze houdt in dat de bevoegdheid van de
rechter afhankelijk is van het recht waarin eiser vraagt te worden beschermd,
en niet van het recht waarop de verweerder beroep zou willen doen
(fundamentum petendi). Met dit arrest werd dus de objectum-litis leer als het ware tot
recht meegerekend. De burgerlijke rechter mag dus oordelen over bestuurshandelingen
van bestuursorganen als dit het burgerlijk recht betreft, ook wel de objectum-litis leer
genoemd. De rechtbank en het hof stellen beiden dat zij in casu bevoegd zijn, aangezien
het een geschil in het burgerlijk recht is.
1
, Tara Van Mil
Ook de Hoge Raad verklaart de burgerlijke rechter ontvankelijk. De Hoge Raad overweegt
het volgende: “dat ook in artikel 2 RO de uitsluitende bevoegdheid van de rechterlijke
macht is afhankelijk gesteld van het voorwerp van geschil, dat is het recht waarin de
aanlegger vraagt beschermd te worden, en niet van de aard van het recht waarop de
verweerder zijn verweer grondt.”
In casu zoekt de aanlegger zijn heil in het burgerlijk recht, namelijk het ongestoord
genot van een vaarsloot. De verweerder zoekt het echter ergens anders, namelijk
de bevoegdheid van de gemeente, voortvloeiend uit de plicht om te zorgen voor
de bruikbaarheid van publieke wegen, wateren e.d.
Verhaal:
In 1905 heeft Guldemond, een bloemist wonend in Lisse, via aankoop eigendom
verworven van enige stukken bosgrond en geestland in de gemeente Noordwijkerhout.
Op een deel van dit eigen grond heeft hij een twaalf meter brede vaarsloot gegraven, die
op een bepaald punt een openbaar voetpad kruiste. Hij maakte hier jaren ongestoord
gebruik van tot 1914, wanneer de gemeente Noordwijkerhout aanstalten maakte om het
voetpad weer gangbaar te maken. Dit doen zij door zand te storten op het vaarwater.
Guldemond vorderde in kort geding een bevel aan de gemeente tot het stopzetten van
het storten van zand en tevens een machtiging om het reeds gestorte zand te
verwijderen.
Het belangrijkste aspect van dit geschil betrof dus de vraag of de burgerlijke
rechter wel bevoegd was om te oordelen over de vordering van Guldemond. De
gemeente stelt hierop dat de burgerlijke rechter niet bevoegd is, omdat de
gemeente als publiekrechtelijke instantie handelde (de zorg van een openbare
weg). Zij baseerden hun taak namelijk op een taak die stond vastgelegd in de
Gemeentewet. De rechtbank en het hof stellen dat de burgerlijke rechter in casu
wel degelijk bevoegd is. De Hoge Raad is het hier ook mee eens.
De redenering die de Hoge Raad hier hanteert is de objectum-litis leer. De
bevoegdheid van de burgerlijke rechter is afhankelijk van het objectum-litis,
het ‘voorwerp van geschil’. Bepalend is nu of de eiser in eerste aanleg een
beroep doet op het burgerlijk recht. Hiermee wordt de objectum-litis leer bevestigd,
want het ging over eigendomsrecht (dus privaatrechtelijk).
4. Benthem/Staat arrest; EHRM 23 oktober 1985,
ECLI:CE:ECHR:1985:1023JUD000884880
In dit arrest oordeelt het EHRM dat de afdeling voor de geschillen van bestuur van de
raad van State, noch de Kroon kan worden aangemerkt als een rechter in de zin van
artikel 6 EVRM. De kroon moet niet worden aangemerkt als een onafhankelijke en
onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld als bedoeld in artikel 6 lid 1
EVRM.
Meneer Benthem bezit een tankstation. Om dit tankstation te exploiteren had hij een
vergunning van de gemeente nodig. Deze had hij aangevraagd, maar de buren waren
bang voor bliksem. Zij achten dat het tankstation bij blikseminslag zou ontploffen. Er
kwam vervolgens een inspecteur van de minister om te kijken. De inspecteur van de
minister adviseerde de gemeente om de vergunning niet te verlenen. De gemeente ging
tegen het advies van de minister in en verleende de vergunning toch. De inspecteur gaat
dan ook in beroep tegen het besluit waarin de vergunning verleend is. De inspecteur doet
dit door middel van het kroonberoep.
Het kroonberoep was een bijzondere vorm van administratief beroep. Het was
namelijk geen gewone rechter. De raad van State gaf namelijk een advies aan de
kroon, de uitspraak kwam echter van de kroon. Het Kroonberoep wordt ingesteld
bij de Koning en ministers, welke tezamen ‘de Kroon’ worden genoemd. De Kroon
neemt een besluit over het ingestelde beroep, na een advies dat is uitgebracht
door de Raad van State. In bijna alle gevallen wordt het advies van de Raad van
State nageleefd. In de onderhavige zaak adviseerde de Raad van State om de
verleende vergunning te vernietigen. Vervolgens heeft de Kroon de vergunning
ook daadwerkelijk vernietigd. Hiertegen kwam Benthem op want hij vond dat hij
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper taravanmil. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,06. Je zit daarna nergens aan vast.
